آیا ساخت سدهای متعدد و انتقال آب دوای درد کم آبی است؟
در روزهای اخیر با انتشار لایحه بودجه ۱۴۰۱ و تخصیص اعتبار به تعداد زیادی از طرح‌های ساخت سد و انتقال آب، این سوال مطرح می‌شود که آیا صرف هزینه برای چنین طرح‌هایی منطقی است؟
یک عضو هیئت رییسه فدراسیون آب تاکید میکند: در شرایط فعلی کشور، ساخت سدهای متعدد مشکل آبی کشور را حل نمیکند.
رضا حاج کریم با اشاره به شرایط اجرای طرح‌های زیست‌محیطی خاطرنشان کرد: بر اساس آئین‌نامه‌ای که در سال ۱۳۹۵ مصوب شده است، شورای عالی حفاظت محیط زیست تمام طرح‌هایی که باید ارزیابی و پیوست زیست‌محیطی داشته باشند، را ذکر کرده است. در این آئین‌نامه به تفصیل مشخصات این پیوست نوشته و نوع مطالعات و ارزیابی‌ها به‌طور مشخص در این آئین‌نامه شرح داده شده است. تمام طرح‌هایی که نیازمند موافقت‌نامه و اختصاص ردیف بودجه در سازمان مدیریت و برنامه ریزی و سازمان برنامه و بودجه هستند، باید این پیوست محیط زیستی را داشته باشند.
وی با اشاره به چهار دوره مدیریت آب در کشور ادامه داد: ما اگر مدیریت منابع آب کشور را به چهار دوره تقسیم کنیم، می‌توانیم دوره اول را به عنوان دوره پرآبی درنظر بگیریم. در این دوره هیچگونه مشکل و کمبودی وجود نداشت و مصارف نیز به طور دقیق کنترل نمی‌شدند. دوره دوم نیز دوره مدیریت عرضه بود و طرح‌هایی مانند حفر چاه‌های عمیق و سدسازی در این دوره اجرا شده است. دوره سوم دوره مدیریت تقاضاست. طرح‌هایی مانند طرح تعادل‌بخشی، کنتوردار کردن چاه‌های کشاورزی و سایر اقدامات مدیریت تقاضا در این دوره به اجرا در آمد.
حاج‌کریم ضمن تاکید بر چالش‌های آبی موجود در دوره چهارم مدیریت منابع آب در کشور اضافه کرد: دوره چهارم، دوره‌ای است که ما در آن قرار داریم و باید به اقتضای شرایط آن عمل کنیم. دوره چهارم که می‌توان نام آن را دوره بازتخصیص منابع آبی گذاشت، ما نیاز داریم تا بر اساس وضعیت حال حاضر کشور که افزایش مصارف، فقر آبی و نبود تعادل در حوضه‌های آبریز در آن دیده می‌شود، بازتخصیص منابع آبی اجرا شود. در مدل بازتخصیص، دیگر نمی‌توان منابع آبی مرکز کشور را در اختیار صنایع فولادی گذاشت. دیگر نمی‌توان مقادیر آبی را به شکل گذشته به بخش کشاورزی اختصاص داد. ما نیاز داریم در این دوره، برآورد مجددی از مصارف صنعت و کشاورزی داشته باشیم.
وی با تاکید بر لزوم به‌روزرسانی اطلاعات و ارزیابی‌های زیست‌محیطی برای ساخت سدها گفت: مطالعاتی که اجرای پروژه‌های سدسازی بر آنها استوار بوده‌اند، مطالعاتی قدیمی و خارج از اعتبار هستند. دیگر نمی‌توانیم چنین سدهایی را بر اساس ارزیابی‌هایی که منقضی شده‌اند بسازیم و حتی نمی‌توانیم ساخت سدهای در حال ساخته شدن را ادامه دهیم. با لحاظ کردن همه این اطلاعات و مفروضات، می‌توان به این نتیجه رسید که ساخت این سدها نه تنها توجیه زیست‌محیطی ندارد، بلکه از نظر مدیریت منابع طبیعی نیز قابل توجیه نیستند.
حاج کریم با تاکید بر اینکه ساخت سدهای متعدد مشکل آب کشور را حل نمیکند، اظهارکرد: در چنین فضایی که طرح‌های ما فاقد توجیه هستند، ساخت سدها نه تنها برای محیط زیست سودمند نیست بلکه مخرب نیز است علاوه بر آن مشکل مدیریت منابع آبی را نیز حل نمیکند همچنین اجرای این پروژه‌ها حجم زیادی از منابع محدود دولتی را هم در این شرایط سخت به هدر می‌دهد.
وی با تاکید بر اهمیت توجه به حق‌آبه محیط زیستی گفت: وقت آن رسیده است که مطالعات سدهای ما به‌روز شود. حتی سدهایی که در دست بهره‌برداری هستند نیازمند به‌روزرسانی مطالعات هستند. کاری که سازمان حفاظت محیط زیست باید انجام دهد، لحاظ کردن حق‌آبه‌های زیست‌محیطی در مطالعات سدهاست. در نظام فعلی مدیریت و بهره‌برداری منابع آب، توجه به حق‌آبه محیط زیست باید در اولویت قرار گیرد.
حاج کریم با اشاره به رعایت‌نشدن حق‌آبه محیط زیست در برخی از سدهای کشور ادامه داد: برای مثال سد کرج حق بسیار ناچیزی برای اراضی پایین‌دست خود قائل است. آیا مدلی که برای تخصیص حق‌آبه محیط زیست در دهه‌های گذشته طراحی شده‌است، امروز نیز کارآمد است؟ آیا این مقدار حق‌آبه امروز برای محیط زیست کافی است و هنوز اعتبار دارد؟ این پرسش‌هایی است که ما به علت رشد مصرف و تهدید منابع آبی باید به آنها پاسخ بدهیم.
وی در پاسخ به این پرسش ایسنا که چه طرح‌هایی می‌تواند جایگزین سدسازی و انتقال آب شود، اظهارکرد: ما در حوزه بهینه سازی مصرف می‌توانیم طرح‌های زیادی اجرا کنیم. بازچرخانی چندباره آب یکی از این طرح‌هاست. این طرح هم‌اکنون در کشور ما تنها به‌صورت یکباره انجام می‌شود. ما باید پساب بخش شهری را به صنعت ببریم و پساب صنعت را دوباره در صنعتی دیگر استفاده کنیم.
این عضو هیئت مدیره فدراسیون آب افزود: طرح‌های شیرین‌سازی آب در نوار جنوبی کشور می‌تواند کمک زیادی به مدیریت منابع آبی بکند. طرح‌های تعادل بخشی، هوشمندسازی مدیریت آب و تحویل حجمی آب به کشاورزان هم از طرح‌هایی است که اجرای آنها به بهبود مصرف منابع آبی در کشور کمک میکند.
حاج کریم در پایان ضمن تاکید بر لزوم توجه به آب پرت در کشور گفت: یکی از مهمترین مسائل، مدیریت منابع آب پرت است. با تحلیل و بررسی مقدار آبی که از طریق کانال‌ها از چهارمحال و بختیاری به اصفهان و یزد می‌رسد و مقایسه این عدد با مقدار آبی که در سیستم آب‌رسانی شهر اصفهان هدر می‌رود، می‌توان میزان هدررفت آب در این پروسه را متوجه شد. تقریبا بخش عمده‌ای از دبی کانال‌های متعدد حوضه آبریز در جریان جابجایی هدر می‌رود. به‌جای سدسازی می‌توان با توجه به این نکات، جلوی چالش‌های مدیریت آب کشور را گرفت.
اگر در بیست و اندی سال گذشته منابع آبی طبق اصول و نگاه ب آینده مدیریت میشد اکنون در معظل کم آبی در شهرهای مختلف نبودیم و این مدیریت باید توسط سازمان حفاظت از محیط زیست بدون اغماض و سیاسی کاری صورت میگرفت ک اکنون دجار چنین مضلات زیست محیطی نباشیم و این مدیریت هم اکنون در مورد هوای آلوده شهرهای بزرگ ک سلامت جدی شهروندان را تهدید میکند نیز صدق میکند
تکنولوژی در هردوره ای باعث دگرگونی دردستیابی به آب شده.درکشور خشک ونیمه خشک ایران، یک زمان حفر چاه کم عمق یکزمان ایجاد قنات واب انبار، یکزمان ایجاد سد، یک زمان حفر چاه عمیق با خلق پمپ ولی اکنون که تکنولوژی‌های دسترسی به آب نهادینه شده درعوض به لحاظ توسعه صنعتی، کشاورزی وجمعیت تقاضای آب نیز بیش از بارش وذخایر موجود بوده وبا اتمام آب‌های زیرزمینی ذخیره شده درادوار گذشته نیاز به آب را دوچندان کرده. گرچه فقط یکی از روش‌ها، افزایش راندمان وبازیافت آب است و این عمل بسیار ضروریست ولی درمقابل تقاضای روز افزون کشور ما که درحال توسعه است کفایت نمیکند. وبایست به فکر تولید آب به روش‌های متفاوت باشیم. به عنوان مثال فرض کنید بتوانیم با بنزین محدود مصرف سوخت آنها را از 10 به 5 برسانیم ولی اگر به مرور زمان تعداد ماشین‌ها بیش از دوبرابر شد باز با کمبود مواجه خواهیم شد. لذا لازم است اقداماتی اساسی در توسعه آب شیرین کنها، باروری ابرها، مانع زدایی از عقیم شدن سامانه های بارشی مثل کاهش آلودگی وتثبیت خاکهای مولد ریزگردهای توده ای ، دستگاه‌های تقطیر آب در نقاط مرطوب وهر آنچه که در تولید بیشتر بارش طبیعی وتولید آب مصنوعی کمک کند صورت گیرد.