فواید و معایب طرح حذف صفر از پول ملی/ از نمونه موفقی به نام ترکیه تا فاجعه‌ی اقتصادی در زیمباوه

حسین نیازبخش: به گزارش خبر فوری ، از دهه ۵۰ قرن گذشته میلادی به بعد بسیار اتفاق افتاده است که کشورهایی که اقتصاد آنها از تورم بالا رنج برده و ارزش پول ملی آنها در سراشیبی قرار گرفته است، برای کاهش هزینه چاپ اسکناس و بهبود تعاملات پولی و بانکی اقدام به حذف صفر یا صفرهایی از اسکناس‌ها کنند.
با افزایش تورم در طی چند سال اخیر، مسئولان و مقامات ارشد اقتصادی و سیاسی کشورمان هم تا کنون چند بار از طرح حذف صفر از واحد پول ملی سخن گفته اند. چند روز گذشته خبری منتشر شد مبنی بر اینکه بانک مرکزی برای حذف ۴ صفر از پول ملی لایحه‌ای به دولت ارائه کرده و امیدوار است این کار "هر چه سریع‌تر" به نتیجه برسد. با توجه به اختیاراتی که سران سه قوه به رئیس بانک مرکزی داده‌اند این اقدام می‌تواند به زودی انجام شود.

حذف صفر از پول ملی؛ آری یا نه؟
برخی اقتصاددانان بر این عقیده‌اند که حذف صفر از اسکناس هیچ‌گونه تأثیری بر شاخص‌های اقتصادی و طرف عرضه و تقاضا ندارد و بیشتر اثر روانی بر جامعه می‌گذارد. آنها نمونه های ناموفق خارجی بسیاری(به خصوص از بین کشورهای جهان سوم و در حال توسعه) برای تایید نظر خود ارائه می‌دهند.
از طرف دیگر، برخی معتقدند حذف صفر از واحد پول ملی در صورتی که به درستی اجرا شود و پس از ان با سیاستهای درست اقتصادی حمایت گردد، می‌تواند باعث نجات کشور از تورم شود. این دسته از کارشناسان هم مثالهایی را برای تایید نظر خود ارائه می‌دهند. نمونه ترکیه، مجارستان و آلمان همگی تایید کننده نظر این دسته از کارشناسان است.
برای قضاوت درست در مورد هر یک از این دو نظر بهتر است از تاریخ کمک بگیریم. از بعد جنگ دوم جهانی تا کنون بارها و بارها کشورهای مختلف که تورم گریبانگیر آنها شده است، دست به حذف صفر از واحد پول ملی خود زده اند.

کدام کشورها تا کنون صفرهایی را از اسکناسهای خود حذف کرده اند؟
آلمان اولین کشوری است که این سیاست را پیش گرفت و توانست بر ابرتورم خود فائق بیاید. زیمباوه هم از جمله آخرین کشورهایی است که این سیاست را پیش گرفته است.
در این بین، کشورهای دیگر دنیا هم هستند که طبق گزارش سازمانهای اقتصادی بارها و بارها اقدام به حذف صفر از پول خود کرده اند. طبق آمار، دهه 60 و 70 و 80 این سیاست بسیار رواج داشته است و اکثر کشورها در این زمان دست به این اقدام زده اند. جدول زیر مهم ترین این کشورها را از سال ۱۹۶۰ الی ۲۰۰۰ معرفی می‌کند.

اما کدام کشورها از طریق سیاست حذف صفر توانسته است به اهداف اقتصادی خود برسد و کدام کشور در این مهم ناموفق بوده است؟ بررسی چند نمونه موفق و چند نمونه ناموفق در این سیاست اقتصادی احتمالا بتواند در فهم ما از امکان موفقیت سیاست حذف صفر از واحد پول ملی و اینکه آیا این طرح در ایران جواب می‌دهد یا نه، کمک کند.

آرژانتین و کسب تجربه از شکست در سیاست حذف صفر
رکود اقتصادی در آرژانتین به میزان قابل ملاحظه ای موجب کاهش ارزش پول ملی و بحران دلار در سال 1992 شد. بنابراین، دولت آرژانتین مجبور شد اصلاحات اقتصادی را با با طرح کاهش صفر از پول ملی خود به منظور جلوگیری از افزایش شدید تورم آغاز کند.
در سال 1960، 1100 تا 3500 پزو آرژانتینی برابر با 1 دلار بود. آرژانتین با حذف دو صفر از پول خود، ارزش پزو را با ارزش دلار فیکس کرد.
در اوایل دهه 1980 هر دلار به مبلغ 18هزار تا 180 هزار پزو معامله می‌یافت. حکومت آرژانتین سال بعد 4 صفر از پول ملی خود حذف کرد اما باز بی‌فایده بود. زیرا حذف صفر از پول ملی بدون استفاده از اصلاحات همه جانبه اقتصادی بی نتیجه خواهد بود.
تنها در سال ۱۹۹۰ بود که آرژانتین پس از اصلاح جدی سیاست های پولی و مالی خود یعنی کاهش چاپ اسکناس و حمایت آن توسط مسکوکات و منابع طبیعی، اصلاح قانون مالیات و افزایش درآمد دولت و همچنین بازگشت اعتماد روانی مردم به واحد پولی رسمی توانست از طریق حذف صفر از پول ملی خود موجب نتایج مطلوب شده و منجر کاهش تورم گردد.

ترکیه؛ بهترین نمونه در سیاست حذف صفر
تورم ترکیه از ابتدای دهه 80 آغاز شده و با شتاب به پیش رفت. هر دلار آمریکا که در سال 1988 با 1422 لیر قدیم ترکیه مبادله می‌شد در سال 2003 به بیش از 5/1 میلیون لیر قدیم رسید.
از سال 1981 به این سو در ترکیه هر دو سال یک بار نیاز به اسکناس‌های درشت‌تر احساس می‌شد. درشت‌ترین اسکناس ترکیه از 5 هزار لیر به 1 میلیون لیر تبدیل شد.
از آغاز سال 2005 اسکناس‌های جدید ترکیه با عنوان لیر جدید منتشر شدند. هر لیر جدید معادل یک میلیون لیر قدیم است و به این ترتیب ترکیه در یک مرحله شش صفر را از اسکناس حذف کرد. مهار تورم در ترکیه با نظارت و دستورالعمل‌های صندوق بین‌المللی پول انجام گرفت. این کشور به عنوان یک نمونه برگزیده در مهار تورم از سوی این نهاد بین‌المللی معرفی شد. ترکیه پیش از آنکه اقدام به حذف صفرها کند، تورم را به طور کامل مهار نمود.

هلند؛ یک مدل تمام اروپایی از سیاست حذف صفر
"بیماری هلندی" اکنون یک اصطلاح آشنا در ادبیات اقتصادی است. ظهور منابع درآمد ناگهانی که حاصل بهره برداری از منابع گاز بود منجر به تورم غیر قابل پیش بینی در هلند شد.
دولت مجبور شد که اسکناسهای درشتی را به منظور تامین نیازهای مردم در مبادلات روزانه منتشر کند. در این حین، تورم به بالاتر از 100٪ رسید.
دولت هلند پس از این حادثه، سیاست‌های شدید پولی و مالیاتی را اعمال کرد و توانست حجم پول را کنترل کند. بعد از این اقدام شروع به حذف 4 صفر از واحد پول کشور نمود و توانست بحران مالی را کنترل کند.
کارشناسان اقتصادی معتقدند هلند یک نمونه عالی در زمینه کنترل تورم از طریق حذف صفر از واحد پول ملی است، چرا که به درستی این سیاست را همزمان با اجرای سایر سیاست های که نقدینگی را کنترل می‌کنند، همراه کرد.

زیمباوه؛ یک نمونه افتضاح از سیاست حذف صفر
دولت زیمبابوه در سال 2003 زمانی که تورم این کشور هزار درصد بود اقدام به حذف 3 صفر از واحد پول ملی اش کرد. با این وجود دولت عملاً هیچ‌گونه اقدامی در خصوص مهار تورم انجام نداده و صرفاً به وجه روانی حذف صفرها اتکا کرد.

بدیهی است که این اتفاق نتیجه ای معکوس داشت و ابرتورم زیمبابوه بین سالهای 2007 تا 2009 اتفاق افتاد. علاوه بر سیاست اشتباه دولت در سالهای قبل مبنی بر حذف صفر از پول، تغییرات سریع سیاسی وسیع داخل زیمباوه و نیز جنگ داخلی کنگو و همچنین خشکسالی منجر به تشدید اوضاع فاجعه بار اقتصادی زیمباوه شد.

مزایا و معایب حذف صفر از واحد پول
کارشناسان اقتصادی معمولا مزایا و معایبی رادر این طرح یعنی حذف صفر از پول ملی تشخیص می‌دهند که در این قسمت به برخی از مهم ترین آنها اشاره می‌کنیم.

فواید :
1. منجر به کاهش هزینه های انتشار اسکناس می‌شود.
2. موجب کاهش هزینه های سیستم بانکی و هزینه های معاملاتی کاهش استفاده از دستگاههای خود پرداز می‌شود.
3. مانع تاثیر ارزهای خارجی بر اقتصاد داخلی می‌شود.
4. زمینه روانی و پولی لازم برای کاهش نرخ تورم را در بلندمدت فراهم می‌کند.
5. موجب افزایش اعتماد عمومی به پول و اقتصاد ملی می‌گردد.
6. موجب افزایش سرمایه گذاری های خارجی در کشور می‌گردد.
7. باعث حذف مشکلات فنی و عملیاتی ناشی از استفاده از اعداد بزرگ (در صورت حسابهای مالی و در نتیجه صرفه جویی در هزینه های چاپ در مقیاس وسیع) می‌گردد.

معایب :
1. موجب آشفتگی کوتاه مدت در بانکها و تلف شدن وقت مردم در صف های طولانی برای تغییر پولها می‌گردد.
2. هزینه های ناشی از جمع آوری پولهای قدیمی و چاپ و نشر پول جدید زیاد است.
3. باعث اختلال بالقوه درسیستمهای دیجیتال بانکی به علت عدم تطابق داده‌های قدیمی و جدید می‌شود.
4. موجب سردرگمی عمومی در دوران دوگانگی پولی می‌شود.

زیمباوه یا ترکیه؛ ایران کدام مسیر را طی می‌کند؟
با بررسی نمونه های موفق و ناموفق مشخص می‌شود که هر کشوری(از جمله ایران) اگر بخواهد سیاست حذف صفر راپیگیری نماید باید برای موفقیت به پنج نکته توجه کند و آنها را در نظر بگیرد.
الف. حذف صفر از پول ملی اگر فقط برای کنترل نرخ تورم صورت بگیرد، در بلند مدت موجب بحران اقتصادی می‌شود. چرا که باعث افزایش چاپ اسکناس توسط دولت می‌شود. به همین دلیل است که بعضی از کشورها حتی وقتی نرخ تورم بالایی را تجربه نمی‌کنند، باز صفر پول را از بین نمی برند.
ب. استقلال بانک مرکزی از دولت، نقطه عطفی است که باید هنگام اصلاح سیستم پولی و حذف صفر به آن توجه شود.
ج. قبل از هر فعالیت، دولت باید افکار عمومی را درباره اثرات اقتصادی ناشی از حذف صفر از پول ملی مطلع سازد در غیر این صورت ممکن است جو روانی وحشتناکی بر اقتصاد عمومی کشور حکم فرما شود و عملا اوضاع از دست دولت خارج شود.
د. حذف صفر از پول ملی معمولا منجر به نارضایتی صادر کنندگان می‌گردد و در این زمینه شوکهایی را وارد می‌سازد. در این زمان دولت حتما باید با طراحی بسته های پشتیبانی ویژه ای باعث رکود صادرات نشود.
د.نباید فراموش کرد که مهم‌ترین عامل نابودی ابرتورم بازگشت تناسب است. برای این کار، ابتدا باید میزان نقدینگی و اسکناس از سطح جامعه کم شود. دولت ها پس از حذف صفر حتما بایداز طریق مالیات و تولید و جذب سرمایه خارجی و داخلی واحد پول رسمی را تقویت می‌کنند. بدیهی است که این تغییر، عملیاتی طولانی مدتی است و چندین سال طول می‌کشد که کارگر افتد.

با بررسی تمام موارد فوق، اکنون نظر شما در این رابطه چیست؟ به نظر شما آیا ایران مسیر ترکیه را طی می‌کند و طرح حذف صفر از اسکناس موجب کم شدن تورم در کشور می‌گردد یا نه، ایران مانند زیمباوه به عنوان یک نمونه شکست خورده در این سیاست اقتصادی معرفی می‌گردد؟

منبع: خبر فوری . OMICS

38