سایه گرانی بر سر طرح تابستانه کتاب

یازدهمین دوره طرح فصلی فروش کتاب با نام طرح تابستانه کتاب ۹۸ با شعار کتاب، همنشین دلنشین از سه‌شنبه گذشته (۲۵ تیر) در شهرستان‌ها و از پنجشنبه (۲۷ تیر) در تهران شروع شد و تا سوم مرداد ادامه دارد. بر اساس طرح تابستانه کتاب ۹۸، هر فرد می‌تواند با اعلام کد ملی خود به کتابفروشی‌های مشارکت کننده در طرح، تا ۱۲۰ هزار تومان کتاب بخرد و برای کتاب‌های تالیفی ۲۵ و برای کتاب‌های ترجمه ۱۵ درصد تخفیف دریافت کند. همچنین میزان اعتبار تخصیص یافته به هر کتاب‌فروشی یکسان نیست و بر اساس معیارهای مختلف از جمله میزان مراجعات به آن و بزرگی و کوچکی متغیر است.

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از سال ۱۳۹۴ برای هدفمند کردن یارانه نشر طرح‌های فصلی فروش کتاب را آغاز کرد؛ در این طرح‌ها کتابفروشی‌ها می‌توانند روی فروش کتاب به خریداران تخفیف بدهند و مبلغ تخفیف داده شده را بعداً از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت کنند. بر اساس آمار خانه کتاب، طی ۱۰ دوره‌ای که این طرح برگزار شده، در مجموع ۸۷ میلیارد تومان کتاب فروخته شده که از این میزان ۱۶ میلیارد تومان یارانه‌ای بوده که وزارت ارشاد به کتابفروشی‌ها داده و بقیه سهم خود خریدار کتاب بوده است. همچنین به طور متوسط در هر دوره ۸۰۰ کتابفروشی در طرح مشارکت کرده‌اند و هر بار ۲۵۰ هزار خرید صورت گرفته است؛ در مجموع هم چهار میلیون و ۱۸۰ هزار جلد کتاب طی این طرح‌ها فروخته شده است.

طرح تابستانه کتاب ۹۸ با ۶۵۳ کتابفروشی عضو در سراسر کشور، شامل ۴۹۷ کتابفروشی در مراکز استان و ۱۵۶ کتابفروشی در شهرستان‌ها اجرا شد. اسامی و مشخصات کتابفروشی‌های عضو طرح تابستانه کتاب ۹۸ به تفکیک هر استان روی سایت tarh.ketab.ir قابل مشاهده است. بر اساس آمار روز دوشنبه (۳۱ تیر) خانه کتاب از زمان آغاز طرح تا همان روز، ۲۰۷ هزار و ۸۹ نسخه کتاب به مبلغ ۵ میلیارد و ۸۴۵ میلیون و۴۷۷ هزار و ۸۹ تومان به فروش رسیده بود. با توجه به اینکه قیمت کتاب طی سال گذشته به دلیل افزایش قیمت کاغذ، دست کم ۳۰ درصد افزایش یافته است، فروش کتاب‌ها از جهت ۳۰ درصد بیشتر باشد تا دست کم به میزان فروش مشابه طرح تابستانه سال گذشته دست یابیم.

ذی نفعان مختلف طرح شامل کتابفروشی‌ها، ناشران، نویسندگان و مترجمان نظرهای مختلفی در مورد آن دارند؛ عده‌ای معتقدند برگزاری این طرح با توجه به بازار کتاب ایران و افزایش شدید قیمت سال گذشته و کاهش فروش طی سال جاری، به قدر قطره آبی در بیابان مفید است، اما عده‌ای منتقد این طرح هستند و مسائلی مانند فروش کتاب‌های خارج از طرح یا اقلام دیگر به جای کتاب به ایده خوب این طرح آسیب زده است و دسته سوم هم به طور کلی منتقد طرح‌هایی هستند که صنعت نشر را به انواع یارانه وابسته می‌کند.

زمان کمتر، یارانه ناچیز برای هر فرد

برای بهتر دانستن نظر کتابفروشی ها و علاقمندان خرید کتاب روز چهارشنبه (دوم مرداد) و یک روز مانده به پایان طرح حوالی ساعات ۱۱ تا ۱۳ به دو منطقه مهم فرهنگی تهران؛ یعنی خیابان انقلاب راسته کتابفروشی ها و زیر پل کریمخان رفتیم.

یک کتابفروشی نام‌آشنا وابسته به ناشری شناخته‌شده زیر پل کریمخان حوالی ساعت ۱۱ روز چهارشنبه، نسبتاً خلوت بود. مسئول فروش کتابفروشی در مورد طرح تابستانه ۹۸ می‌گوید: مدت زمان طرح تابستانه (یک هفته در تهران) کم است و سطح اعتبار هم که به هر فرد تعلق می‌گیرد یعنی ۱۲۰ هزار تومان هم کافی نیست.

وی گفت: هر چند سقف خرید هر فرد در این دوره ۱۲۰ هزار تومان و ۲۰ هزار تومان بیشتر از دوره‌های قبل است، به دلیل افزایش شدید قیمت کاغذ و در نتیجه قیمت کتاب، این مبلغ واقعاً کافی نیست و از نظر ارزش ریالی مانند ۵۰ هزار تومان در طرح تابستانه کتاب ۹۷ است.

این فعال حوزه کتاب با از تسویه با تاخیر وزارت ارشاد نیز گلایه می‌کند و می‌گوید: سه دوره است که زودتر از ۷ ماه با ما تسویه نمی‌شود، این وضع برای همه کتابفروشی‌ها سخت است.

او در مجموع نتیجه گیری کرد: با توجه به تبلیغات ناکافی، مدت زمان و سقف کم تخفیف از برگزاری طرح تابستانه به شکل فعلی راضی نیستیم، فروش ما هم نسبت به قبل به شکل چشمگیر افزایش نداشته است.

دهه هفتادی‌ها، بهترین مشتری‌های ما

کتابفروشی نسبتاً بزرگ دیگری در خیابان انقلاب هم که از اعتبار قابل‌توجهی برای اعطای تخفیف برخوردار بود در مورد طرح گفت: فروش نسبتاً خوب بوده، مخاطبان ما که عموماً از جوانان دهه ۷۰ هستند از طریق فضای مجازی از طرح مطلع شده و برای خرید به ما مراجعه کردند.

وی ادامه داد: اعتبار ما یکبار تمام شده و خانه کتاب اعتباری دوباره به ما داد که آن‌هم تقریباً در حال اتمام است.

این کتابفروش در مورد انتقادات خود نسبت به طرح گفت: کتاب های متعلق به ۱۰ سال قبل در این طرح قابل خرید با تخفیف است ولی اگر کتاب های قدیمی تر نیز در طرح وجود داشت بهتر بود زیرا خیلی از مشتری‌های ما این کتاب‌ها را می‌خواهند.

وی خواستار افزایش اعتبار طرح به ویژه برای کتابفروشی های قدیمی شد و در مورد تبلیغات نیز گفت: تبلیغات در شبکه‌های اجتماعی کتابفروشی ها و خبرگزاری‌ها و سایت‌ها خوب بوده است؛ ولی در سطح پوستر خانه کتاب زیاد نبود.

اعتبار ما سه روز مانده به پایان طرح تمام شد

مسئول یک کتابفروشی تازه‌تاسیس مخصوص کتاب های روانشناسی در خیابان انقلاب هم گفت که اعتبار ما دو میلیون تومان بود و سه روز ماننده به پایان طرح تمام شد.

وی در مورد نسبت فروش گفت: این دوره نسبت به دوره‌های قبل خوب بود البته خیلی از مشتری‌های ما اطلاع نداشتند و بهتر بود تبلیغات بیشتری نسبت به طرح می‌شد.

در این کتابفروشی و یک کتابفروشی با شمایل امروزی دیگر در خیابان انقلاب که غیر از کتاب اقلام دیگری مانند گل و کاکتوس، پاکت نامه و امثال آن نیز فروخته می‌شد، بعضی مراجعه کنندگان مشخصاً سراغ طرح تابستانه را می‌گرفتند، مشخص بود از روی صفحه کتابفروشی در شبکه اجتماعی اینستاگرام از تخفیف مطلع شده‌اند ولی کمی دیر به کتاب رسیده بودند.

وقتی پای رایانه هنوز به دست کتابفروش نرسیده است

البته بعضی کتابفروشی‌ها هم بدون دلیلی می‌گفتند در طرح شرکت نکرده‌اند نه این دوره بلکه هیچ دوره‌ای، مسئول یک کتابفروشی گفت که تخفیف ۱۰ درصدی ثابت روی کتاب‌ها دارند بنابراین مشارکت در طرح برای ۱۵ درصد تخفیف اضافه‌تر که آن را هم با تاخیر هفت ماهه بگیرد چندان مفید نبوده است. یک کتابفروشی قدیمی در خیابان انقلاب هم دلیل شرکت نکردن در طرح را نداشتن دستگاه رایانه بیان کرد؛ زیرا باید کتاب‌ها در سایت ثبت شود.

در مجموع کتابفروش‌ها از بهبود وضعیت سخت افزاری سایت خانه کتاب در این دوره نسبت به دوره‌های قبل راضی بودند، اما تعداد کم روزهای طرح به ویژه در تهران که فقط یک هفته بود و افزایش شدید قیمت کتاب را منجر به کاهش خریدها در این دوره می‌دانستند. افزون بر آن، استفاده نکردن از ظرفیت‌های مختلف برای اطلاع رسانی در این دوره باعث شده بود بسیاری کتابخوانان حرفه‌ای هم از برگزاری طرح مطلع نباشند به خصوص که طرح عیدانه نیز در نوروز ۹۸ برگزار نشد.

منبع: ایرنا

24