چگونه قم سبز به قم خشک مبدل شد؟

مجتبی گل‌سرخ عضو هیئت مدیره انجمن حریم سبز وطن در گفت و گویی به مناسبت روز جهانی محیط زیست با اشاره به اینکه محیط زیست در رابطه با توسعه پایدار که رابطه انسان با طبیعت را تنظیم می‌کند، تعریف می‌شود در خصوص مشکلات عدیده ای که در این رابطه در قم وجود دارد، گفت: یکی از مشکلات ناشی از کمبود آب و بارش در قم است و مسئله مهمی که در این رابطه مطرح می‌شود عدم اختصاص حق آبه قمرود است و با عدم تأمین این حق آبه تالاب های اطراف قم که شهر را از خطر گرد و غبار ها مصون می‌کند خشک و منجر به افزایش گرد و غبار می‌شوند.

وی افزود: مشکل دیگر در همین رابطه تجاوز به حریم رودخانه است که متأسفانه بخش بزرگی از رودخانه قم به راه و جاده تبدیل شده و در این زمینه علی القاعده بایستی آب منطقه ای اقدام کند که ما از این اقدامات آگاه نیستیم و اطلاع رسانی عمومی نشده و مرتب از مسیر رودخانه قم می تراشند چرا که مجانی ترین زمینی است که می‌توان به ساخت جاده اختصاص داد، و در زمان سیل و بارش های زیاد که نمونه های آن را داشتیم بخش‌های زیادی از این راه از بین می‌رود که ناشی از عدم درک درست رابطه انسان و طبیعت است و متاسفانه در تمامی زمینه های شهرسازی این را می‌بینیم.

فضای سبز، ریه های تنفسی شهر

عضو هیئت مدیره انجمن حریم سبز وطن، اظهار کرد: شهرک هایی در قم ساخته می‌شود که اینها فضای سبز کافی را ندارند و شهر را به شکل بتنی درآورده است. آهن، ماشین، راه و جاده بدون توجه به اینکه انسان باید در این شهر زندگی بکند بنابراین نه تنها ریه های تنفسی شهر را ایجاد نکردیم بلکه اینها را ازبین بردیم. باغ سالاریه، یکی از ریه های تنفسی شهر قم است.

وی با اشاره به مسئله شهر فروشی تصریح کرد: باغ های قم به خاطر مسئله شهر فروشی بدون توجه به اینکه آیا درآمدهای پایداری برای شهرداری ایجاد می‌شود از بین رفت و این شهر فروشی بخشهای عظیمی از باغ سالاریه، یکی از ریه های تنفسی شهر قم را هر روز فدای ساخت راه و جاده و ساختمان کرده لذا این از اشکالات اساسی است که مدیریت شهری و حتی نمایندگان مردم در شورای شهر به انسان نیست در حالی که بایستی انسان محور فعالیت ها باشد و امیدوارم مردم با شرکت در انتخابات شورای شهر، نمایندگانی را انتخاب کنند که تفکر و عملشان توسعه پایدار شهری است.

این فعال محیط زیستی ادامه داد: باغ های قم را فدای بتن و آهن کردیم چه در خیابان انقلاب(چهارمردان) چه در سالاریه اینها همه باغ بوده بنابراین چه اشکالی دارد مکان هایی که به خانه سازی اختصاص داده می شود به جای مجوز ساخت دو طبقه دوازده طبقه مجوز بدهند ولی فضای سبز را فراموش نکنند مثلا ده هزارمتر به ساخت یک مجموعه اختصاص دهند ولی دوهزار متر از زمین را بسازند و ساختمان عمودی بالا برود که هم خدمات شهری دادن به این ها خیلی آسان است چرا که متمرکز است و از آن طرف انسان ها فضاهای سبز کافی هم داشته باشندکه مدیران استانی به این نکته توجه نمی‌کنند.

اُکالیپتوس بلای جان شهر

گل‌سرخ با تاکید بر عدم توجه در مدیریت شهری ادامه داد: مدیریت فضای سبز شهری اکالیپتوس کاشت که بلای جان شهر است و خانه ای نیست که نزدیک اش اکالیپتوس کاشته شده باشد و مشکلات فاضلاب نداشته باشد و تمامی درختان و گیاهانی که می‌توانند پایدار باشند با میزان بارندگی قم فراموش کردیم و به جای درختان و گیاهان کم آب بر و مناسب اقلیم قم، اکالیپتوس و کاج کاشتند.
وی افزود: می‌توانیم درختان متناسب با طبیعت قم داشته باشیم حتی درخت هایی که ظاهرا غیر مثمر هستند ولی استفاده‌های مختلفی مثل تثبیت خاک دارند و با بارش باران منجر به نفوذ آب به خاک و تقویت آب‌های زیر زمینی می‌شوند که کاشت این‌ها را در شهر فراموش شده است.

عدم توجه به کشت و زرع

گل سرخ درباره عدم توجه به کشت و زرع در اطراف شهر قم بیان کرد: متأسفانه از شیوه‌های نوین آبیاری و کشت غافل‌ایم در حالی که با روش‌های گلخانه‌ای صنعتی نه سنتی می‌توانیم تا ۹۰ درصد در مصرف آب صرفه جویی کنیم.
وی اضافه کرد: با روش‌های کشت هیدروپونیک می‌توان نه فقط در مصرف آب بلکه در واحد سطح هم صرفه جویی کرد، به این معنا که شما امروز با روش کشت هیدروپونیک می‌توانید در ۵۰۰ متر مربع فضا با سرمایه گذاری مناسب هفته ای ۲۰ تن از انواع علوفه سبز مورد نیاز دام را تولید کنید امّا هم درزمینه ترویج این امر و هم در اختصاص بودجه‌های که بایستی برای این منظور لحاظ شود عقب هستیم.

عدم توجه به توسعه پایدار شهری و روستایی

این فعال محیط زیستی با تاکید بر افزایش مهاجرت روستا به شهر گفت: جذابیت شهر قم را برای مهاجرت افزایش دادیم بدون توجه به این که انسان می‌خواهد در این شهر زندگی کند و به همین دلیل مدام بر معضلات حاشیه ای شهری همچون طلاق، بیکاری و اعتیاد افزوده می‌شود که همه ناشی از ایجاد جذابیت برای قم و عدم توجه به روستاهایی است که باید کشت و تولید علمی داشته باشند لذا مدیریت شهری به مسئله توسعه پایدار شهری و روستایی توجه کمی دارد.

وی یادآور شد: اکثر روستاهای اطراف قم تبدیل به شهرهای کوچک شدند و زمین های کشاورزی و باغ ها تبدیل به خانه های ویلایی می‌شوند که حالا شهر نشین‌ها برای گذران تفریح و استراحت استفاده می‌کنند و دیگر وشنوه یا کهک بعد از چند سال روستا نیست و خاصیت های خودشان را از دست داده‌اند، یعنی هم ریه های شهر از بین رفته و هم در این مناطق سیمای روستایی وجود ندارد و این عدم توجه به برنامه ریزی صحیح و آمایش سرزمینی است.

مشارکت مردم در کاهش گرد و غبار

گل سرخ با تاکید بر اینکه قم در گذشته سالی ۳ تا ۴ بار شاهد گرد و غبار بود اظهارکرد: امروزه تعداد روزهایی که هوای پاک داریم محدود و انگشت شمار است چرا که بخش‌هایی که در ثبیت خاک‌ها و زمین نقش داشته اند از بین رفته و توسعه شهری بدون توجه به این مسائل انجام شده است.

وی با اشاره به این که مدیریت کلان شهری فراموش کرده که جلوی گرد و غبار شهر قم را می‌توانیم با مشارکت مردم بگیریم، اضافه کرد: باید شهروندان را به مناسبت های مختلف همچون تولد همسر و فرزندانشان ، عروسی ها و ازدواج ها حتی مراسم فوت تشویق کنیم که بیایند و در مناطق گرد و غبار خیز نهال‌هایی متناسب با آب و هوای قم بکارند و از اینها مراقبت کنند.

گرم تر شدن هوای قم

گل سرخ با بیان اینکه یکی دیگر از مسائلی که قم با آن مواجه هست گرم تر شدن هوای قم نسبت به ۴۰ سال پیش است گفت: ما در زیرزمین و با یک پنکه زندگی می‌کردیم در حال حاضر در قم چنین چیزی می‌توان یافت؟ یکی از اشکالات دیگر مدیریت شهری این است که اجازه ساخت زیر زمین نمی‌دهد و پیلوت و چند طبقه روی پیلوت می‌سازند در حالی که زیرزمین می‌تواند استفاده‌های متفاوتی برای شهروندان داشته باشد.

وی درباره عوامل گرم شدن هوای قم تصریح کرد: یکی از عوامل مؤثر در این امر وجود نیروگاه حرارتی است که خوشبختانه با کمک NGOهای محیط زیستی و آگاه کردن مردم از طریق مصاحبه و تلویزیون باعث شدیم که نگذاریم نیروگاه دیگری در کنار قم ایجاد شود که هم در آلودگی هوا و هم در گرم تر شدن هوای شهر مؤثر است.

این فعال محیط زیستی اضافه کرد: عامل دیگری که در گرم تر شدن هوای قم موثر بوده تمامی آبگرمکن‌ها و کولرهای گازی خانگی است، از آنجایی که در قم در تمام سال نور خورشید را مستقیم و غیر مستقیم داریم و از این می‌توانیم برای گرم کردن آب استفاده کنیم و آبگرمکن های گازی به آبگرمکن های خورشیدی تبدیل شود به و با رونق گرفتن استفاده از آبگرمکن های خورشیدی ایجاد اشتغال و جلوگیری از گرم تر شدن هوا و صرفه جویی در مصرف گاز را محقق کنیم.

گل سرخ ادامه داد: در تکنولوژی‌های جدید شما می‌توانید از همان گرما سرما هم ایجاد کنید و با استفاده از گرمای خورشید، کولرهای خورشیدی با مصرف فوق العاده کم برق داشته باشید مانند سرمایشی که در یخچال‌ها و فریزرها یا کولرهای گازی استفاده می‌شود گازهایی است که هم خنک و هم گرم می‌کند.
وی یادآور شد: استفاده از آبگرمکن و کولرهای خورشیدی علاوه بر نوآوری و ایجاد اشتغال، می‌تواند با بهبود شرایط محیط زیستی تاب آوری قم و مردم اش را بیشتر کند.

شرکت های دانش بنیان مهجور در قم

گل سرخ در خصوص عملکرد اداره حفاظت محیط زیست گفت: مدیریت شهری با مدیریت اداره محیط زیست فرق میکند، اولا متأسفانه ادارات مختلفی با تفسیر به رأی قانون توصیه ها و بخش های که محیط زیست و منابع طبیعی بایستی نسبت به احداث کارخانه یا احداث مشاغل و شهرک ها نظر بدهند را نادیده گرفتند.
وی اضافه کرد: به نظر من اداره محیط زیست در توان خودش با استفاده از مشارکت نهاد های مردمی مثل NGOهای محیط زیستی و دیگرNGOهایی که می‌توانند کمک کنند به ثبات و بهتر شدن زیست مردم قم تلاش خودش را می‌کند و تا اندازه‌ای هم موفق بوده ولی مدیریت شهری و مدیریت کلان مثل اداره صنایع و دیگر جاها متاسفانه هیچ توجهی به توصیه ها و حتی قانون ندارند.

گل سرخ با اشاره به این که این سوال پیش می‌آید که چرا نهادهای رسمی محیط زیست و سمن ها در برابر بی توجهی به قوانین به دیوان عدالت شکایت نمی‌کنند یادآور شد: این ضعفی است که باید پذیرفت و البته هرکسی این کار را در استان بکند متهم می‌شود به این‌که اینها مخالف اشتغالزایی و احداث کارخانه در قم هستند درحالی که خیلی زمینه‌های متفاوتی وجود دارد که هم می‌تواند شرکت‌های دانش بنیان را ایجاد بکند که به محیط زیست قم و به بحث اشتغالزایی کمک کند.

وی ادامه داد: در حال حاضر شرکت های دانش بنیانی در استان وجود دارند که متاسفانه مهجور هستند در حالی که این‌ها توانایی ساخت خانه‌های محیط زیستی و ساخت آبگرمکن های خورشیدی برای تولید برق دارند که در قم مهجور هستند.

قم به علت شرایط آب وهوایی پتانسیل های گردشگری اش محدود است

گل سرخ با تأکید بر پتانسیل‌های محدود گردشگری به علت شرایط آب و هوایی بیان کرد: به نظر من و بسیاری از فعالان این بخش باید با توجه به این محدودیت ها به آن نگاه کرد و اگر چه روستاهای بسیار خوش آب و هوایی در اطراف شهر قم داریم همچون روستاهای مربوط به بخش خلجستان ولی این‌ها محدود هستند و امکان ندارد ده ها هزار نفر در یک روزهای معین به قم بیایند.

وی در خصوص پتانسیل گردشگری زیارتی شهر قم یادآور شد: حتما باید به عواقب محیط زیستی که دارد توجه شود به این معنا که متناسب با آن پتانسیل فضای سبز و حمل و نقل پاک درون شهری مثل حمل ونقل ریلی را گسترش دهیم ولی توجه نمی شود.

این فعال محیط زیستی ادامه داد: از دیگر عواقب محیط زیستی گردشگری زیارتی در قم، استفاده از ظروف یکبار مصرف است که با کمک سازمان پسماند و تشکل‌های محیط زیستی چند سالی است که تبلیغ و تشویق شده که اولا استفاده از ظروف یکبار مصرف کمتر شود و خیابان ها و معابر آلوده نشوند ولی کم است و در این زمینه حتی می‌توانیم ظروف یکبار مصرف دوستدار محیط زیست داشته باشیم که علاوه بر ایجاد اشتغال به محیط زیست آسیب نمی‌زند.

گل سرخ اظهار کرد: ما ضایعات گیاهی زیادی در قم داریم که از این ها می‌شود ظروف یکبار مصرف گیاهی درست کرد البته نه اینهایی که به اسم ظروف یکبار مصرف گیاهی تولید می‌شود که از این پتانسیل استفاده نمی‌کنیم.
وی درباره پتانسیل های دیگر قم بیان کرد: روزانه چند هزار دام در قم ذبح می‌شود برای خونی که از این دام ها جاری می‌شود و برای محتویات شکمی آنها هیچ فکری نشده و وارد فاضلاب می‌شود درحالی که این ها می‌توانند به بیوگاز و کمپوست تبدیل شوند و برای شهر آورده داشته باشد.

گل سرخ ادامه داد: از پشم گوسفندی که ذبح می‌شود هیچ استفاده‌ای نداریم در حالی بهترین کود با ذخیره آب سه برابر حجم خودش از پشم گوسفند می‌توانیم تولید کنیم اما دانش و دستگاه هایش را نداریم همچنین بهترین کود ازت از شاخ و سم گوسفند تهیه می‌شود که چنین چیزهایی در ایران ناشناخته است در حالی که در دنیا این دانش‌ها وجود دارد و از آن استفاده می‌کنند ولی ما متاسفانه غفلت می‌کنیم.

وی گفت: مدیریت شهری اگر پای صحبت های فعالین محیط زیستی بنشیند می‌تواند با اصلاح امکانات موجود منجر به ایجاد اشتغال پایدار شود و شهر قم به عنوان نمونه و پیشتاز در تولیدات صنعتی دوستدار محیط زیست در کشور معرفی شود.

عضو هیئت مدیره انجمن حریم سبز وطن در خصوص پتانسیل‌های صنعتی گفت: در قم شهرک صنعتی شکوهیه و کارگران آموزش دیده و مراکز فنی حرفه ای که به جوانان آموزش می‌دهند داریم و این ها باید هدایت شود در صنایع دوستدار محیط زیست و صنایعی که بتواند استان قم را به عنوان نمونه در کل کشور و حتی در کل خاورمیانه ارتقا دهد در حالی که مثلا می‌آیند آبی که در قم وجود ندارد را فواره هایی را به نام پارک جوان و برای تفریح درست می‌کنند، چرا این فواره یا استخرهای بزرگ که باعث تبخیر بیشتر آب می‌شود را ایجاد می‌کنید فضای سبز را با استفاده از پسآب تصفیه شده فاضلاب شهری و آبیاری علمی قطره ای ایجاد و فضای سبز را بدون اینکه آب هدر برود گسترش بدهید.

تشکل ها محیط زیستی به هیچ نهادی وابسته نیستند

گل سرخ با اشاره به این که تشکل های محیط زیستی شهر قم کارهای مختلفی را انجام دادند گفت: این تشکل ها به هیچ نهادی وابسته نیستند از هیچ جا پول نمی‌گیرند الا اینکه اگر بتوانند پروژه ای در راستای حفاظت از محیط زیست انجام بدهند از ادارات بگیرند که متاسفانه یک بخشی از کم کاری ما بوده و بخشی هم عدم توجه مدیریت استان و نهادهایی که می‌توانستتند بودجه هایی در اختیار سمن‌ها قرار بدهند برای ترویج آگاهی های شهروندان ولی علی رغم همه این کمبودها تشکل‌ها کلاس‌های آموزشی را قبل از شیوع کرونا به صورت حضوری برای کودکستان و دبستان ها داشتند.

وی در خصوص اقدامات تشکل های محیط زیستی یادآور شد:تشکل ها در اینکه اجازه ندهیم نیروگاه حرارتی دیگری در اطراف قم ایجاد شود موفقیتی داشتند و از کارهای دیگری که توانستیم انجام بدهیم به عنوان مشاور و ناظر در تصمیم‌گیری ها در استانداری در کارگروه های مختلف حضور داشته باشیم حالا این که این رأی یا نظر چقدر موثر بوده خودش مسئله دیگری است.
گل سرخ ادامه داد:کار دیگری که کردیم به آقای استاندار پیشنهاد دادیم ادارات مختلف قم را از نظر این که چقدر ضوابط محیط زیستی همچون استفاده از کاغذ و هدر ندادن آب و استفاده از برق را رعایت می‌کنند پایش کنیم چرا که ادارات موظف هستند درصدی از مصرف برق را از انرژی خورشیدی تامین کنند که از دفتر خود استاندار شروع شد و قبل از کرونا چند اداره را پایش کردیم و نتایج اش را اعلام و صادقانه نمره دادیم.

این فعال محیط زیستی اضافه کرد:حتی حوزه علمیه می‌تواند بخشی از بودجه هایی که دارند در اختیار تشکل های محیط زیستی قرار بدهد که پروژه هایی را تعریف کنند که چگونه در مسائل دینی و اعتقادی و عملیاتی که حوزه ها رعایت محیط زیست را بکنند.به عنوان مثال ما حوزه های زیادی در قم ساختن که برخی از آنها هم با تخریب باغ انجام گرفته اگر اینها مشاوره هایی از تشکل های محیط زیستی داشتند راهنمایی میشدند در حال حاضر هم بخش هایی از باقی مانده باغ سالاریه خب در تصرف یکی از حوزه های علمیه هست که صحبت کردیم و حتی مدیران شهری پیشنهاد کردند که شما بیاید و یک مکان دیگری را برای شما جانمایی می‌کنیم که هنوز این اتفاق نیفتاده.

وی گفت: باز از کارهای دیگر NGOها با کمک سازمان پسماند شهرداری قم آموزش جمع آوری ظروف یکبار مصرف در مراسمات مذهبی و هیئت ها و ایستگاه های صلواتی در کنار خیابان ها است که برای آموزش روسای هیئت ها به طور عملی در هیئت‌ها شرکت کردیم و بچه های محیط زیستی با کاورهای مخصوصی پسماندها را جمع آوری کردند و به شهروندان آموزش عملی دادن که ظروف یکبار مصرف را در معابر نریزید همچنین آموزش دیگری که به هیئت ها داده شده این که به جای استفاده از ظروفی که بیشتر مخرب محیط زیست هستند حداقل از ظروف آلومینیومی استفاده کنید چرا که امکان بازیافت آن ها وجود دارد.

گل سرخ توضیح داد: کارگروه هایی را داریم در رابطه با ایجاد معدن کاوی در قم که به ادارات آگاهی بخشی کنیم که این معادنی که بهره برداری می‌کنید چه اتفاقات و سرنوشتی را برای مراتع قم رقم می‌زند اگر چه ممکن است یک کشاورز امروز به علت نیاز مالی بیاید بخشی از زمین هایش به خاطر عبور ماشین های معدن به معدنکار بفروشد ولی واقعیت این است که آن فرد زندگی خود و آیندگان خودش را به این ترتیب فروخته و مصرانه می‌خواهیم که این کار از طرق قانونی بتواند پیگیری وضوابط محیط زیستی در اینها رعایت شود.

وی با اشاره به اهمیت منابع مستقل آب استان اظهار کرد: منابع آب مستقل بسیار محدود هستند که چند کوه و کوهپایه در اطراف است که در زمستان ها بر روی آنها برف می‌نشیند، اگر ما بیایم اینها را به مکان هایی تبدیل کنیم که در آنها معدن کاوی شود و فعالیت های معدنی انجام گیرد گرد و غبارهای ناشی از کار در این معادن باعث می‌شود که مولکول های برف در آن منطقه ایجاد نشود، بنابراین در مناطقی که آب مستقل قم را تامین می‌کند به خاطر ایجاد ده شغل در یک معدن از بین ببریم می‌توان مشاغلی ایجاد کرد که نه تنها به محیط زیست آسیب نمی‌زند بلکه می‌تواند منجر به تقویت محیط زیست و معرفی شهر قم به عنوان نمونه شود.

گل سرخ در پایان با اشاره به استخراج صنعتی نمک های دریاچه حوض سلطان و دریاچه نمک تصریح کرد: متاسفانه در این زمینه ها ضوابط محیط زیستی اصلا رعایت نشده اگر در روزهای مختلف از اتوبان تهران رد بشوید غبار نمک را کم و بیش می‌بینید و اگر خدایی نکرده روزی برسد که این دریاچه نمک و حوض سلطان به منابع گرد و غبار نمکی تبدیل شوند چیزی حدود بیش از ۲۵ درصد جمعیت ایران (قم، مرکزی، تهران، البرز، سمنان، اصفهان) را تهدید می‌کند یعنی دیگر نه صنعت، کشاورزی، دامداری و نه زیستگاهی برای انسان وجود نخواهد داشت لذا بایستی مدیران استانی ما باید این موضوع را در نظر بگیرند که ممکن است نمک ها و فلزات گرانبهایی در این دو منطقه داشته باشیم ولی اگر ضوابط محیط زیستی را رعایت نکنیم با مسائل خطرناکی مواجه خواهیم شد.

منبع: ایسنا

38