ترور دکتر فخری زاده ایران را از برنامه هسته ای خود عقب نمی‌ اندازد/ جمهوری اسلامی به دنبال سلاح هسته ای نیست

به گزارش خبر فوری ، شهید فخری زاده، دانشمند تاثیرگذاری در صنعت هسته ای ایران بود و با ترور و شهادتش در هفتم آذرماه تلاش شد خدشه ای در روند دستیابی به انرژی هسته ای و توسعه فناوری های هسته ای ایران به وجود آید. اگر چه پس از این اتفاق و حادثه نطنز، به نظر می رسد مسئولان کشورمان هم و غم خود را بیش از پیش برای توسعه این انرژی به کار بسته اند. اما چه دست هایی پشت این ترور بودند، این اتفاق از منظر بین المللی چه اهمیتی دارد و چه تاثیری بر برجام می گذارد، در حالی که پس از انتخاب جو بایدن تصور می شد به زودی برجام احیا می شود. برای بررسی این موضوع با استفان هرتسوگ، محقق پروژه مدیریت اتم در دانشگاه هاروارد گفتگو کردیم. هرتسوگ که معتقد است جمهوری اسلامی به دنبال سلاح هسته ای نیست، انتقادات جدی به سیاست های ترامپ نسبت به ایران دارد و می گوید که کمپین تحریم "فشار حداکثری" ترامپ کاملاً شکست خورده است.

گفتگوی خبر فوری با محقق پروژه مدیریت اتم در دانشگاه هاروارد را ادامه می خوانید:

خبر فوری: تحلیل شما از حساسیت بین المللی ترور دکتر محسن فخری زاده چیست؟

هرتسوگ: دیدگاه‌ها درباره دکتر فخری زاده در داخل و خارج از ایران متفاوت است. من می‌دانم که او در جمهوری اسلامی به عنوان استادی شناخته می‌شد که به توسعه برنامه هسته ای کمک می‌کرد و از مذاکره برنامه جامع اقدام مشترکJCPOA (برجام) پشتیبانی می‌کرد. من همچنین گزارش‌های رسانه‌های ایرانی را خواندم که وی در حال تحقیق روی کیت‌های آزمایش COVID-19 و یک واکسن بود.

با این حال دکتر فخری زاده توسط ایالات متحده و شورای امنیت سازمان ملل متحد مورد تحریم سفر و دارایی قرار گرفته بود. این تحریم‌ها به دلیل نقش وی در فعالیت های هسته‌ای اجرا شد. اسرائیل همچنین وی را به هدایت تلاش‌های تحقیقاتی ایران درباره سلاح های هسته ای از سال 1989 تا زمان قطع سلاح‌های هسته ای در سال 2003 متهم كرد. هرچند مقامات ایرانی این ادعاها را همیشه رد كرده اند.

برخی از بازیگران، سال‌ها دانشمندان هسته ای ایران را هدف قرار داده اند. این اقدامات در کنار سایر حوادث مانند انفجار در کارخانه غنی سازی نطنز در تابستان و حمله سایبری استاکس نت در سال 2010 قرار دارد. به نظر می رسد که این اقدامات دقیقاً طوری برنامه ریزی شده اند تا از افشای مجرمان جلوگیری کنند

حقیقت هرچه باشد، من فکر می کنم هدف قرار دادن دانشمندان برای سوءقصد، سیاستی نادرست است که نباید دنبال شود. من سه دلیل اصلی را برجسته می‌کنم. اولاً، ترورهایی که توسط دولت‌ها انجام می شود یا توسط آن‌ها حمایت مالی می شود - اگر واقعاً این اتفاق افتاده باشد - ممکن است طبق قوانین بین‌المللی بشردوستانه غیرقانونی باشد. دوم، قتل‌های هدفمند اغلب منجر به تلافی‌جویی یا تشدید تنش‌ها می‌شود. سوم، اگر هدف این بود که برنامه هسته ای ایران عقب بماند، این اتفاق نمی‌افتد زیرا برنامه ایران بسیار گسترده‌تر از برنامه هر فرد دیگری است و شامل مجموعه ای پیچیده از امکانات و دانش فنی است.

خبر فوری: آیا ایالات متحده یا اسرائیل می‌توانند در این ترور نقش داشته باشند؟ پیامدهای آن چه می‌تواند باشد؟

هرتسوگ: من ادعاهای مختلفی را شنیده ام که ایالات متحده، اسرائیل و مجاهدین خلق - یا احتمالاً ترکیبی از این‌ها- در آن دخیل بوده‌اند. هیچ‌یک از این گزارش‌ها تأیید نشده است. با این حال روشن است که برخی از بازیگران، سال‌ها دانشمندان هسته ای ایران را هدف قرار داده اند. این اقدامات در کنار سایر حوادث مانند انفجار در کارخانه غنی سازی نطنز در تابستان و حمله سایبری استاکس نت در سال 2010 قرار دارد. به نظر می رسد که این اقدامات دقیقاً طوری برنامه ریزی شده اند تا از افشای مجرمان جلوگیری کنند.

از یک سو، ممکن است ترور دکتر فخری‌زاده برای عقب انداختن برنامه هسته ای ایران باشد. اما همانطور که قبلتر گفتم، این یک طرح احمقانه خواهد بود. تأسیسات هسته ای جمهوری اسلامی از نظر جغرافیایی پراکنده است و دانش فنی و آموزه های دکتر فخری‌زاده مطمئناً در بسیاری از دانشجویان سابق وی که در زمینه علوم هسته ای در سراسر ایران کار می کنند، منتشر شده است.

با این حال، از طرف دیگر، این حمله ممکن است توسط بازیگرانی صورت گرفته باشد که قصد دارند دیپلماسی آینده را بین ایران و دولت جو بایدن در ایالات متحده بر هم بزنند. امیدوارم رئیس جمهور روحانی و مشاوران وی مسیر گفتگو در مورد برجام با تیم بایدن را حفظ کنند. وقتی ایران و ایالات متحده با هم همکاری می کنند جهان مکان امن‌تری است. به خاطر صلح جناح‌هایی که بابرجام مخالف اند و کشورهای آمریکا و ایران را به سمت درگیری سوق می دهند، نباید اجازه مختل کردن مذاکرات را داشته باشند.

خبر فوری: از نگاه شما، با توجه به اینکه ایران بارها اعلام کرده‌است که به دنبال سلاح هسته ای نیست، حق دستیابی به انرژی هسته ای را دارد؟

هرتسوگ: بله، ایران کاملاً حق دارد فناوری‌های انرژی هسته ای را برای اهداف صلح آمیز بدست آورد. ایران عضوی از پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT) است. ماده 4 NPT "حق مسلم توسعه تحقیق، تولید و استفاده از انرژی هسته ای برای اهداف صلح آمیز و بدون تبعیض" را به ایران می‌دهد. بنابراین، ایالات متحده به طور قانونی نمی‌تواند ایران را از توسعه یا دستیابی به انرژی هسته ای متوقف کند. اما تصورات کمی پیچیده‌تر است. نگرانی در مورد سطح غنی‌سازی اورانیوم است. ایران اکنون در حال برنامه ریزی برای غنی سازی مقادیر زیادی اورانیوم تا میزان 20درصد ایزوتوپ U-235 است که بسیار فراتر از حد 300 کیلوگرم غنی شده تا 3.67درصد بر اساس برجام است. برای این کار، جمهوری اسلامی چندین برابر سانتریفیوژهای مجاز در معاملات تأسیسات نطنز و فردو کار می کند. انتقال از اورانیوم به اصطلاح "بسیار غنی شده" با 20درصد به "اورانیوم با درجه تسلیحات" با 90درصد برای بمب اتمی چندان سخت نیست. بنابراین کمیت و سطح غنی سازی که توسط ایران دنبال می‌شود بسیار فراتر از حد برجام رفته است و هدف انرژی هسته ای غیرنظامی این مواد همچنان نامشخص است.

تأسیسات هسته ای جمهوری اسلامی از نظر جغرافیایی پراکنده است و دانش فنی و آموزه های دکتر فخری‌زاده مطمئناً در بسیاری از دانشجویان سابق وی که در زمینه علوم هسته ای در سراسر ایران کار می کنند، منتشر شده است

هر کسی در دولت‌های دونالد ترامپ یا بنیامین نتانیاهو استدلال می‌کند که ایران اجازه ندارد انرژی هسته ای بدست آورد، اشتباه است. ایران این حق را توسط NPT تضمین کرده و می تواند این کار را انجام دهد و شک ندارم که ایران روزی یک برنامه انرژی هسته ای پرجنب و جوش خواهد داشت که مایه مباهات ملی خواهد بود. اما تلاش‌هایی که ایران در حال حاضر برای عبور از محدودیت‌های برجام انجام می‌دهد می تواند برای صلح و حفظ اوضاع کاهش یابد. من معتقدم جمهوری اسلامی به دنبال سلاح هسته ای نیست. حدس می زنم ایران این اقدامات را برای نشان دادن خطرات ناشی از واگذاری توافق به آقای ترامپ انجام داده باشد، اما برخی از سیاست‌گذاران در واشنگتن آن‌ها را به عنوان نشانه‌های واضح علاقه به سلاح‌های هسته ای سوء تعبیر كرده اند. خوشبختانه به محض اینکه آقای ترامپ برود، مذاکره باید بسیار راحت‌تر باشد.

خبر فوری: آقای ترامپ را برای خروج آمریکا از برجام چقدر مقصر می‌دانید؟ فکر می کنید آقای بایدن به برجام بازگردد؟

هرتسوگ: من آقای ترامپ و مشاورانش را کاملا مقصر عقب‌نشینی آمریکا از برجام می دانم. ایران به تعهدات خود در این معامله پایبند بود و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به طور منظم مطابقت آن را بررسی می‌کرد. به نظر می‌رسید آقای ترامپ مشتاق است که این دستاورد تاریخی توسط باراک اوباما رئیس جمهور پیش از خودش، و رئیس جمهور روحانی را کنار بگذارد. او مکررا بدون هیچ گونه اثباتی آن را "بدترین معامله ای که تاکنون مذاکره شده است" می‌خواند و سپس از آن کناره گیری کرد. من فکر می‌کنم آقای ترامپ درک بسیار محدودی از آنچه برجام در واقع انجام می‌دهد دارد و به راحتی سعی در جلب نظر برخی از اعضای حزب سیاسی خود که از آقای اوباما خوششان نمی‌آید و می‌خواهند ایران را مجازات کنند، داشت.

آنچه روشن است، این است که کمپین تحریم "فشار حداکثری" ترامپ کاملاً شکست خورده است. در این شرایط، بازگشت همه طرفین به قوانین برجام برای صلح، شفافیت و جلوگیری از سوءبرداشت‌ها ضروری است.

هر کسی در دولت‌های دونالد ترامپ یا بنیامین نتانیاهو استدلال می‌کند که ایران اجازه ندارد انرژی هسته ای بدست آورد، اشتباه است. ایران این حق را توسط NPT تضمین کرده و می تواند این کار را انجام دهد و شک ندارم که ایران روزی یک برنامه انرژی هسته ای پرجنب و جوش خواهد داشت که مایه مباهات ملی خواهد بود

خوشبختانه، همه علائم نشان دهنده بازگشت ایالات متحده به برجام تحت نظر آقای بایدن است. وی به عنوان معاون رئیس جمهور در زمان آقای اوباما از این امر به شدت حمایت کرد و گفت که وی در تمام طول انتخابات سال 2020 برمی‌گردد. تا آنجا که من شنیدم، آقای بایدن و آقای روحانی قصد خود را برای بازگشت "توافق برای توافق" به برجام اعلام کرده اند. این خبر امیدوار کننده ای است اما با توجه به بی‌اعتمادی ایجاد شده توسط دولت ترامپ کار آسانی نخواهد بود.

بسیار بعید به نظر می‌رسد که ایران مایل به بازگشت به محدودیت‌های توافق، بدون لغو فوری مقداری تحریم یا توانایی فروش آزاد نفت و گاز طبیعی باشد. به این ترتیب، تا زمانی که ایران در جهت کاهش سطح غنی‌سازی، ذخایر اورانیوم غنی شده و تعداد سانتریفیوژهای عملیاتی خود گام بردارد، ایالات متحده تحریم‌های کامل شامل برجام را ارائه نخواهد کرد. مذاکره درباره یک برنامه تدریجی با امتیازات متقابل و دوطرفه امیدوارکننده‌ترین نتیجه است.

جوانان آمریکایی نسبت به والدین خود دیدگاه‌های مثبت‌تر یا بطور ساده‌تر دیدگاه‌های بازتری نسبت به ایران دارند. به همین دلیل جای تعجب نیست که رای‌دهندگان جوان بیش از بزرگان خود از برجام حمایت کنند

آقای بایدن همچنین اظهار داشت كه قصد بازگشت به برجام به عنوان نقطه آغاز دیپلماسی گسترده با ایران باشد. گام بعدی که دولت وی امیدوار است انجام دهد، بحث در مورد برنامه موشکی ایران و حمایت آن از گروه‌های شبه نظامی در خاورمیانه است که ایالات متحده آن‌ها را به عنوان سازمان‌های تروریستی طبقه‌بندی می‌کند. مطمئناً بسیاری از افراد در تهران مقاومت خواهند کرد، اما اگر ایران و ایالات متحده به سمت عادی سازی روابط پیش روند، این گفتگوها ضروری است.

تحقیقات نظرسنجی که انجام داده ام نشان داده است که به طور متوسط، جوانان آمریکایی نسبت به والدین خود دیدگاه‌های مثبت‌تر یا بطور ساده‌تر دیدگاه‌های بازتری نسبت به ایران دارند. به همین دلیل جای تعجب نیست که رای‌دهندگان جوان بیش از بزرگان خود از برجام حمایت کنند. امیدوارم که همکاری در موضوع هسته‌ای اولین قدم باشد و روزی در آینده با موضوعات روزنامه‌های مربوط به پروازهای جدید ایران ایر از تهران به لس آنجلس یا تأسیس مجدد سفارت ایالات متحده در تهران بیدار شویم.

18