تعطیلات خوب است یا بد؟

دو روز تعطیلی یا یک روز؟ حداقل سه سال است که میان نهادهای تصمیم‏گیر درمورد تعیین سرنوشت تعطیلات آخر هفته منازعه شکل ‏گرفته است. مدیران اقتصادی حتی از علما هم سراغ گرفته ‏اند که آنها نیز رأی موافق به تعطیلات دو روز بدهند و درصورتی‏که روز شنبه به ‏جای پنج‏شنبه به فهرست تعطیلات اضافه شد، همراه طراحان این ایده شوند.

ما تعطیل‏‌ترین ملت جهان هستیم؟

در تقویم ایران ۷۸ روز تعطیل است. در‏حالی‏که این عدد در کشورهای توسعه‏ یافته به ۱۱۰ تا ۱۲۹ روز می‏رسد. ۱۰۲ کشور جهان دو روز تعطیل در تقویم خود دارند که اکثر آنها هم مربوط به شنبه و یکشنبه می‏شود. درصورتی‏که تعطیلات دوروزه به پنج‏شنبه و جمعه برسد، اقتصاد ایران به مدت ۴ روز متوالی ارتباطش با اقتصاد جهان را از دست می‏دهد. اما اگر با موافقت علما این تعطیلات به‏ روزهای جمعه و شنبه برسد، تنها یک روز از اقتصاد جهانی عقب‏ افتادگی صورت می‏گیرد. درحال ‏حاضر دولت مخالف افزایش میزان تعطیلات است. به اعتقاد دولت این تعطیلات بار مالی جدیدی را به اقتصاد کشور اضافه می‏کند و هزینه پرداخت مزایای «تعطیل کاری» را روی دست کارخانه ‏های صنعتی می‏گذارد. دولت برای آنکه استدلال خود را جا بیندازد به وضعیت بخش خصوصی اشاره می‏کند در‏حالی‏که دو سال قبل موضوع تعطیلات دو روز با حضور نمایندگان ۱۸ تشکل اقتصادی و بخش خصوصی در کمیسیون گردشگری اتاق تهران با اکثریت قاطع آرا به نتیجه رسیده بود. در مورد هزینه‏ های جاری تعطیلات محاسبه دقیقی وجود ندارد. آخرین برآورد تأکید می‏کند هرروز تعطیل ۱۴۰۰ میلیارد تومان هزینه دارد ولی این عدد چندان دقیق نیست چراکه از تقسیم تعداد روزهای سال بر کل تولید ناخالص داخلی به‏دست‏ آمده است. سایت خبرآنلاین سه سال قبل در گزارشی هزینه تعطیلی در تهران را به این شکل برآورد کرده بود: «بر اساس آخرین برآورد از اقتصاد تهران، به ازای یک روز تعطیلی، کارفرمایان ۸۰ میلیارد تومان حقوق و دستمزد به کارگران می‏پردازند، در‏حالی‏که آنها کاری انجام نمی‏دهند. دولت موظف است به ازای روزهایی که کشور را به دلایل مدیریتی و غیرارادی تعطیل می‏کند، خسارت بخش خصوصی را بپردازد، در‏حالی‏که چنین اتفاقی در کشور نمی‏افتد.» همچنین محمدرضا تابش، عضو فراکسیون امید مجلس در مورد هزینه‏ های تعطیلات گفته است: «برآورد تولید ناخالص داخلی (GDP) به قیمت جاری در سال جاری حدود چهار میلیون، میلیارد ریال است اگر این عدد را تقسیم‏بر ۲۸۸ روز کاری کنیم حدود ۱۴ هزار میلیارد ریال یا هزار و چهارصد میلیارد تومان ضرر به ازای هرروز تعطیلی متوجه کشور می‏شود که باز سهم تهران از این ضرر ۲۵ درصد است یعنی حدود ۳۵۰ میلیارد تومان ضرر و زیان هرروز تعطیلی در تهران است.»

شیوه محاسبه زیان تعطیلات و اصل دفاع از روزهای کاری بیشتر منتقدان زیادی دارد. تاج‏الدین نماینده مجلس در صفحه شخصی خود، درباره دلایل مطرح‏شدن تعطیلی پنجشنبه ‏ها در سایر استان‏ها نوشته است: «دوروزه شدن تعطیلات آخر هفته می‏تواند کمک شایانی به اقتصاد گردشگری و تقویت نهاد خانواده کند.» علی ‏اصغر یوسف‏ نژاد، عضو هیئت ‏رئیسه مجلس نیز پیش‏ ازاین به خبرنگار ایرنا گفته بود: «در حال حاضر روز پنجشنبه تمام وزارتخانه ‏ها، سازمان و دستگاه‏های دولتی و حتی غیردولتی در پایتخت تعطیل هستند و هرگونه پیگیری کارهای اداری از سوی استان‏ها نیز در این روز متوقف می‏شود.» او استدلال کرده است که تعطیلات پنجشنبه بهره‌‏وری و راندمان کاری ادارات و دستگاه‏های دولتی استان‏ها را ارتقا خواهد داد.

براساس گزارشی که توسط ایرنا تنظیم ‏شده، دو مخالف اصلی تعطیلات دوروزه کشور دو عضو کابینه هستند. جمشید انصاری، رئیس سازمان اداری استخدامی و معاون رئیس‏ جمهور، عدم تعادل در ساعات کاری بین ادارات دولتی و خصوصی را یکی از دلایل مخالفت دولت با تعطیلی پنج‏شنبه‏ ها عنوان کرده است. علاوه بر این کاهش ساعات کاری دولت به ۱۶۰ ساعت در ماه، دیگر دلیل عدم موافقت دولت با طرح مجلس است؛ چراکه به گفته انصاری، این تفاوت، موجب تبعیض بین گروه‏های مختلف کارمندی و کارگری بوده و مطمئناً به مطالبات و اعتراضات کارگران و شاغلین بخش خصوصی منجر می‏شود.

حسینعلی امیری، معاون پارلمانی رئیس‏ جمهوری نیز پیش ‏ازاین گفته بود تعطیلی پنج‏شنبه‏ ها برای دولت بار مالی دارد و اجرای آن برخلاف قانون اساسی است. اشاره امیری به اصل ۷۵ قانون اساسی است که بر اساس آن، طرح‏های قانونی و پیشنهادها و اصلاحاتی که نمایندگان درخصوص لوایح قانونی عنوان می‏کنند و به تقلیل درآمد عمومی یا افزایش هزینه عمومی می‏انجامد، در صورتی قابل‏طرح در مجلس است که در آن، طریق جبران کاهش درآمد یا تأمین هزینه جدید نیز معلوم شده باشد.

میان اظهارنظرهای مخالفان و موافقان طرح تعطیلات دوروزه همچنان محاسبه دقیق و ارائه راهکاری وجود ندارد. عدد روزهای تعطیل در اقتصاد ایران حتی با کشورهایی که به سخت‏کوشی شهرت دارند هم چندان تفاوتی ندارد. در ژاپن سالیانه ۲۶ روز، در چین ۲۸ روز، در استرالیا ۲۸ روز، در ترکیه ۲۲ روز تعطیلی وجود دارد. البته این عدد تعطیلات به‏غیراز دو روز آخر هفته است. این اطلاعات تأیید می‏کند برخلاف ادعاهای برخی چهره‏های دولتی تعطیلات در ایران نه بسیار زیاد که حتی با کشورهای شهره به کار زیاد هم تقریباً برابر است.

ما کمتر کار می‏کنیم؟

بحران اصلی تعطیلات در اقتصاد ایران به تعداد روزهای تعطیل مربوط نیست. میزان بهره‌‏وری نیروی کار به شدت پایین است و به همین دلیل حتی در روزهای عادی هفته نیز اتفاق مساعدی برای کمک به اقتصاد ملی رخ نمی‏دهد. متوسط ساعت کار هفته ۴۴ ساعت ارزیابی ‏شده که در کشورهای توسعه ‏یافته ۲۸ ساعت کار مفید به انجام می‏رسد. این عدد برای اقتصاد ایران تنها ۱۱ ساعت در هفته ارزیابی ‏شده است. حتی ازنظر رابطه میان نیروهای کار و افراد تحت تکفل هم اقتصاد ایران با کشورهای اروپایی قابل قیاس نیست به ‏طوری‏که در انگلیس هر یک نفر شاغل هزینه زندگی ۱.۴ نفر را پرداخت می‏کند در‏حالی‏که این عدد در اقتصاد ایران به رقم ۴ نفر می‏رسد. ساعت کار مفید روزانه در ایران ۲ ساعت برآورد شده که این عدد نسبتی با ۵ ساعت کار مفید در کشورهای اروپایی و امریکای شمالی ندارد. چندی قبل مرکز آمار ایران گزارشی را در مورد میزان ساعت کار مفید منتشر کرده بود که نتایج قابل ‏توجهی داشت: «بر اساس چکیده نتایج طرح آمارگیری نیروی کار در سال ۹۰ که از سوی مرکز آمار ایران انتشاریافته است، سرانه سالانه کار مفید در ژاپن ۲۴۲۰ ساعت، کره جنوبی ۱۹۰۰ ساعت، چین ۱۴۲۰ ساعت، آمریکا ۱۳۶۰ ساعت، ترکیه ۱۳۳۰ ساعت، آلمان ۱۷۰۰ ساعت، پاکستان ۱۱۰۰ ساعت، افغانستان ۹۵۰ ساعت، عربستان ۷۲۰ ساعت و کویت ۶۰۰ ساعت است. سرانه کار مفید در ایران نیز سالانه ۸۰۰ ساعت است که این عدد از کشورهایی همچون افغانستان و پاکستان هم پایین‏تر است.»

مخالفان سرسخت از چه حرف می‏زنند؟

این گزارش‏ها که از سوی مرکز پژوهش‏های مجلس ارائه ‏شده به‏عنوان مهم‏ترین دلایل مخالفت با تعطیلات به‏ حساب می‏آید: «ابهام در دامنه شمول طرح»، «اخلال در نظام آموزشی کشور». در گزارش مرکز پژوهش‏های مجلس خلاصه دقیقی از دلایل مخالفت با این طرح آمده است: «استفاده از واژگان مبهم «مراکز اداری، آموزشی و قضایی» یکی از اشکال‏های بنیادین طرح است که به شفاف‏ سازی نیاز دارد. اشکال در واژگان طرح بستر اجرا نشدن آن را فراهم می‏کند. در طرح کنونی تکلیف نهادها و سازمان‏هایی چون شرکت‏های دولتی، مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی، دانشگاه‏های آزاد و پیام ‏نور و... روشن نیست. همچنین در این طرح به تفکیک ‏ناپذیر بودن بخش اداری و آموزشی در بیمارستان‏ها توجه نشده است. از سوی دیگر، بر اساس برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران، ساعت کار هفتگی دوره ابتدایی ۲۵ ساعت، متوسطه اول ۳۰ ساعت، متوسطه دوم ۳۵ ساعت و متوسطه دوم فنی ‏وحرفه ‏ای و کاردانش ۴۰ ساعت است. از سویی، می‏دانیم در برخی نقاط کشور مدارس به‏ صورت ۲ شیفت فعالیت می‏کنند. بر اساس آماری که در سال ۹۵ معاون فنی و نظارت سازمان نوسازی مدارس اعلام کرد حداقل ۱۵ درصد مدارس در کشور دو شیفت هستند. اگر قرار باشد روز آموزشی پنجشنبه تعطیل شود و ساعات آموزشی مدارس به ‏جای ۶ روز در هفته به ۵ روز کاهش یابد، فعالیت مدارس به ‏صورت دو شیفت امکان‏پذیر نخواهد بود.» براین اساس موافقان و مخالفان تعطیلات گسترده ‏تر کشور هیچ‏کدام به‏ دقت ادبیات ارائه نظرات خود را پیدا نکرده‏ اند و هم‏زمان دو مدیر ارشد عضو کابینه هم حتی برای انتقال دلایل مخالفت خود به افکار عمومی دقیقاً نمی‏دانند چه اظهارنظری باید صورت دهند.

اصل قضیه به کجا می‏رسد؟

میزان بهره‌‏وری در اقتصاد ایران براساس اسناد برنامه‏ های توسعه قرار بود به ۲ درصد ارتقا پیدا کند ولی درحال‏ حاضر روی عدد ۶ دهم درصد قفل ‏شده است. فاطمه پهلوانی رئیس سازمان ملی بهره‌‏وری ایران چندی قبل اعلام کرده بود: «سهم بهره‌‏وری از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ در ایران ۷ درصد بوده و این عدد از سال ۱۹۷۰ تاکنون ثابت بوده است. این در حالی است که سهم بهره‌‏وری از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ در پاکستان حدود ۴۲ درصد بوده است. سهم انباشت سرمایه و اشتغال در رشد اقتصادی ایران بین سال‏های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ به ترتیب ۸۵ و ۸ درصد بوده است. ایران در کنار ویتنام، نپال و بنگلادش که حتی بهره‌‏وری منفی نیز داشتند جزو کشورهایی است که کمترین نرخ بهره‌‏وری را به خود اختصاص داده است.» درصورتی‏که میزان بهره‌‏وری نیروی کار در اقتصاد ایران تغییری پیدا نکند، امکان گفت‏وگو در مورد تعداد روزهای تعطیل یا غیرتعطیل هفته وجود ندارد. مدیران دولتی و حتی بخش خصوصی وقتی از تعطیلات صحبت می‏کنند یکسره از آمارهای مربوط به رونق گردشگری ‏ سراغ می‏گیرند ولی آنها ذهنیت دقیقی درمورد وضعیت اقتصاد ملی ندارند. یک دهه است که موضوع تعطیلات در اقتصاد کشور مطرح و در حال گفت‏ وگوست ولی همچنان هیچ نتیجه‏ ای به دست نیامده است. آخرین بار احمدی‏ نژاد پس ‏ازآنکه چند روز هفته را به دلیل نزدیکی به‏ روز پنج‏شنبه و جمعه تعطیل رسمی اعلام کرد، صریح‏ترین موضع گیری را داشت: «مردم از تعطیلات خوششان می‏آید.»

منبع: سازندگی

15