مؤلفه‌های ایجاد فقر در جامعه از نگاه یک استاد اقتصاد

بهمن قدمی دمابی در خصوص نحوه شکل‌گیری فقر و تبعات آن بر اقتصاد جوامع، اظهار کرد: فقر عموما در جامعه جهانی در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته وجود دارد و همه کشورهای جهان به نوعی درگیر این مسئله هستند، در دنیای جدید و اقتصاد مدرن یک شکاف و دوگانگی بین فقیر و غنی ایجاد شده است.

مدرس علوم اقتصاد دانشگاه آزاد شهرکرد اضافه کرد: در حال حاضر درآمد حدود ۵۰ درصد مردم جهان با ثروت حدود ۱۰۰ نفر برابری می‌کند، این مسائل موجب می‌شود با افزایش تعداد فقرا مواجه باشیم، اما وجود فقر در جهان توجیهی برای عادی‌سازی این پدیده نیست و نباید از کنار این مسئله به راحتی عبور کنیم.

وی با اشاره به اینکه در علوم انسانی تعریف واحدی از متغیرها نداریم و واژه فقر بیش از ۱۰ تعریف دارد، گفت: عمدتا در تعریف واژه فقر مسئله مشقت و سختی در تأمین معیشت مدنظر است، در واقع افرادی فقیر محسوب می‌شوند که در تامین حداقل‌های زندگی با مشکل مواجه هستند و در این رابطه به سهم موادغذایی توجه بیش‌تری صورت گرفته است.

قدمی ادامه داد: به طور مثال برای شناسایی فقرا بررسی می‌کنند چند درصد درآمد خانوار به مایحتاج خوراکی اختصاص پیدا می‌کند، هر اندازه سهم درآمد یک خانوار به مواد غذایی اختصاص پیدا کند این جامعه فقیرتر است.

کارشناس مسائل اقتصادی با بیان اینکه فقر به دو دسته فقر نسبی و فقر مطلق تقسیم‌بندی می‌شود، افزود: در فقر نسبی هر فرد در جامعه درآمد خود را با درآمد فرد دیگر، شهر دیگر و کلان شهر مقایسه می‌کند، اگر درآمد این فرد پایین‌تر از فرد دیگر باشد، می‌گوییم فقر نسبی بر جامعه حاکم است و معمولا در همه جوامع به علت یکسان نبودن درآمد بین افراد جامعه فقر نسبی حاکم است.

وی افزود: اما امروز موضوع اصلی، فقر مطلق است، یعنی افراد آن جامعه از منابع ضروری مانند خوراک، پوشاک، مسکن، دارو، بهداشت و ... برای ادامه زندگی محروم هستند، اگر فردی در تأمین این مایحتاج با مشکل مواجه باشد در فقر مطلق به‌سر می‌برد و می‌گوییم این خانوارها زیر خط فقر هستند.

قدمی با بیان اینکه آمارها معمولا با واقعیت‌های جامعه هم‌خوانی ندارد، تصریح کرد: عموما در جوامع شهری به خانوارهایی که درآمد آن‌ها کمتر از یک میزان خاص باشد، خانوارهای زیر خط فقر می‌گوییم.

تورم عامل اصلی افزایش فقر در جامعه

مدرس علوم اقتصاد دانشگاه آزاد شهرکرد تورم را یکی از دلایل اصلی گسترش فقر در جوامع عنوان کرد و یادآور شد: زمانی‌که نرخ مسکن، ارز، موادغذایی، دارو و ... در کشور افزایش پیدا ‌کند، جمعیت فقرا نیز بالتبع آن افزایش پیدا می‌کند، طبق آمارها تورم در حال حاضر در ایران حدود ۴۰ درصد است.

وی توضیح داد: برخی سیاست‌های نادرست یکی از دلایل افزایش تورم در کشور است، تعدای از مسئولان برای خیرخواهی دست به برخی اقدامات در کشور می‌زنند که برای اجرای این برنامه‌ها هیچ کار علمی و تجزیه و تحلیل صورت نگرفته است و نتیجه معکوس می‌دهد.

قدمی اضافه کرد: به‌طور مثال تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی برای واردات کالاهای اساسی باعث به وجود آمدن رانت و اثرات سوء بر بازار شد و تورم در کشور بالا رفت.

کارشناس مسائل اقتصادی توزیع نامناسب ثروت و درآمد را یکی دیگر از عوامل موثر در افزایش تعداد فقرا در جامعه عنوان کرد و گفت: دولت‌ها برای گسترش عدالت در جامعه باید توزیع ثروت را به صورت مناسب انجام بدهند، ضریب جینی یک معیار سنجش، برای شکاف بین فقرا و ثروتمندان در جامعه است، در سالیان اخیر به خصوص در سال ۹۸ و اوایل ۹۹ شاخص و ضریب جینی در کشور افزایش پیدا کرده و فاصله فقیر و غنی بسیار افزایش داشته است.

وی خاطرنشان کرد: سهم هزینه ناخالص هر دهک از هزینه کل اقتصاد، شاخصی است که می‌تواند عمق شکاف دهک برخوردار و غیربرخوردار را نشان دهد و داده‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که در سال گذشته سهم دهک دهم از مصرف کل معادل۷.۳۱ درصد بوده است و در حقیقت یک‌سوم از هزینه ناخالص اقتصاد در دهک دهم رخ داده است.

ناتوان شدن دهک‌های پایین جامعه در پی شکاف طبقاتی

قدمی ادامه داد: این در حالی است که سهم دهک نهم، معادل 8.15 درصد است و در واقع دهک نهم نصف دهک دهم در طول سال ۹۸ هزینه کرده‌اند، اما این عدد برای دهک‌های پایین جامعه بسیار پایین‌تر است، سهم هزینه ناخالص دهک اول که معرف افراد نیازمند جامعه است، معادل 3.2 درصد گزارش شده، یعنی دهک برخوردار 7.12 برابر دهک غیربرخوردار در طول سال هزینه کرده که می‌توان گفت که مردم دهک‌های پایین بازهم ناتوان‌تر شده‌اند.

مدرس علوم اقتصاد دانشگاه آزاد شهرکرد با بیان اینکه تبعات فقر در کشور بر کسی پوشیده نیست، عنوان کرد: وقتی تعداد فقرا در جامعه افزایش پیدا می‌کند، جرم و جنایت نیز افزایش پیدا می‌کند و زمانی که فساد در حوزه‌های مختلف شکل می‌گیرد تبعات اجتماعی و اقتصادی بسیاری بر جامعه می‌گذارد.

وی افزود: تبعات این اتفاقات نه تنها رشد فقر در کشور است، بلکه باعث ناتوان‌تر شدن قشری می‌شود که بیش‌ترین تاثیر را در چرخش چرخ اقتصادی دارند، طبقه کارگری بیش‌ترین بخش هرم تولید هستند که با ادامه این وضعیت و افزایش فشار مضاعف اقتصادی، بخش مولد با از دست دادن مهم‌ترین مهره‌های خود دچار مشکل می‌شود.

قدمی تاکید کرد: وقتی بخش مولد جامعه که همان جوانان هستند انگیزه خود را بر اثر افزایش فقر از دست بدهند در بلندمدت رشد اقتصادی در کشور کاهش پیدا می‌کند و فقر در کشور تشدید می‌شود و یک دور باطل در اقتصاد کشور به‌وجود می‌آید.

مدرس علوم اقتصاد دانشگاه آزاد شهرکرد عنوان کرد: تحریم‌های بین‌المللی نیز در افزایش هزینه‌های خانوار و افزایش فقر در جامعه موثر است.

وی با اشاره به اینکه فقر یکی از مشکلات اساسی در هر جامعه‌ای است، تاکید کرد: دولت توصیه کرد افراد سرمایه خود را وارد بازار سرمایه کنند، مردم نیز سرمایه خود را به سمت این بازار روانه کردند و با ریزش شاخص حجم عمده‌ای از افراد سرمایه خود را از دست دادند، این عامل علاوه بر افزایش تعداد فقرا در بلند مدت موجب از بین رفتن اعتماد سرمایه اجتماعی به دولت شد و قطعا در آینده تاثیرات سویی را به دنبال خواهد داشت.

منبع: ایسنا

70