تغییر مسیر اطعام‌دهی محرم در مازندران
شیوع ویروس کرونا علاوه بر همه محدودیت‌هایی که برای مناسک مذهبی ایجاد کرد ، امسال برخی آیین‌های مذهبی ویژه محرم مانند اطعام‌دهی را پس از چند قرن برپایی متوقف کرد یا در مسیر دیگری قرار داده است.
اطعام‌دهی‌های ویژه ماه محرم یکی از سنت‌های قدیمی این ماه است که در سراسر کشور به شکل‌های گوناگون دیده می‌شود و در مازندران هم ریشه‌ای دیرینه دارد و حتی به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری مذهبی مطرح است. اما شیوع کرونا امسال برای اجرای این آیین قدیمی مازندران که در برخی شهرها به یک سنت فراگیر تبدیل شده ، محدودیت‌های زیادی را ایجاد کرده است. تا جایی که احتمالا این آیین در بسیاری از نقاط استان برگزار نمی‌شود و اگر هم قصد برگزاری آن وجود داشته باشد بسیار محدود و با تدابیر بهداشتی برگزار خواهد شد.
پخت غذای نذری محرم و توزیع آن در نقاط مختلف مازندران به شکل‌های گوناگونی انجام می‌شود. از " فرمازنون " در برخی مناطق شرقی مازندران مانند شهر سورک و روستاهای شهرستان میاندورود گرفته تا سنت حدودا ۳۰۰ ساله " مجمه سری " روستای کوهستان بهشهر و آیین سنتی ثبت ملی شده «محرم پِلاخوار» در کیاسر که هر کدام شکلی از اطعام‌دهی محرم محسوب می‌شوند و حتی غذاهای پخت شده در آن‌ها نیز متفاوت است.
این سنت را به شکل‌های مشابه در مناطق مرکزی و غربی مازندران هم می‌توان دید. وجه اشتراک همه آن‌ها پخت غذای نذری به سبک و سیاق محلی و روش متفاوت توزیع غذای پخت شده در هر منطقه است. اما امسال شرایط متفاوت شده و احتمالا برخی از این آیین‌ها پس از چند دهه و حتی چند قرن باید به شکل دیگری برگزار شوند.
محدودیت‌های اطعام‌دهی
مدیرکل تبلیغات اسلامی مازندران می‌گوید: شرایط به گونه‌ای است که احتمالا اطعام‌دهی‌های امسال برگزار نمی‌شوند و پیشنهاد می‌کنیم که هزینه برگزاری آن‌ها نیز به سمت کمک‌های مؤمنانه هدایت شود.
حجت‌الاسلام ناصر شکریان می‌افزاید: طبق فرمایشات رهبر انقلاب همه فعالیت‌ها بر اساس دستورالعمل‌هایی که ستاد ملی مقابله با کرونا تصمیم می‌گیرد باید انجام شود. بنابراین طبق نظر ستاد ملی مقابله با کرونا اطعام‌دهی به شیوه گذشته ممنوع است.
به گفته این مسئول برای مناطقی که امکان تغییر شکل مصرف نذورات و موقوفه‌ها وجود ندارد باید با نظارت مسئولان مربوطه در هر شهرستان و رعایت نکات بهداشتی، غذای پخت شده در بسته‌بندی‌های مناسب و با تأکید بر پیشگیری از ایجاد تجمع برای دریافت غذا توزیع شود.
با این حال شکریان اعتقاد دارد که با توجه به لزوم کنار هم قرار گرفتن تعدادی از افراد برای پخت غذای نذری و دشواری رعایت دقیق همه پروتکل‌ها در این قبیل فعالیت‌ها، بهتر است اطعام‌دهی‌ها در مسیر کمک‌های مؤمنانه قرار بگیرند.
توقف مجمه سری کوهستان پس از ۲ قرن
اما در برخی مناطق استان سنت اطعام‌دهی بر پایه وقف است و از نظر واقفان و مجریان وقف نیز به استناد قواعد فقهی، امکان تغییر موضوع وقف وجود ندارد. سنت قدیمی و بیش از ۲۰۰ ساله مجمه سری در روستای کوهستان بهشهر یکی از همین آیین‌های مذهبی مازندران است که چندی پیش نیز در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسید و در نخستین سال پس از ثبت امکان برگزاری آن وجود ندارد.
در این سنت قدیمی اهالی روستای کوهستان هر سال ۱۲ شب اول محرم را اطعام‌دهی می‌کنند. بخش زیادی از غذای پخت شده در این شب‌ها را نیز خود روستایی‌ها در خانه‌های‌شان پخت می‌کنند و پس از قرار دادن در یک مجمعه توسط بانوان روی سر قرار می‌گیرد و به صورت گروهی به سمت تکیه کوهستان حرکت می‌کنند تا غذای عزاداران تأمین شود. علاوه بر این غذاها، طی این ۱۲ شب حدود یک تن برنج نیز در تکیه پخت می‌شود.
بزرگان روستا می‌گویند غذایی که در تکیه پخت می‌شود وقف همین تکیه و عزاداران امام حسین(ع) که در این تکیه حضور می‌یابند است و امکان صرف هزینه‌های اطعام‌دهی در خارج از تکیه وجود ندارد.
حاج عبدالمهدی کوهستانی متولی تکیه کوهستان و نوه آیت‌الله کوهستانی می‌گوید: برای امسال هیچ برنامه‌ای نداریم و با توجه به گسترده بودن اطعام‌دهی کوهستان و پذیرا بودن هزاران نفر در هر سال برای شب‌های دهه اول محرم، شرایط برگزاری سنت دیرینه مجمه سری و اطعام‌دهی در تکیه کوهستان وجود ندارد.
وی می‌افزاید: پخت غذای نذری هم برای ما ممکن نیست. چون حدود ۶۰ آشپز زن و مرد پخت غذاها را بر عهده دارند و با این شرایط طبیعی است که نتوانیم در یک فضای محدود پروتکل‌ها را رعایت کنیم. بنابراین برای ما میسر نیست که پخت غذا را انجام دهیم.
متولی تکیه کوهستان با اشاره به نظر ستاد ملی مقابله با کرونا و علما درباره رعایت نکات بهداشتی در محرم امسال اظهار می‌کند: چای دادن و مجمه گردانی هم امسال با توجه به این شرایط ممنوع است و در کوهستان انجام نمی‌شود. مگر این که شرایط تغییر کند و ابلاغ شود که برگزاری مراسم خطری ندارد. اما در حال حاضر هیچ برنامه‌ای نداریم.
کوهستانی درباره برنامه جایگزین برای مصرف هزینه‌های مرسوم اطعام‌دهی در کوهستان می‌گوید: با توجه به موضوعیت وقف اطعام‌دهی تکیه کوهستان، از نظر شرعی مجاز به مصرف کردن هزینه این اطعام‌دهی در مسیر دیگری نیستیم. به همین دلیل اذن هیچ کمکی برای خشکه‌پزی و غذای بیرون‌بر را نداریم. بنابراین هزینه و اعتبار محرم امسال محفوظ می‌ماند تا در آینده برای همین موضوع مصرف شود.
محرم‌پلاخوار در سبد نیازمندان
اما در برخی مناطق استان که از نظر شرعی محدودیت و ممنوعیت تغییر موضوع وقف وجود نداشت تصمیم‌های نیکوکارانه‌ای هم گرفته شده است. برای مثال کیاسری‌ها که هر سال پذیرای هزاران نفر در آیین سنتی «محرم‌پِلاخوار» هستند امسال تصمیم گرفته‌اند که اعتبار این مراسم را صرف امور خیریه و حمایت از نیازمندان کنند.
محرم‌پلاخوار رسمی قدیمی در کیاسر است که طبق آن کیاسری‌ها در دهه نخست محرم هر شب در یکی از محله‌های کیاسر صدها کیلوگرم غذای نذری را به سبکی خاص و به شیوه کاملا سنتی تهیه کرده و در تکیه همان محل نیز از عزاداران پذیرایی می‌کنند.
چاین رسم نیز سال گذشته در فهرست میراث ناملموس ملی ثبت شد. طی این ۱۰ شب هزاران نفر از شهرها و روستاهای اطراف به کیاسر می‌روند و در این آیین اطعام‌دهی شرکت می‌کنند. ولی امسال قرار است هزینه برگزاری این مراسم بزرگ مذهبی صرف تأمین سبد کالا برای نیازمندان شود.
شهردار کیاسر می‌گوید: طی روزهای اخیر با افرادی که در این زمینه موقوفه داشتند جلساتی برگزار کردیم و به این نتیجه رسیدیم که امسال با توجه به شرایط موجود مسیر اطعام‌دهی به سمت حمایت ویژه از خانواده‌های نیازمندی که شناسایی کرده‌ایم تغییر کند.
مسلم رجبی می‌افزاید: امسال مانند سال‌های گذشته پخت غذا در محله‌های کیاسر انجام نمی‌شود و توان و هزینه و انرژی قرار است صرف حمایت از نیازمندان شود. با توجه به این که موضوع وقف اطعام‌دهی بود، این هزینه‌ها به نیت واقفان صرف خرید و تهیه بسته‌های معیشتی مواد غذایی می‌شود.
وی درباره نذورات مرمی که هر سال به آیین مذهبی محرم‌پلاخوار اختصاص می‌یافت نیز می‌گوید: معمولا هر سال در کنار این آیین‌ها سایر مردم نیز به اندازه توان خود مبالغی را برای سهیم شدن در اطعام‌دهی به عنوان نذورات اهدا می‌کردند. تصمیم گرفته شد که این نذورات با اعلام یک شماره حساب به صورت متمرکز جمع‌آوری شود و با اولویت مصرف در حوزه بهداشت و درمان منطقه مورد استفاده قرار گیرد.
ممنوعیت اطعام‌دهی
یکی دیگر از آیین‌های قدیمی اطعام‌دهی در مازندران «فرمازنون» یا «فرمابزوئن» است که در شهرستان میاندورود و به ویزه شهر سورک و چند روستای این شهرستان برگزار می‌شود. در این آیین صاحبان خانه‌ها با باز گذاشتن درهای منزل خود به روی مسافران و عزاداران در روزهای تاسوعا و عاشورا از آنان پذیرایی می‌کنند. اما امسال این آیین مذهبی و اطعام‌دهی گسترده و مطرح مازندران نیز به روال سال‌های گذشته برگزار نمی‌شود.
معاون فرماندار میاندورود می‌گوید: جلساتی برای برنامه‌ریزی ویژه اطعام‌دهی در شهرستان برگزار شده که در روزهای آتی نیز ادامه خواهد داشت. طبق دستورالعمل‌های ابلاغ شده پذیرایی از عزاداران و توزیع نذورات به روال گذشته ممنوع است.
محمدحنیف سورکی آزاد می‌افزاید: اطعام‌دهی در سراسر مازندران مانند کل ایران مرسوم است. اما در این استان چهار شهرستان قائمشهر، نکا، میاندورود و ساری اطعام‌دهی‌های گسترده و سراسری دارند. قرار است فرمانداران این شهرستان‌ها در جلسه‌ای با معاون سیاسی امنیتی استاندار مازندران آخرین تصمیم‌ها بابت برنامه‌های اطعام‌دهی در این مناطق را اتخاذ و اعلام کنند. اما در مجموع طبق دستورالعمل‌های ارائه شده، ممنوعیت اطعام‌دهی به سبک سال‌های گذشته پابرجاست.
در بسیاری از روستاها و شهرهای سایر نقاط مازندران نیز اطعام‌دهی به عنوان یک رسم مذهبی ویژه محرم به صورت گروهی انجام می‌شد که برخی از آن‌ها پیشینه‌ای طولانی دارند و امسال امکان برگزاری‌شان وجود ندارد.
بر اساس مصوبات ستاد ملی مقابله با کرونا امسال عزاداری‌ها باید به صورت محدود و با رعایت برخی نکات برگزار شود. دسته‌روی‌ها در همه شهرستان‌ها ممنوع است و فضاهای سربسته نیز باید با یک چهارم ظرفیت و به مدت یک ساعت در هر شب پذیرای عزاداران باشد.
همچنین عزاداری در فضاهای روباز نیز با رعایت فاصله بین افراد و استفاده از ماسک، فقط به مدت دو ساعت مجاز است. برگزاری مجالس تعزیه نیز ممنوع اعلام شده و اطعم‌دهی نیز با توجه به احتمال ایجاد تجمع نباید انجام شود.
منبع: ایرنا
68
