ایرانیان، نخستین کسانی که لوله کشی آب داشته اند

ايرانيان از گذشته‌هاي دور از لوله کشي آب آشاميدني بهره‌مند بوده‌اند؛ با اين سيستم لوله کشي، آب آشاميدني به درون خانه‌ها آورده مي‌شد. بايد اذعان داشت که لوله کشي آب در دوران ساسانيان بر پايه يافته‌هاي بسيار پيشرفته دانش آن روز انجام گرفته است.

مردم در دوران ساسانيان با اين فناوري، چشمه‌هايي که در پايين شهر قرار داشته اند را لايروبي کرده و با ايجاد حفره، آن را با ساروج اندود مي‌کرده‌اند و درست همانگونه که امروزه با لوله‌هاي فلزي انجام مي‌شود، آب چشمه‌ها را به سمت شهر مي‌آورده‌اند؛ آنگاه به جاي اتصال‌ها و يا جوشکاري امروزي براي چسباندن لوله‌ها به هم، روش اتصال لوله‌هاي سفالي از راه ساخت جفتي نر و ماده انجام مي‌گرفته است.

آنها پس از اتصال تنبوشه‌هاي نر و ماده، دور آنها را با ساروج که ماده‌اي ساخته شده از آهک، گچ، سفيد تخم مرغ و چيزهاي ديگر بود، مي پوشاندند.

اين کوزه‌هاي سفالي به شکل ويژه‌اي اتصال يافته‌اند؛ جالب اين‌که چون در بعضي مکان ها خانه‌ها در بلندي جاي داشتند، لوله‌کشي ستايش انگيزي به شکل مارپيچ انجام گرفته که برپايه دانش مهندسي پيشرفته‌اي بوده است؛ اين لوله کشي به گونه‌اي بوده تا از لحاظ آسايش و دسترسي به آب هيچ گونه دشواري نباشد.

در اين نوع لوله کشي هنگام برداشت از آب به‌جاي استفاده از شير و فلکه‌هاي امروزي يک ابزار چوبي به‌کار برده مي‌شد که مانند چوب پنبه بكار گرفته شده در بطري‌هاي امروزي بوده است.

نمونه شگفت انگيزي که نشان دهنده لوله کشي کوزه‌اي براي آبياري کشاورزي، در روستاي پيروزآباد اسلام آباد غرب است، در واقع فناوري بکار رفته در دوران ساسانيان را به تصوير مي کشد و اين واقعيت را نشان مي دهد که بي گمان، دوران فرمانروايي حدود چهار صد ساله اين خاندان ايران، سرآمد پيشرفت کشاورزي در دوران باستان بوده است.

موضوع بسيار مهمي که بايد يادآور شد، اين است که تلاش براي رسيدن به چنين فناوري آبرساني به جهت نياز فراوان به آب بوده است؛ اين نکته با توجه به اين‌که سرزمين هاي ساساني به هيچ وجه با کمبود آب مواجه نبوده‌اند جاي بسي تامل دارد.

نخستین بار در سال ۱۳۰۱طرح احداث شبکه های لوله کشی آب شرب شهرهای ایران بررسی شد و بخشی از شهرهای آبادان،مشهد وبیرجند لوله کشی شد.اولین سازمان آب رسانی شهری در ایران بنگاه مستقل خیریه آبلوله بیرجند بود که در سال ۱۳۰۲با احداث وبهره برداری یک رشته لوله به طول ۹ کیلومتر و یک منبع وقنات تامین کننده آب،فعالیت خود را آغاز کرد.

پیش از فعالیت موسسه آب بیرجند،آب مورد نیاز ساکنان این شهر چون دیگر شهرها از آب انبارهایی تامین می شد که افراد خیر ونیکوکار در شهرها بنا می کردند.آب انبارهای شهر بیرجند را با آب قنوات آبادی های دامنه کوه باقران پر می کردند.فکر احداث شبکه لوله کشی و تامین آب سالم و بهداشتی برای مردم شهر در پایان جنگ جهانی اول مطرح شدودر اجرای این طرح از لوله هایی که ارتش انگلستان برای لوله کشی کمپ های نظامی خود به منطقه سفیدابه واقع در۲۵۰کیلومتری بیرجند ونقاط دیگر آورده وبلااستفاده مانده بود استفاده شد.برای تامین آب مورد نیاز،بعضی از مالکین سهم خود ازقنات علی آباد را واگذار کردند و با همت معتمدین و مسئولین شهر کمیسیون لوله کشی تشکیل و برای احداث خط لوله و منبع اقدام به جمع آوری اعانه کرد.

رشته لوله ای که آب قنات را به شهر بیرجند می آورد۹کیلومتر طول داشت.در مرتفع ترین نقطه شهر آب را به داخل منبع می ریخت و از آنجا آب سالم با دو رشته لوله که در مسیر آن شیرهای برداشت نصب شده بود در دسترس مردم قرار می گرفت.در تهران آب مشروب اهالی قبل از احداث شبکه لوله کشی با ابتدایی ترین روش های استحصال آب یعنی از طریق۴۸رشته قنات وقفی و خصوصی تامین می شد.

محل ظهور قنات ها از محل سکونت و زیستگاه های مردم دور بود،به همین دلیل،فرسنگ ها فرسنگ،گذرگاه های آبی برای انتقال آب بنا می شد تا آب به محل زندگی می رسید.آب در مسیر طولانی خود،پس از گذشتن از نهرها و گذرگاه های آبی روباز،با انواع آلایش ها و ناپاکی ها برخورد می کرد وبا انواع ضایعات مواد پاک کننده و شو ینده ها و سیاهی و دوده ی ظرف ها و خاکروبه خانه ها،زباله ها و لاشه حیوانات و سایر آلودگی ها،مخلوط می شد و سرانجام به آب انبارهای خانگی می رسید.آب انبارهاآن زمان یا عمومی بودند و یا خصوصی.

آب انبارهای عمومی بزرگ تر بوده و دارای پله های زیادی بودند(گاه تا ۴۰پله)در بعضی از آب انبارها به کیفیت آب توجه می شد و در این آب انبارها مقادیری آهک،خاکستر،ذغال برای تصفیه و ته نشینی مواد معلق به آب اضافه می کردند تا در جهت بهداشتی بودن آب اقدامی کرده باشند.سال های متمادی آب تهران از طریق قنوات تامین می شد اما افزایش روز افزون جمعیت شهر و همچنین شیوع بیماری های ناشی از نوشیدن آب آلوده،مسئولان را به فکر چاره جوئی انداخت و از سال۱۳۰۱به بعد متوجه شدند که تنها راه برطرف کردن مشکلات آب تهران،لوله کشی آب مصرف شهر و جلوگیری از اتلاف آن است.

در سال ۱۳۰۶عملیات احداث مجرای رودخانه کرج به تهران آغاز شد و عملیات اجرایی این طرح از روستای"بیلقان کرج"تا"جمشیدآباد"تهران به طول۵۳کیلومتر۴ماه طول کشید.۲۰کیلومتر از این مسیر را کانال کشی کرده بودند اما این آب در مسیر هرز می رفت وانواع آلودگی را دربرداشت.درسال۱۳۳۰طرح اول لوله کشی آب تهران براساس جمعیت۹۰۰هزارنفرجمعیت این شهراجرا شد.

در محاسبات تامین و برداشت آب از رودخانه کرج میزان مصرف آب برای هرنفربین۱۵۰تا۳۰۰ لیتر در شبانه روزی درنظر گرفته شده بود و برای آبگیری هر هکتار درختکاری اراضی نیم لیتر درثانیه آب محاسبه شده بود.ظرفیت دو لوله آبرسانی از محل آبگیر بیلقان رودخانه کرج تا اولین تصفیه خانه آب واقع در منطقه جلالیه ۲۵۶۰۰۰مترمکعب در شبانه روز تعیین شده بود.

35