آداب ایرانی در عید ایمانی

عید قربان برای ایرانیان فقط رویکرد مذهبی ندارد بلکه از رویکردی ملی و قومی هم برخوردار است. گذشته از آداب اسلامی معین شده برای این عید که در میان مسلمانان مشترک است، هر یک از اقوام ایرانی از سنت ها و آداب ویژه ای برای خود برخوردارند. گزارش زیر مروری ست بر این آداب ملی و مذهبی در میان ما ایرانیان مسلمان.

آداب اسلام در روز عید قربان
روز دهم ذیحجه که روز عید قربان می باشد بسیار روز شریفی است و برخی از اعمال آن عبارت است از:

1- غسل
غسل در این روز سنّت مؤکد است و بعضی از علماء نیز آن را واجب دانسته‎اند.

2- دعا
خواندن دعاهائی که وارد شده پیش از نماز عید و بعد از آن از جمله دعای ندبه و دعای چهل و هشتم صحیفه سجادیه که اوّل آن «اَللّهُمَّ هذا یَوْمٌ مُبارَکٌ» است و دعای چهل و ششم صحیفه سجادیه که اینگونه آغاز می‎شود: «یا مَنْ یَرْحَمُ مَنْ لا یَرْحَمُهُ الْعِبادُ».

3- نماز
نماز عید قربان دو رکعت است: در رکعت اول، بعد از خواندن حمد و سوره، باید پنج تکبیر بگوید، بعد از هر تکبیر یک قنوت بخواند، بعد از قنوت پنجم، تکبیر دیگری بگوید، به رکوع رود، دو سجده بجا آورد، برخیزد و در رکعت دوم چهار تکبیر بگوید، بعد از هر تکبیر قنوت بخواند و تکبیر پنجم را بگوید، به رکوع رود، بعد از رکوع دو سجده کند، تشهّد بخواند و نماز را سلام دهد. در روز عید قربان مستحب است که بعد از نماز، با گوشت قربانی افطار شود. نماز عید، سورهٴ مخصوصی ندارد، امّا بهتر است در رکعت اول آن، سورهٴ شمس و در رکعت دوم، سورهٴ غاشیه یا در رکعت اول سوره «سبح اسم» و در رکعت دوم سوره «شمس» را بخوانند.

همچنین در قنوت نماز عید قربان، هر دعا و ذکری خوانده شود کافیست، امّا بهتر است این دعا خوانده شود:

اللّهُمَّ أَهْلَ الْکِبْریاءِ وَالْعَظَمةِ وَ أهْلَ الجُودِ وَالجَبَرُوتِ وَ أهْلَ العَفْو وَالرَّحْمَةِ وَ أهْلَ التَقّویٰ وَالمَغْفِرَة، أسْئَلُکَ بَحَقِّ هدا الْیوَمِ الّذی جَعَلْتَهُ لِلمُسْلِمینَ عیداً وَ لِمُحَمّدٍ صَلّیٰاللهُ عَلیْه وَ آلِهِ ذُخْراً وَ شَرَفاَ وَ مَزیداً، أن تُصَلّی عَلیٰ مُحَمّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أنْ تُدْخِلنی فی کُلِّ خَیْرٍ أدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد وَ أنْ تُخْرِجَنی مِنْ کُلِّ سُوءٍ أخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آل مُحَمَّدٍ، صَلَوٰاتُکَ عَلَیُهِ وَ عَلَیْهِمْ، اللّهُمَّ إنی أسْئَلَکَ خَیرَ مٰا سَئَلَکَ مِنْهُ عِبادُکَ الصّٰالِحُونَ وَاعُوذُ بِکَ مِمّا اسْتَعاذَ عِبادُکَ الْمُخْلِصوُنَ
«خدایا ای اهل بزرگی و عظمت و ای شایسته بخشش و قدرت و سلطنت و ای شایسته عفو و رحمت و ای شایسته تقوا و آمرزش از تو خواهم به حق این روزی که قرارش دادی برای مسلمانان عید و برای محمّد صلی الله علیه و آله ذخیره و شرف و فزونی مقام که درود فرستی بر محمّد و آل محمّد و درآوری مرا در هر خیری که درآوردی در آن خیر محمّد و آل محمّد را و برونم آری از هر بدی و شری که برون آوردی از آن محمّد و آل محمّد را که درودهای تو بر او و بر ایشان باد. خدایا از تو خواهم بهترین چیزی را که درخواست کردند از تو بندگان صالحت و پناه برم به تو از آنچه پناه بردند ازآن بندگان صالحت.»

4- تکبیر
خواندن تکبیرات برای کسی که در منا باشد بعد از پانزده نماز که اولش نماز ظهر روز عید است و آخرش نماز صبح روز سیزدهم است. و کسانی که در سایر شهرها هستند نیز بعد از ده نماز از ظهر روز عید تا صبح دوازدهم این تکبیرات را بگویند. که این تکبیرات بنا بر روایت صحیح در اصول کافی از این قرار است:
اللهُ اَکْبَرُ اللهُ اَکْبَرُ لا اِلهَ اِلا اللهُ وَاللهُ اَکْبَرُ اللهُ اَکْبَرُ اللهُ اَکْبَرُ و لِلّه الْحَمْدُ اللّهُ اَکْبَرُ عَلی ما هَدانا اَللّهُ اَکْبَرُ عَلی ما رَزَقَنا مِنْ بَهیمَةِ الاْنْعامِ وَالْحَمْدُلِلّهِ عَلی ما اَبْلانا.

خدا بزرگتر از توصیف است، معبودی جز خدا نیست و خدا بزرگتر است، و ستایش خاص خدا است خدا بزرگتر است بر آنچه ما را راهنمائی کرد خدا بزرگتر است بر آنچه روزی ما کرد از چهارپایان انعام (شتر و گاو و گوسفند) و ستایش خاص خدا است برای آنکه آزمود ما را. و مستحب است که به مقداری که توانایی است این تکبیرات بعد از نمازها تکرار شود.

آیین ها و رفتارهای ایرانی در عید قربان

در خراسان شمالی
عید سعید قربان در خراسان شمالی به خصوص در بین اقوام ترکمن این استان با آداب و رسوم خاصی برگزار می شود، رسومی که ریشه در فلسفه دینی عید قربان و طینت پاک این مردمان نیک اندیش دارد. عید سعید قربان در میان اقوام و مذاهب مختلف خراسان شمالی با کیفیت و آداب خاصی برگزار می شود اما آنچه که در بین تمامی آنها مشترک است، قربانی کردن در صبح روز دهم ذی الحجه و شرکت در نماز عید قربان است.

البته انجام مراسم قربانی در بین مردم این استان پس از شرکت در نماز عید انجام می شود تا آنها ابتدا از خدای خود درخواست برکت و بخشش کنند و آنگاه به شکرانه این لطف بی کران، قربانی کرده و خونی بریزند. ترکمن های اهل سنت خراسان شمالی عید قربان را با کمیت و کیفیت متفاوتی برگزار می کنند؛ در بین آنها عید قربان را یا قربان بایرامی می گویند که از هشتم تا دوازدهم ذی الحجه برگزار می شود و یا قربان لق خوانده می شود که از دهم تا دوازدهم این ماه است.

نظافت و غبارروبی منازل نخستین اقدامی است که خانواده های ترکمن خراسان شمالی پیش از فرا رسیدن عید قربان انجام می دهند و پس از آن در هشتم ذی الحجه در مراسمی که"ایس" به معنای رایحه و بو نامیده می شود؛ نان های سنتی و روغنی به نام"چاپاتی" پخته و در بین همسایه ها توزیع می کنند؛ نان هایی که با رایحه خوش خود پیام آور فرا رسیدن عید سعید قربان هستند.

در خوزستان
عید قربان در میان عرب های خوزستان با آیین ھایی ھمراه است. یکی از آداب و رسوم عرب ها در این روز مراسم بیرق زنون به شمار می رود. آنها در این روز به تعداد فرزندان پسر پرچم نصب می کنند.
آنان مراسم بیرق زنون را در شب عید قربان با دعوت خویشاوندان نزدیک به صرف شام انجام می دهند و فردای آن روز ھم گوسفندی قربانی و میان مردم محل و فقرا تقسیم می کنند. برخی اقوام خوزستانی در شب برگزاری این مراسم اقدام به تهیه و خوردن انواع غذاھای سنتی می کنند. همچنین اعراب خوزستان در روز عید قربان مراسم سنتی دارند به نام یزله که نوعی پایکوبی عربی محسوب می شود. یزله آیینی است که ھم در عزا و ھم در شادی اجرا می شود.

در چهارمحال و بختیاری
در چهارمحال و بختیاری شور و شوق عید از همان طلوع صبح شروع می‌شود. مردم این شهر قربانی خود را تزئین و آرایش می‌کنند. به چشم گوسفند سرمه می‌کشند و تکه‌ای نبات به دهانش می‌گذارند. قبل از قربانی گوسفند را خوب سیراب می‌کنند و پارچه‌ای سبز بر پشتش می‌بندند. موقع قربانی هم دعای قربانی را می‌خوانند.
بعد از قربانی کردن گوسفند، گوشت آن را داخل سینی بزرگی می‌گذارند و برای تقسیم کردن می‌برند. یکی از سنت‌های بسیار زیبا در میان اهالی چهارمحال بختیاری کنار گذاشتن کینه‌ها و ناراحتی‌های گذشته به بهانه عید است.

در مناطق کردنشین

عید قربان به عنوان دومین عید بزرگ در مناطق کردنشین دارای جایگاه ویژه ای است. مردم این مناطق این روز را با آیین ها و سنت های خاص جشن می گیرند. در واقع جشن و آیین های این مناطق ریشه در باورهای کهن و باستانی آنها دارد.
برگزاری آیین دف نوازی و جشن و شادی یکی از آیین های خاص و ویژه این روز در کردستان است. همچنین در این مناطق، شب پیش از عید و پس از اقامه نماز عشاء، آیین های خاصی در مسجد ها برپا می شود. همچنین در این روز، بیشتر مناطق کردنشین به زیارت اهل قبور و آرامستان ها می روند. از دیگر آداب و رسوم آنها در این روز می توان به سوراخ کردن گوش دختر بچه هایی که تاکنون برای انداختن گوشواره سوراخ نشده است و بردن یک راس گوسفند سفید برای دخترانی که تازه عقد کرده اند، اشاره کرد.
پختن نان در شب عید قربان از دیگر مراسم های این روز در برخی از مناطق کردنشین است. در این روز خانواده ها در منازل خود نان می پزند و مدت سه روز دست به آن نمی زنند و عقیده دارند با این کار به زیارت خانه خدا می روند.

در میان ترک ها
در شهرهای مختلف ناحیه آذربایجان رسم قربانی کردن بسیار پررنگ انجام می‌شود. عموماً رسم بر این است که اعضای یک طایفه یا یک محله، با هم جمع شده و گوسفند یا گاوی را خریداری می کنند تا آن را در روز عید، قربانی کنند آنها بخشی از قربانی را به فقرا می دهند. برنج از جمله غذاهای اصلی مردم آذربایجان در شب‌ عید قربان است، همچنین پخت کوفته با گوشت قربانی در این روز میان ترک ها مرسوم است.

همچنین در این مناطق رسم است که در این روز، خانواده داماد عیدی شامل گوشت، شیرینی، لباس و … را به همراه چند تن از زنان طایفه به عنوان عیدی به خانه نوعروس ببرند.

در سیستان و بلوچستان
در سیستان و بلوچستان این عید میان پیروان تشیع و تسنن به شکل خاص و باشکوهی برگزار می شود. آنها این عید را یکی از شاخص‌ترین اعیاد مذهبی خود می‌دانند. مردم بلوچ عید قربان را مزنین ایید یعنی عید بزرگ می خوانند و در مناطقی آن را نیز عید حاجیان می نامند. بر همین اساس به مدت سه روز با حضور در منازل بزرگان، سران و ریش سفیدان طوایف به جشن و شادی می‌پردازند. این قوم در روز عید قربان به بهترین شکل در جامعه ظاهر می‌شوند. زن و مرد و پیر و جوان خود را به زیباترین لباس و زیورآلات می‌آرایند.

در میان ترکمن‌ها
این عید بزرگترین عید ملی و مذهبی ترکمن‌ها به شمار می‌آید. اقوام ترکمن حداقل ۱۰ روز پیش از عید خود را برای به جا آوردن مراسم عید قربان آماده می‌کنند. آن‌ها ۲ روز قبل از این عید را روز کُر می‌نامند و در این روز به نظافت فضای خانه می‌پردازند، همچنین یک روز پیش از عید قربان نیز میان ترکمن‌ها به قوقون و بوی خوش معروف است و در این روز مردم به خانه‌های یکدیگر، نان و روغنی خوش عطر، هدیه می‌دهند.

عید قربان در میان بلوچ‌ها
مردم بلوچ عید قربان را عید بزرگ می‌خوانند و در مناطقی آن را نیز عید حاجیان می‌نامند. بر همین اساس به مدت سه روز با حضور در منازل بزرگان، سران و ریش سفیدان طوایف به جشن و شادی می‌پردازند. این قوم در روز عید قربان به بهترین شکل در جامعه ظاهر می‌شوند. زن و مرد و پیر و جوان خود را به زیباترین لباس و زیورآلات می‌آرایند.

آن‌ها پس از اقامه نماز عید در صبح روز قربان، در منازل خود کار ذبح قربانی را انجام می‌دهند. گوشت حاصل از قربانی در بسته بندی‌های مختلف برای فقرا، نیازمندان و نیز بخشی از آن برای اقوام و فامیل در نظر گرفته می‌شود و هر خانواده به اندازه طعام یک روز خود از آن بر می‌دارد.

همچنین حنابندان، صله رحم، دید و بازدید و حلالیت طلبیدن از شاخص‌ترین آداب و رسوم آن‌ها در این روز است. پخت کلوچه محلی از جمله آداب و برنامه‌های مردم بلوچستان قبل از عید سعید قربان به شمار می‌رود.

عید قربان میان قوم عرب
یکی از آداب و رسوم عرب‌ها در این روز مراسم بیرق زنون به شمار می‌رود. آن‌ها در این روز به تعداد فرزندان پسر پرچم نصب می‌کنند. آنان مراسم بیرق زنون را در شب عید قربان با دعوت خویشاوندان نزدیک به صرف شام انجام می‌دهند و فردای آن روز ھم گوسفندی قربانی و میان مردم محل و فقرا تقسیم می‌کنند. برخی اقوام خوزستانی در شب برگزاری این مراسم اقدام به تهیه و خوردن انواع غذاهای سنتی می‌کنند.

منبع: خبرآنلاین

72