حاشیه‌ای بر رونمایی از کتاب «توسعه سیاسی در محاق»؛ بازخوانی یک پرسش تاریخی
محفل پاییزی رونمایی از کتاب «توسعه سیاسی در محاق» نوشته امید زمانی، روزنامه‌نگار خوزستانی، در کتابشهر اهواز برگزار شد.
هادی خوش‌سیما نوشت:
محفل پاییزی رونمایی از کتاب «توسعه سیاسی در محاق» نوشته امید زمانی، روزنامه‌نگار خوزستانی، در کتابشهر اهواز برگزار شد. این مراسم که با حضور چهره‌های فرهنگی استان، از جمله شیخ عباس بسی‌خاسته و دکتر لفته منصوری، همراه بود، بار دیگر پرسشی کهن را مطرح کرد: علت عقب‌ماندگی ایرانیان چیست؟
یافتن پاسخ این پرسش به قول دکتر منصوری، نیازمند گذر از تحلیل‌های ساختارگرایانه و تقدیرگرایانه و اتخاذ نگاهی تجربی‌تر است. چنین رویکردی می‌تواند مسیر توسعه را روشن کند.
*بازتاب عصری پرتنش*
کتاب امید زمانی که در ابتدا مقاله‌ای پژوهشی بود، اکنون به اثری جامع درباره دلایل عدم تحقق توسعه سیاسی در عصر رضاشاه تبدیل شده است. نویسنده با نگاهی پژوهشی و تفسیری به تحلیل پدیده‌هایی همچون شخصی شدن قدرت در این دوره پرداخته است.
نگاه تفسیری و پژوهشی، همان حلقه مفقوده‌ای است که به اعتقاد اساتید دانشگاهی، کمتر توانسته در این حوزه به موفقیت‌های چشمگیری دست یابد، جز در مواردی استثنایی. اثر امید زمانی را می‌توان یکی از این استثناها دانست؛ پژوهشی که از یک مقاله آغاز شد، در فضای دانشگاهی پرورش یافت، و در نهایت به کتابی تبدیل شد که به جامعه‌شناسی سیاسی ایران در عصر رضاشاه می‌پردازد.
*شخصی‌سازی قدرت و توسعه‌نیافتگی سیاسی*
«شخصی‌سازی قدرت» یکی از ویژگی‌های آن دوران است که نویسنده اثر، به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های مؤثر در توسعه‌نیافتگی سیاسی برمی‌شمارد؛ دورانی که هرچند به‌نوعی نوسازی‌هایی در حوزه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را در برگرفت؛ اما کمتر به جنبه سیاسی و افزایش مشارکت سیاسی پرداخته شد و در نهایت به گسترش روابط شخصی و غیررسمی دامن زد.
یکی از نکات برجسته کتاب، اشاره به سرکوب مطبوعات در نتیجه شخصی شدن قدرت است. نویسنده کتاب با بهره‌گیری از اسناد و شواهد تاریخی، نشان می‌دهد چگونه اعمال کنترل شدید بر رسانه‌ها و محتوای مطبوعات، به گسترش روابط شخصی و کاهش مشارکت سیاسی انجامید. این تحلیل، خواننده را به فهم عمیق‌تری از سازوکارهای سیاسی - اجتماعی آن دوران رهنمون می‌کند.
*پاسخی به یک پرسش دیرین*
کتاب، تلاش برای پاسخ به پرسشی ۲۰۰ساله است؛ همان‌طور که دکتر منصوری نیز در محفل رونمای اشاره کرد، این اثر به فراخور خود، گامی است در جهت پاسخ‌گویی به این پرسش: «علل توسعه‌نیافتگی ایرانیان چیست؟» همان پرسشی که عباس میرزا در گفت‌وگوی تلخ تاریخی با «ژوبر»، نماینده فرانسه، مطرح کرد: «چرا ما در جهل و ضعف غوطه‌وریم و شما در دانش و قدرت پیشرفته‌اید؟»
«توسعه سیاسی در محاق»، تصویری از یکی از دوره‌های زیسته ایرانیان ارائه می‌دهد؛ دوره‌ای سرشار از حوادث و رویدادهای تاریخی. این کتاب را باید خواند، آموخت و از آن درس گرفت. تأمل در تاریخ و عبرت از آن، بی‌شک یکی از اساسی‌ترین عوامل پیشرفت است و چه زیبا شیخ بسی‌خاسته در مراسم رونمایی، با اشاره به شعر رودکی، این عبرت‌آموزی را یادآور می‌شود: «هرکه ناموخت از گذشت روزگار / نیز ناموزد ز هیچ آموزگار».
*طراحی هنری؛ پیوند هنر و تاریخ*
متناسب با محتوا، طراحی خلاقانه جلد، اثری از رسول حق‌جو، نیز از نقاط برجسته این کتاب است. این گرافیست خوزستانی که پیش‌تر با پوستر فیلم مستند «حصیرآباد» جوایز معتبری کسب کرده بود، تصویری منحصربه‌فرد را با مشقت فراوان بر آجر حکاکی کرده است. این تلاش هنری، بُعدی زیباشناسانه به اثر افزوده است.
این کتاب که توسط انتشارات «الیما» به چاپ رسیده، فرصتی است برای مطالعه و تامل در یکی از دوره‌های مهم تاریخ سیاسی ایران و جستجوی پاسخی برای پرسشی کهن. کتابی که باید خواند، نقد کرد و نقاط قوت و ضعف آن را به گفت‌وگو نشست.
