ریشه های بحران آب در ایران

دکتر سید محمدجعفر ناظم‌السادات به چرایی کم‌آبی و وقوع بحران‌های متعدد ناشی از این مهم طی سال‌های اخیر در کشور و استان فارس پرداخت. 

او داده‌های بارش یکصد ساله شیراز و بوشهر را مورد اشاره قرار داد و گفت: داده‌های به دست آمده نشان می‌دهد بارندگی در شیراز، کاهش معناداری نداشته است.

مدیر مرکز پژوهش‌های علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز تصریح کرد: اگرچه امکان دارد در مقاطعی کوتاه روند بارش‌ها گاهی افزایشی و گاهی کاهش بوده است اما در کل بارش تغییر چندانی نکرده است.

ناظم‌السادات عنوان کرد: البته ممکن است به علت گرم شدن هوا، شکل بارش از برف به باران تبدیل شده باشد اما مقدار آب تغییر زیادی نکرده است.

او با بیان اینکه جمعیت کشور در گذر یکصد سال گذشته چندین برابر شده در صورتی که مقدار آب حداقل همان میزان قبلی بوده است، گفت: فشار روی منابع آب بدون اینکه تکنولوژی درستی به کار برده باشیم در بازه زمانی صد ساله زیاد شده است. 

استاد تمام بخش مهندسی آب دانشگاه شیراز مجددا این نکته را یادآور شد که تغییرات محسوسی در میزان بارش ایجاد نشده اما شاهد افزایش فشار منابع آبی ناشی از مدیریت نسنجیده و افزایش جمعیت بوده‌ایم.

ناظم‌السادات به روند ساخت سدها و کاربرد آنها اشاره و با بیان اینکه در ساخت سد نمی‌توان یک نظر کلی برای همه دوران‌ها ارائه کرد، افزود: اما چیزی که ثابت است این است که پیش و قبل از ساخت سد، باید اقدامات مربوط به آبخیزداری و آبخوان داری را انجام دهیم.

او با تاکید بر این موضوع که در حوضه‌های آبخیز، باید آب را به زیر زمین نفوذ و پوشش گیاهی را افزایش داد، عنوان کرد: در ساخت سدها به مسئله آبخیزداری و پوشش گیاهی توجه نشده است.

در بالادست بسیاری از سدها هیچگونه اقدام آبخیزداری انجام نشده است

عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز اعتقاد دارد در بالادست بسیاری از سدها هیچگونه اقدام آبخیزداری انجام نشده و حتی بیابانی تر شده است، نمونه بارز این مدعا را سد زاینده رود و بسیاری سدهای فارس عنوان کرد.

ناظم‌السادات خاطرنشان کرد: هرساله هزاران هکتار زمین منابع طبیعی آتش می‌گیرد اما هیچ کسی به داد آنها نمی‌رسد و هیچ پولی هم برای جلوگیری از این کار و تحقیقات پیش‌بینی نمی‌کنند و اینها موجب می‌شود تا نیاز به وجود سد احساس شود.

او خاطرنشان کرد: اگر پوشش گیاهی زیادی در حوضه‌ها داشتیم، بسیاری از نقاط با بروز سیل، سیلابی نمی‌شدند و آب به جای پشت سد در زیر زمین ذخیره می‌شد.

مدیر مرکز پژوهش‌های علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز با بیان اینکه وقتی پوشش گیاهی از بین می‌رود، مشکلات بعدی بیشتر نمایان می‌شود، تاکید کرد: پیش و پس از ساخت سدها باید حوضه‌های آبخیز و پوشش گیاهی در موقعیت سد را کامل کنیم و در غیر این صورت سد کارایی لازم را نخواهد داشت.

ناظم‌السادات با بیان اینکه شرایط منابع آبی در بسیاری از دشت‌های کشور و استان فارس در حالت فوق بحرانی است، گفت: به عنوان مثال؛ در دشت ارسنجان در بسیاری از نقاطی که قبلا آب پمپاژ می‌شد اکنون هوا پمپاژ می‌شود و هیچگونه آبی در بخش‌های بزرگی از سطح شهرستان وجود ندارد که بخواهد پمپاژ شود.

او با ابراز تاسف از این موضوع که نگرش ما به آب به عنوان یک محصول آماده بوده در صورتی که پایدار سازی آب کار بسیار سختی است، عنوان کرد: برای پایدار سازی منابع آب، اقدامات بسیار اندکی انجام شده و در مقابل اقدامات مخربی بسیار فراوان بوده است.

استاد تمام بخش مهندسی آب دانشگاه شیراز اضافه کرد: در حوضه‌های آبخیز ساختمان و ویلا ساخته و زمین شخم زده شده و در واقع آب زود از دست رفته و تبخیر شده است.

ادامه تمدن ایران دچار چالش بزرگی شده است

ناظم‌السادات با بیان اینکه ادامه تمدن ایران با این روال، دچار چالش بزرگی شده است، راه‌حل این معضل را در وهله اول احترام و ارزش‌گذاری نیروی انسانی عنوان کرد و گفت: امروز کمتر کسی علاقمند به تحصیلات عالیه در این باره است، چون وضعیت بازار و درون دانشگاهها به گونه‌ای است که  هیچ حمایتی از تحصیلات تکمیلی و نیروی انسانی نمی‌شود.

او همچنین با بیان اینکه هزاران بار نیروهای علمی پیش بینی‌ها را اعلام کرده‌اند اما به هیچ کدام توجهی نشده است، اظهار کرد: یکبار یک مسئولی در کشور و استان فارس نظر ما را اجرا نکرده و گاهی هم بدگویی شنیده‌ایم.

مدیر مرکز پژوهش‌های علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز گفت: اگر کسی عنوان کرده که آب بیش از این میزان برداشت نشود و بخشی از گندم مورد نیاز کشور وارد شود، به عنوان یک چهره ضد ملی و ضد تولید قلمداد شده است.

ناظم‌السادات تصریح کرد: متاسفانه روال اجرای سیاست‌ها به گونه‌ای است که دلسوزان جای دخالت چندانی ندارند.