آیا جهان با قحطی مواجه خواهد شد؟

جهان احتمالا نان کمتری روی میز خواهد داشت و حتی ممکن است با کمبود مواد غذایی به دنبال درگیری روسیه و اوکراین مواجه شود چرا که عرضه غلات غذایی از بخش‌های وسیعی از زمین‌های کشاورزی حاصلخیز منطقه دریای سیاه موسوم به «سبد نان جهان» قطع می‌شود. روسیه و اوکراین بیش از یک سوم صادرات جهانی غلات را به خود اختصاص داده‌اند و سهم کل صادرات جو، گندم و ذرت در پنج سال گذشته به ترتیب ۱۹ درصد، ۱۴ درصد و ۴ درصد بوده است. روسیه سومین تولید کننده بزرگ گندم در جهان است و پس از کشورهایی با بیش‌ترین جمعیت جهان چین و هند قرار دارد. با این وجود، روسیه جمعیت بسیار کمتری دارد بنابراین، بسیاری از غلاتی که تولید می‌کند برای فروش است. از سال ۲۰۱۶ میلادی، روسیه پیشتاز در جهان در این عرصه بوده است. برای شش سال متوالی، روسیه و اوکراین در تولید روغن نیز پیشتاز بوده اند.

به گزارش تی آر تی ترکیه، از نظر عرضه روغن آفتابگردان، آن دو کشور نیمی از بازار جهانی را در اختیار دارند. بخشی از کارشناسان پیش بینی می‌کنند که سناریوی روز قیامت مرگ بر اثر گرسنگی و شورش‌های غذایی در بخش‌هایی از جهان رخ خواهد داد زیرا هیچ کشور دیگری نمی‌تواند جایگزین ذخایر گندم روسیه و اوکراین شود. آمریکای جنوبی در حال حاضر به دلیل آب و هوای خشک و گرم غیرمعمول با مشکلات زیادی به دلیل کاهش صادرات محصولات غلات از روسیه و اوکراین مواجه شده است.

سایر کشورها چگونه واکنش نشان داده اند؟

در ماه مارس، قیمت گندم به ۳۱۵.۱ دلار در هر تن رسید که یک رکورد در تاریخ معاملات کالایی محسوب می‌شود. بخش ترسناک این است که احتمال افزایش بیش‌تر قیمت وجود دارد. افزایش قیمت نگرانی‌هایی را در مورد امنیت غذایی ایجاد کرده است. هم چنین، خاطرات یک دهه پیش را که افزایش قیمت منجر به شورش غذایی در بیش از ۳۰ کشور شد بار دیگر زنده کرده است.

«آندری ورنیکوف» رئیس UniCapital معتقد است که جهان در حال حاضر وارد یک بحران غذایی شده و کشورها به سرعت واکنش نشان می‌دهند. مجارستان و صربستان صادرات خود را متوقف کرده اند. بلغارستان نیز سرعت حمل و نقل غلات خریداری شده از این کشور را کاهش داده است. عراق از خرید اضطراری سه میلیون تنی خبر داده است.

به طور کلی، خریداران و فروشندگان بزرگ منتظر هستند. مالکان کشتی نیز در انتظار به سر می‌برند: آنان در حال حاضر برای نقل و انتقال کالا در دریای آزوف آماده نیستند. نیمی از صادرات از این مسیر نقل و انتقال پیدا می‌کند. به طور کلی روسیه سالانه حدود ۳۰ میلیون تن گندم صادر می‌کند.

چرا روسیه صادرات را محدود کرده است؟

دولت روسیه به طور موقت صادرات غلات و شکر را ممنوع کرده است. دلیل رسمی آن جلوگیری از افزایش قیمت‌ها در بازار داخلی اعلام شده است. اکنون صادرات این مواد غذایی به کشورهای عضو همکاری اقتصادی اوراسیا (EAEC) و کشورهای در حال توسعه ممنوع است.

محدودیت‌های صادرات غلات تا ۳۰ ژوئن و شکر تا ۳۱ آگوست اعمال خواهند شد. با این وجود، این مقررات شامل چندین استثنا است این مقررات بلاروس متحد کرملین، مناطق جداشده اوکراین یعنی جمهوری خلق دونتسک و جمهوری خلق لوهانسک و هم چنین ناحیه خودمختار اوستیای جنوبی را شامل نمی‌شوند. هیئت وزرای روسیه هم چنین تصریح کرده است که عرضه این محصولات به خارج از روسیه از جمله برای کمک‌های بشردوستانه و هم چنین در چارچوب محموله‌های ترانزیتی بین المللی امکان‌پذیر خواهد بود. کارشناسان استدلال روسیه مبنی بر «ما خودمان به آن نیاز داریم» را نوعی تحریم می‌دانند که توسط غرب علیه کرملین به دلیل حمله به اوکراین اعمال شده است.

آنان معتقدند که توقف صادرات از روسیه به طور آشکار بر بازارهای جهانی تاثیر می‌گذارد. «آرتم دی یف» رئیس بخش تحلیلی AMarkets پیش بینی می‌کند: در نتیجه ممنوعیت صادرات، قیمت‌های جهانی محصولات کشاورزی ممکن است ۵۰ تا ۱۰۰ درصد افزایش یابد. بسیاری از کارشناسان هم چنین اذعان کرده‌اند که به خصوص در شرایط فعلی غلات و شکر جایگزین ارز خارجی در روسیه می‌شوند.

نکته جالب توجه آن که توقف صادرات تاثیری بر پویایی مناطق کاشت در روسیه نخواهد گذاشت. برعکس، طی چند سال گذشته سطح مورد استفاده برای کشت برخی محصولات در حال رشد بوده است. طبق اعلام وزارت کشاورزی روسیه، ۸۱.۲ میلیون هکتار محصول زراعی در روسیه در سال ۲۰۲۲ کشت خواهد شد که ۱.۳ میلیون هکتار بیش‌تر از سال ۲۰۲۱ میلادی است. سطح زیر کشت سال گذشته ۷۹.۹ میلیون هکتار بود که ۰.۳ درصد بیش‌تر از سال ۲۰۱۹ میلادی بوده است. در سال ۲۰۲۲ میلادی، کشت غلات، گندم سیاه، سویا و سیب زمینی گسترش خواهد یافت. آن وزارتخانه تاکید کرده که «هیچ چیزی امنیت غذایی روسیه را تهدید نخواهد کرد». . در همین حال، «دیمیتری پاتروشف» وزیر کشاورزی روسیه در جلسه ۱۰ مارس رئیس جمهور با اعضای دولت اعلام کرد که برداشت غلات روسیه در سال جاری ممکن است به حدود ۱۲۳ میلیون تن برسد.

تکلیف صادرات از اوکراین چه خواهد بود؟

اوکراین نیز صادرکننده‌ای جدی محسوب می‌شود. است. گندم از آن کشور توسط مصر، اندونزی، چین، ترکیه، پاکستان، بنگلادش، مراکش، تونس و یمن خریداری شده است. بر اساس گزارش کمیته آمار دولتی اوکراین، سال گذشته بیش از ۲۰ میلیون تن صادرات از اوکراین انجام شد که ۵ میلیارد دلار درآمد برای آن کشور به همراه داشت.

با این وجود، اکنون اوکراین صادرات گوشت و شکر را ممنوع کرده و مجوز ویژه‌ای برای صادرات گندم، ذرت و روغن آفتابگردان در نظر گرفته است.

بنابراین، خریداران سنتی مواد غذایی اوکراینی به زودی با کمبود غلات مواجه خواهند شد. مشکل اینجاست که این محصولات جزء اصلی رژیم غذایی طبقه متوسط و افراد کم درآمد هستند. کارشناسان می‌گویند که با کمبود غلات، «شورش‌های نان» و وضعیت شدیدی مانند بهار عربی در جهان ممکن است دوباره تکرار شود. تاکنون نمی‌توان تخمین زد که مزارع تحت کشت در اوکراین چه میزان آسیب دیده اند. تنها مشخص است که پاییز گذشته، بسیاری از کشاورزان اوکراینی محصولات زمستانی را بدون کود زیر کشت بردند. به احتمال زیاد حتی در صورتی که جنگ به زودی متوقف شود امکان صادرات غلات وجود نخواهد داشت.