سیاست های سینوسی پاریس در قبال تهران

ایالات متحده، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و آلمان طرف‌های توافق هسته‌ای موسوم به برجام، محسوب می‌شدند، اما ، سال پیش یعنی سه سال پس از اجرایی شدن آن آمریکا از این توافق خارج شد و تمامی تحریم‌هایی را که علیه ایران متوقف کرده بود را دوباره به اجرا گذاشت. پس از خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها، ایران از اروپا خواست تا برای نشان دادن پایبندی خود به برجام سازوکار‌هایی را برای روابط مالی و صدور نفت ایران اتخاذ کند؛ اما با گذشت بیش از یکسال از تصمیم دونالد ترامپ، اروپا به غیر از ادامه حمایت لفظی، گامی عملی برای حفظ برجام برنداشته و اکنون تهران دیگر منفعتی برای ماندن در این توافق‌نامه نمی‌بیند.
بر همین اساس تهران تا ۱۶ تیرماه به بروکسل فرصت داد تا برای برون رفت از بن‌بست تحریم‌های یکجانبه آمریکا راهکاری عملی ارایه کند، در غیر این صورت ایران خود را مجاز به ادامه کاهش مرحله‌ای تعهداتش خواهد دانست. در این میان با محقق نشدن وعده‌های اروپا و عملی نشدن خواسته‌های ایران در تاریخ مقرر ، تهران در گام دوم کاهش تعهدات خود را معطوف به افزایش غلظت غنی سازی کرد.

هرچند در این اثنا طرف‌های اروپایی هم برای آنچه که از آن به عنوان حفظ توافق هسته‌ای یاد می‌کردند سیگنال‌های ارتباطی گسترده‌ای را با تهران بر قرار کردند٬ اما در میان خیل گسترده این سیگنال‌ها فرانسه توانسته در ماه‌های گذشته نقش پر رنگ تری ایفا کند. بنابراین به بهانه حضور امانوئل بن، مشاور ارشد مکرون رئیس جمهور این کشور در ایران، به مهم‌ترین تحولات تهران و پاریس در طول یکسال گذشته در سایه خروج آمریکا از برجام پرداخته ایم.

تلاش پاریس برای نگه داشتن واشنگتن در توافق هسته‌ای

۱۸ اردیبهشت ماه ۹۷ دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالت متحده اعلام کرد که واشنگتن رسما از برجام خارج شده است، در این میان کشور‌های مختلف اروپایی تلاش زیادی برای مجاب کردن آمریکا انجام دادند تا همچنان در این توافق باقی بماند، اما درست ۱۲ روز پیش از امضای خروج ترامپ از برجام توسط دونالد ترامپ، امانوئل مکرون رئیس جمهوری فرانسه اعلام کرد که اطمینان ندارد که دیگر آمریکا در برجام بماند.

سه روز پس از خروج آمریکا (۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۷) از برجام نیز ژان ایو لودریان، وزیر امور خارجه فرانسه بازگشت تحریم‌های یکجانبه علیه ایران را غیرقابل قبول اعلام کرد، همچنین در فاصله چند روز پس از مطرح شدن این اظهارات (۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۷) برونو لومر وزیر دارایی فرانسه هم تصریح کرد که پاریس اجازه نمی‌دهد آمریکا پلیس اقتصادی جهان شود و این کشور به دنبال راه‌هایی است که اتحادیه اروپا بتواند شرکت‌هایی که به دلیل معامله با ایران از تحریم‌های آمریکا متاثر می‌شوند را جبران خسارت کند.

رایزنی مکرون با روسیه بر سر توافق هسته‌ای

در سوم خرداد ۱۳۹۷ امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه به سن‌پترزبورگ روسیه سفر کرد و در دیدارش با ولادیمیر پوتین از سیاست آمریکا برای اعمال تحریم علیه ایران انتقاد کرده و خواهان حفظ برجام شد. این صحبت‌ها در حالی مطرح شد که یک روز پیش از این ژان ایو لو دریان، وزیر خارجه فرانسه، اعلام کرد٬ تحریم‌های آمریکا راه مذاکره را می‌بندد و منطقه را به خطر می‌اندازد.

درخواست اروپا از آمریکا برای معافیت از تحریم ها

به فاصله ۱۳ روز پس از این دیدار یعنی در ۱۶ خرداد ماه ۹۷، کشور‌های اتحادیه اروپا از آمریکا در خواست کردند که شرکت‌های این اتحادیه را از تحریم‌های وضع‌شده علیه ایران معاف کند. بر این اساس اتحادیه اروپا و دولت‌های آلمان، انگلیس و فرانسه این درخواست را در نامه‌ای به تاریخ ۴ ژوئن خطاب به استیو منوچین، وزیر دارایی، و مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا مطرح کرده‌اند. اروپایی‌ها در این نامه خطاب به مقام‌های آمریکایی نوشته‌اند: «ما به عنوان متحدان آمریکا انتظار داریم که ایالات متحده از اقدامی که امنیت اروپا را به خطر می‌اندازد خودداری کند». اروپایی‌ها در این نامه خواسته‌اند که واشنگتن شرکت‌های اروپایی را از تحریم‌ها معاف و به صورت عمومی اعلام کند که این محدودیت ها شامل حوزه‌هایی مثل انرژی، دارو، خودروسازی و صنعت هواپیمایی غیرنظامی نمی‌شوند.آن‌ها همچنین به طور مشخص خواهان آن شده‌اند که مسیر تبادلات مالی با ایران، به ویژه با بانک مرکزی جمهوری اسلامی، از دایره تحریم‌ها خارج شود.

هر چند در روز ۲۲ تیر ۱۳۹۷ لومر وزیر اقتصاد فرانسه اعلام کرد که آمریکا درخواست معافیت شرکت‌های طرف تجارت با ایران را رد کرده است.

در ادامه ناتوانی اروپا در تحقق وعده هایش پاریس با لحن متفاوتی در توجیه کم کاری های خود به تهران هشدار داد به طوریکه در روز جمعه، ۱۵ تیر (۶ ژوئیه)، ژان-ایو لودریان، وزیر امور خارجه فرانسه، در گفتگو با یک ایستگاه رادیویی گفت که مقامات ایرانی باید تهدید مداوم در مورد نقض تعهد خود به برجام را متوقف کنندو افزود که کشور‌های اروپایی باید فرصت لازم را داشته باشند تا به راه حلی دست یابند که بتواند خسارات ناشی از خروج آمریکا از برجام را جبران کند.

خروج شرکت‌های فرانسوی از ایران از جمله توتال

بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت ۲۹ مرداد سال ۹۷ از خروج شرکت توتال از قرارداد توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی خبر داده بود.شرکت توتال فرانسه پس از اعمال مجدد تحریم‌های آمریکا علیه ایران به دنبال کسب معافیت از وزارت خزانه‌داری ایالات متحده بود و در نهایت پس از عدم موفقیت، قرارداد توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی را ترک کرد.
این شرکت در بیانیه خروجش از ایران گفته بود: توتال بعد از آخرین روزِ مهلت شصت روزه تمدید لغو تحریم‌ها از سوی آمریکا به ایران اطلاع داد که از این کشور خارج می‌شود.شرکت نفتی توتال فرانسه امضا کننده یکی از بزرگترین قرارداد‌های خارجی با ایران پس از توافق هسته‌ای (برجام) بود.این شرکت قرارداد نهایى توسعه فاز ١١ میدان گازی پارس جنوبی را براساس الگوی جدید قرارداد‌های نفتی ایران امضا کرده بود. ارزش این قرارداد نزدیک به ۴ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار اعلام شده بود.
این اظهارات در حالی مطرح شد که شرکت رنو یک هفته پیش از آن اعلام کرد که این شرکت با وجود تحریم‌های آمریکا، از بازار ایران خارج نخواهد شد.مدیرعامل رنو گفته بود: «ایران را ترک نمی‌کنیم، حتی اگر به شدت حجم فعالیتمان را کاهش دهیم. »

شهریور و مهر ۹۷ اوج تنش بین ایران و فرانسه بر سر ادعا‌های بی اساس

روز دوشنبه ۵ شهریور ۹۷ حسن روحانی، رئیس جمهور ایران در تماسی تلفنی با امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه از طرف‌های باقی‌مانده در برجام خواست که برای حفظ آن تلاش کنند.رئیس جمهور فرانسه در این تماس با وجود تاکید بر حفظ برجام خواهان گفتگو درباره برنامه موشکی و نقش ایران در منطقه خاورمیانه شده؛ مسائلی که سه قدرت اروپایی حاضر در برجام، مانند آمریکا، آن را نگران‌کننده می‌دانند.

به دنبال افزایش تنش ها در ۶ شهریور ۱۳۹۷ خبرگزاری رویترز ادعا کرد به سندی دست پیدا کرده که نشان می‌دهد دولت فرانسه از دیپلمات‌ها و مقام‌های وزارت خارجه این کشور خواسته تمام سفر‌های غیرضروری خود را به ایران تا مدتی نامعلوم به تعویق بیندازند.در این یادداشت به خنثی شدن طرح یک بمب‌گذاری و همین طور تندتر شدن رفتار ایران در قبال فرانسه اشاره شده است.
در سندی که به دست رویترز رسیده، طرح ادعایی بمب‌گذاری در گردهم‌آیی منافقین در حومه پاریس که رودی جولیانی، وکیل ترامپ هم در آن شرکت داشت، به عنوان نشانه‌ای از خصمانه‌تر شدن روابط ایران با فرانسه ارزیابی شده است.
یادداشت مذکور که تاریخ آن ۲۰ اوت ۲۰۱۸ است، نوشته شده:«رفتار مقام‌های ایرانی نشان از تند شدن موضع آن‌ها در قبال کشور ما و همین طور تعدادی از متحدان ما دارد. "با توجه به تهدید‌های شناخته‌شده امنیتی همه ماموران وزارت خارجه، که در فرانسه یا پست‌های خارج از کشور مشغول هستند، باید تا اطلاع ثانوی از هر گونه سفر به ایران -مگر برای موارد ضروری - اجتناب کنند. »به دنبال انتشار این خبر؛ وزارت امور خارجه فرانسه حاضر به اظهار نظر درباره این سند و دستورالعمل‌های آن نشد.

اما سه روز پس از منتشر شدن این یادداشت در حالیکه به دنبال ادعا‌های بی اساس فرانسه روابط دو کشور با چالش جدی مواجه شده بود روز جمعه، ۹ شهریور (۳۱ اوت)، بهرام قاسمی، سخنگوی وقت وزارت خارجه جمهوری اسلامی به شدت از اظهارات اخیر وزیر خارجه فرانسه انتقاد کرد. وزیر خارجه فرانسه از ایران خواسته بود برای رفع نگرانی قدرت‌های جهانی پیرامون یک رشته مسایل غیرهسته‌ای با آنان مذاکره کند. لودریان در این باره گفته بود: «ایران باید اصول برجام را رعایت کند و فکر می‌کنم چنین کرده است، اما از گفتگو و مذاکره در باره سه موضوع اصلی نگران‌کننده برای ما یعنی آینده تعهدات هسته‌ای خود پس از [انقضای اعتبار برجام در]سال ۲۰۲۵، برنامه موشک‌های بالستیکی و گسترش رقابت بالیستکی و نقشی که در بی‌ثبات کردن تمامی منطقه داشته است گریزی ندارد، ما باید با ایران در مورد این سه موضوع صحبت کنیم و مقامات ایران باید از این خواسته و این پیامی که من برایشان می‌فرستم آگاه شوند.»

تنش‌های تهران و پاریس به ماه مهر هم کشیده شد و دولت فرانسه در ۱۰ مهر ۹۷ اعلام کرد که دارایی‌های وزارت اطلاعات ایران و دو ایرانی را مسدود کرده است. این کشور دو ایرانی را متهم کرده بود که قصد داشته اند در گردهمایی ماه ژوِئن منافقین در حومه پاریس بمب گذاری کنند.

از پیشگامی برای اجرای شدن اینستکس تا لغو پروازها ماهان به فرانسه و رشته توییت های جنجالی

اما سه روز پس از این اتفاقات یعنی ۱۳ مهر ماه وزیر دارایی فرانسه ورق را برگرداند و با اظهار نظری متفاوت نقطه عطفی در روابط بحران زده تهران و پاریس ایجاد کرد. وی در اظهاراتی اعلام کرد که بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران «فرصتی»برای اروپا ست تا نهاد‌های مالی خود را مستقل از آمریکا داشته باشد چرا که واشنگتن نمی‌تواند تصمیم بگیرد که آیا ما مجاز به تجارت با ایران هستیم یا نه.» صحبت‌های وزیر اقتصاد فرانسه مقدمه‌ای برای طرح ابتکاری اروپا موسوم به اس پی وی( بعدا طرح مقدماتی ان در قالب اینستکس نمود یافت) در برابر تحریم‌های یکجانبه آمریکا شد.

اینستکس یا INSTEX مخفف عبارت Instrument in Support of Trade Exchanges به معنای «ابزار پشتیبانی مبادلات تجاری» در پاریس و در چارچوب قوانین فرانسه ۱۰ دیماه ۹۷ ثبت شد. غیر از فرانسه، آلمان و انگلیس هم از سهامداران اصلی این سازوکار به شمار می‌آیند، اما سایر اعضای اتحادیه اروپا و برخی کشور‌ها از جمله چین و روسیه نیز می‌توانند وارد این شرکت شوند که سرمایه اولیه آن سه هزار یورو بوده که از سوی وزارت اقتصاد فرانسه تأمین شده است.

شرکت اداره کننده اینستکس به آدرس شماره ۱۳۹ در خیابان برسی پاریس جایی که ساختمان وزارت اقتصاد فرانسه قرار دارد ثبت شده است؛ که پس از کش و قوس های فراوان در نهایت ۰۳ بهمن ۱۳۹۷ ژان ایو لو دریان، وزیر خارجه فرانسه درباره آن این چنین بیان کرد: مسیر مالی ویژه اروپا برای معامله با ایران به زودی برقرار می‌شود. وی در این باره به کمیته روابط خارجی پارلمان فرانسه گفت : سازوکار مالی ویژه ایران باید ظرف روز‌های آینده اجرایی شود.
اما در نهایت این وعده نیز تحقق نیافت تا اینکه نزدیک به ۶ ماه بعد از ان یعنی هفتم تیرماه ۱۳۹۸ اولین تراکنش به صورت بسیار محدود انجام شد.

در این اثنا و تاخیر‌های مکرر فرانسه و اتحادیه اروپا در راه اندازی سازو کار مالی، ۵ فروردین ۱۳۹۸ پاریس لغو پرواز‌های ماهان را به خاک این کشور تایید کرد. وزارت خارجه فرانسه در این باره اعلام کرد که همه پرواز‌های شرکت هواپیمایی ماهان از ۱۲ فروردین به هر نقطه از خاک فرانسه لغو شود همزمان با این تنش ۲۵ فرودین ماه در پی توییت‌های ژرار آرو سفیر فرانسه در واشنگتن درباره برجام«فیلیپ تیه بو» سفیر جدید فرانسه در تهران به وزارت خارجه احضار می‌شود این احضار در حالی است که سفیر جدید فرانسه در تهران به تازگی استوارنامه خود را به وزیر خارجه ایران تقدیم کرده بود.

علت این احضار، توییت‌های ژرار آرو سفیر فرانسه در واشنگتن درباره برجام بوده که در ان نوشته بود: «نادرست است اگر بگوییم بعد از انقضای برجام ایران اجازه غنی‌سازی اورانیوم خواهد داشت. بر اساس ان‌پی‌تی (پیمان منع گسترش جنگ‌افزار‌های هسته‌ای) و پروتکل الحاقی، این کشور باید تحت نظارت شدید ثابت کند که فعالیت‌های هسته‌ایش غیر نظامی است».

معاون سیاسی وزارت امور خارجه سید عباس عراقچی نیز روز یکشنبه ۲۵ فروردین (۱۴ آوریل) در واکنش به این اظهارات، در توییتر خود نوشت که« اگر توییت‌های اخیر ژرار آرو، سفیر فرانسه در واشنگتن، موضع دولت این کشور باشد، ما با نقض جدی هدف و مقصود برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ (شورای امنیت) روبرو هستیم. پاریس باید بلافاصله شفاف‌سازی کند وگرنه ما واکنش متناسب نشان می‌دهیم».

در ادامه این جریان سینوسیِ روابط تهران و پاریس در ۳۱ اردیبهشت ماه دوباره برونو لومر وارد عمل شد و از تلاش گسترده بروکسل و پاریس سخن به میان آورد و اعلام کرد: « اروپا به خاطر ایران به شدت تحت فشار آمریکاست»،وزیر دارایی فرانسه، در این باره گفت: «قدرت‌های اروپایی برای لغو اینستکس، سازو کار مالی که برای تسهیل مبادله با ایران راه انداخته‌اندبه شدت تحت فشار آمریکا هستند».

اما دیری نپایید که این رویکرد به ظاهر مثبت پاریس تغییر کرد و امانوئل مکرون رئیس جمهور این کشور (پنجشنبه ۶ ژوئن/۱۶ خرداد) در پاریس در حاشیه مراسم سالگرد عملیات نرماندی در جنگ جهانی دوم که میزبان دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا بود. خطاب به وی گفت: « مواضع کشورش در مورد ایران در بسیاری موارد با آمریکا یکسان است».

وعده ی نا فرجام مکرون در خصوص کاهش تحریم های آمریکا

در ادامه تحولات و در شرایطی که پهپاد متجاوز امریکای در آب‌های ایران سرنگون شده بود، حسن روحانی در ۴ تیرماه در گفتگوی تلفنی با امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه و ضمن تاکید بر عدم تمایل ایران به تنش و درگیری اعلام کرد «اگر آمریکایی‌ها بخواهند دوباره به آب‌ها و حریم هوایی ایران تجاوز کنند، نیرو‌های مسلح ایران مامور به مقابله با آن‌ها بوده و برخوردی قاطع خواهند داشت. »

گفتگوی تلفنی رهبران ایران و فرانسه تنها یک روز پس از آن شکل گرفته که آلمان، فرانسه و بریتانیا، سه کشور اروپایی طرف توافق هسته‌ای موسوم به برجام، طی یک نامه رسمی دیپلماتیک به ایران درباره تبعات کاهش تعهدات هسته اش هشدار داده‌ بودند.

۴ روز پس از این تماس مکرون اعلام کرد که سعی می‌کند در حاشیه اجلاس جی ۲۰ دونالد ترامپ را به برداشتن برخی تحریم‌های ایران ترغیب کند. اما در نهایت مکرون نه از جانب آمریکا بلکه از جانب اروپا قول داد و گفت که حتی اگر ایران برجام را نقض کند، اروپا به تحریم روی نمی‌آورد.

هر چند یک هفته بعد از اجلاس جی ۲۰ یعنی در ۱۱ تیر ۱۳۹۸ طرف‌های برجامی ایران به افزایش اورانیوم غنی شده تهران واکنش نشان دادند همچنین فرانسه بر توقف فوری غنی‌سازی تاکید کرد.مکرون در بیانیه‌ای که روز سه‌شنبه، دوم ژوئیه، ۱۱ تیرماه در پاریس منتشر شد ضمن ابراز نگرانی از اقدام ایران افزود که در روز‌های آینده فرانسه برای اطمینان از رسیدن ایران به انتظاراتش از برجام و تداوم منافع اقتصادی این توافق برای ایران گام‌هایی برمی‌دارد.

مکرون و روحانی برای یافتن 'راه‌های گشایش مذاکره بر سر حفظ برجام توافق' کردند
در ادامه رایزنی ها در گفتگوی تلفنی ۱۵ تیرماه بین حسن روحانی و امانوئل مکرون انجام شد دو طرف موافقت کرده‌اند تا ۱۰ روز دیگر (۲۴ تیر) برای یافتن شرایطی جهت آغاز گفتگو‌ها با محور حفظ برجام تلاش کنند.رئیس‌جمهوری فرانسه در این تماس تلفنی به همتای ایرانی خود گفت: پایان برجام به معنای اقرار به شکست دسته‌جمعی و اقدامی تاسف‌بار خواهد بود و بنابراین مسیر دوم را باید انتخاب کرد تا برجام حفظ و به تنش زدایی کمک شود.»
مکرون در این گفتگو مراتب «نگرانی عمیق» خود از پیامد‌های عقب‌نشینی تدریجی و فروپاشی احتمالی توافق هسته‌ای موسوم به برجام را اعلام کرده و گفته آماده است برای برون رفت از این بن‌بست تلاش کند.
رئیس‌جمهوری ایران در این گفتگو به همتای فرانسوی خود بیان داشت که توقف تمامی تحریم‌ها می‌تواند آغازی برای یک حرکت بین ایران و ۱+4 باشد.
روحانی برای برون رفت از بن‌بست میان این کشور و امضاکنندگان توافق هسته‌ای، رفع تحریم‌های تهران را به عنوان پیشنهادی جهت آغاز دوباره مذاکرات میان ایران و گروه ۱+4 طرح کرده است.

کاهش تعهدات ایران در قالب برجام

به دنبال محقق نشدن خواسته های ایران از برجام، در گام نخست کاهش تعهدات، تهران در در روز یکشنبه (۷ ژوئیه/۱۶ تیر) اعلام کرد که وارد گام دوم کاهش تعهدات برجامی اش شده و از این پس به محدودیتی که در برجام برای میزان غنی‌کردن اورانیوم تعیین شده پایبند نخواهد بود. این اقدام ایران با واکنش اتحادیه اروپا همراه شد و این اتحادیه از تهران خواست که گام های بعدی را بر ندارد. همچنین یکی از مقام‌های کاخ الیزه اعلام کرد که مکرون، اقدام تهران را «نقض» برجام خوانده است.

با توجه به موارد فوق و تفاسیر مذکور می‌توان این نتیجه را حاصل کرد که پاریس حداقل در طول یکسال گذشته بر خلاف ایران سیاست یکدستی را در قبال برجام و ایران در پیش نگرفته و بنابر اقتضای شرایط لحنش را تند یا آرام کرده است به طوری که معتقد است سطح متوسطی از روابط با ایران می تواند جوابگوی نیازش باشد. در این میان تهران باید بداند که نمی توان به هیچ وجه بر اساس وعده های سایر کشورهای اروپایی مانند فرانسه پیش چرا که تصمیمات آنها نشات گرفته از نیاز داخلی و خط مشی های آمریکاست.

منبع: باشگاه خبرنگاران جوان

15