افزایش چشمگیر اقدام به خودکشی در ایران

دبیر کمیته پیشگیری از خودکشی انجمن علمی روانپزشکان ایران می‌گوید: «از سال ۱۳۸۴ تاکنون خودکشی روند صعودی داشته است. بیشترین میزان خودکشی در گروه افراد با مشاغل آزاد، بیکار و خانه‌دار است که تائیدکننده نقش وضعیت نابسامان اقتصادی در اقدام به خودکشی است.»

سالانه ۱۰۰ هزار نفر در کشور اقدام به خودکشی می‌کنند. این آخرین آماری است که رستم تقی وندی، معاون وزیر کشور از میزان خودکشی‌های در ایران داده است.

خودکشی محمد ۱۱ ساله بوشهری، سازناز ۱۳ ساله در دیشموک و آناهیتای ۱۸ ساله در یاسوج گرفته تا خودکشی حاجیان، کارگر پارس جنوبی در عسلویه؛ اینها تنها بخشی از خودکشی‌های اخیر است که رسانه‌ای شده.

برخی به روانپزشکان مراجعه می‌کنند. شاید در روند درمان از تصمیم به خودکشی منصرف شوند، شاید هم نه. برخی  کارشان به بیمارستان روانی می‌کشد و مدتی باید آنجا تحت درمان باشند. اما برخی نه دسترسی به روانپزشک دارند، نه آگاهی از چگونگی مواجهه با موقعیت بحرانی.

چرا افراد خودکشی می کنند؟

مریم معصومی، روانپزشک و دبیر کمیته پیشگیری از خودکشی انجمن علمی روانپزشکان ایران می‌گوید: «بحث خودکشی پیچیده‌ است و حتما بیش از یک علت می‌توان برای آن در نظر گرفت. تعامل بین عوامل زیستی، روانی، اجتماعی به عنوان عامل خطر یا محافظت‌کننده مطرح شده است. به علاوه نرخ بیکاری و فقر، سن، جنس، مصرف مواد و الکل، بیماری‌های روانپزشکی درمان نشده، میزان دسترسی به روش‌های مهلک خودکشی و ناامنی محیط از عوامل تاثیرگزار هستند.»

او می‌گوید: «خودکشی یکی از آسیب‌های اجتماعی است که شرایط اقتصادی و اجتماعی به شدت روی آن مؤثر است. به عنوان مثال، زمانی که شاخص توسعه انسانی پایین‌تر است، میزان خودکشی افزایش پیدا می‌کند.»

روند صعودی خودکشی در ایران

آمار خودکشی در ایران روندی افزایشی دارد. تقی وندی هم در این مورد هشدار داده است که اگر این سیر صعودی مدیریت نشود در آینده نه چندان دور در رده کشورهایی قرار خواهیم گرفت که میزان خودکشی در آن نگران کننده است.

در همین مورد دبیر کمیته پیشگیری از خودکشی انجمن علمی روانپزشکان ایران می‌گوید: «در ایران گزارش‌های رسمی سازمان پزشکی قانونی کشور، نشان می‌دهد که از سال ۱۳۸۴ تاکنون خودکشی روند صعودی داشته است. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۲۱ میزان آن ۵٫۲ در صد هزار نفر جمعیت بوده است. آمار برگرفته از آخرین سالنامه آماری منتشر شده سازمان پزشکی قانونی نشان می‌دهد که به نظر طی سال‌های اخیر نرخ خودکشی حدود ۸ تا ۱۰ درصد افزایش داشته است.»

کانون‌های خودکشی در ایران

اما در کدام استان‌ها میزان خودکشی بیشتر است؟ معصومی در این مورد می‌گوید: «توزیع جغرافیایی موارد خودکشی در سطح استان‌های کشور ناهمگن است. استان‌های مختلف در طول زمان میزان‌های متفاوتی از خودکشی را ثبت کرده‌اند. در این بین بعضی از استان‌ها مانند ایلام، کرمانشاه، لرستان، همدان، گیلان و کهگیلویه‌وبویراحمد همواره میزان بالاتری از میانگین کشوری را گزارش کرده‌اند.»

او ادامه می‌دهد: «بر اساس آخرین برآورد مرکز آمار ایران در تابستان ۱۴۰۰، استان‌های ایلام، کهگیلویه‌وبویراحمد، کردستان، لرستان شاخص فلاکت بالایی دارند. (شاخص فلاکت بر پایه تورم و بیکاری محاسبه می‌شود.) از طرفی این استان‌ها از کانون‌های خودکشی در ایران حساب می‌شوند.»

این روانپزشک می‌گوید: «بیشترین میزان خودکشی‌ها در گروه افراد با مشاغل آزاد، بیکار و خانه‌دار است که تاییدکننده نقش وضعیت نابسامان اقتصادی در اقدام به خودکشی است.»

دبیر کمیته پیشگیری از خودکشی انجمن روانپزشکان ایران می‌گوید: «از عوامل محیطی خودکشی، میزان دسترسی به روش‌های مهلک است به طوری‌که مواردی مانند خودسوزی در مناطق کمتر برخوردار که دسترسی بیشتری به انواع سوخت ها(نفت، گازویل و ..) دارند، بیشتر دیده می‌شود. کاهش دسترسی در کاهش نرخ خودکشی تاثیر دارد.»

پیشگیری از خودکشی

این روانپزشک درباره پیشگیری از خودکشی در جامعه می‌گوید: «پیشگیری از خودکشی اصلا کار راحتی نیست و مستلزم یک رویکرد جامع و اجرای طیف گسترده‌ای از مداخلات از آموزش فرزندپروری تا مشاوره خانوادگی و درمان اختلالات روانی است.»

او ادامه می‌دهد: «برنامه کشوری پیشگیری از خودکشی از ابتدای سال ۱۳۹۹ در تمامی ۶۳ دانشگاه علوم پزشکی کشور و مناطق تحت پوشش انها در حال اجراست.»

معصومی می‌گوید: «یکی از عوامل مورد توجه در این برنامه نقش رسانه‌ در انعکاس درست و صحیح موضوع خودکشی است. زیرا گاهی خبری که در واقع بیانگر یک رویداد اجتماعی به نام خودکشی است می‌تواند خود مشوق افراد برای خودکشی باشد.»

معصومی می‌گوید: «همانگونه که موارد متعددی از بروز همه‌گیری خودکشی به‌دنبال انتشار نامتناسب اخبار مربوط به خودکشی افراط خاص و شناخته شده صورت گرفته است(خودکشی‌های تقلیدی). به همین دلیل نباید خبر خودکشی را خبری هیجان‌انگیز منتشر کرد. همچنین جزئیات روش انجام و صحنه خودکشی منتشر نشود.»

این روانپزشک با بیان اینکه اصل مهم در کاهش نرخ خودکشی، شناسایی زودهنگام افراد در معرض خطر است، می‌گوید: «خودکشی را به عنوان راه‌حلی ساده‌انگارانه مطرح نکنیم. خودکشی پسر ۱۱ساله بخاطر موبایل حتما یادمان باشد. خودکشی هیچ‌گاه در نتیجه یک عامل اتفاق نمی‌افتد. معمولا تعامل پیچیده‌ای از عوامل روانی، بیماری جسمی، سوء مصرف مواد، مشکلات خانوادگی، تعارضات بین فردی و استرس‌های زندگی منجر به خودکشی در فرد می‌شود.»