کاهش مساحت ۴ دریاچه‌ و افزایش شدت ریزگردها

مهرنوش امتی از محققان نقشه‌برداری و ژئوماتیک سازمان نقشه‌برداری کشور، با بیان اینکه در حال حاضر پدیده ریزگرد در کشور تبدیل به چالش محیط زیستی شده است، گفت: بسیاری از شهرهای کشور در مواجهه با این پدیده هستند، ضمن آنکه در برخی از شهرها پدیده ریزگرد تشدید شده است.

وی با بیان اینکه این پدیده دارای دو منشا داخلی و خارجی است، اظهار کرد: کانون‌های خارجی ریزگرد شامل بیابان‌های عربستان سعودی، مناطق بیابانی کشورهای عراق، اردن و سوریه می‌شود، ولی در سال‌های اخیر کشور ترکیه برای اجرای سیاست‌های آبخیزداری خود پروژه سدسازی را اجرایی کرده است و بر این اساس بر روی رودهایی چون دجله و فرات سدهایی احداث شد و این امر سبب کاهش این دو رود و عدم آب‌رسانی به اراضی کشاورزی پیرامون‌ آنها شده است.

امتی، خاطر نشان کرد: خشک شدن اراضی، موجب تشکیل شدن کانون‌های ریزگرد در کشورهای عراق و سوریه شده است.

این محقق با اشاره به بروز طوفان‌های ریزگرد در روزهای ۱۶ تا ۱۹ فروردین ماه جاری در کشور، خاطر نشان  کرد: منشا این پدیده از کشورهای سوریه و عراق بود که اقدام به تهیه نقشه‌های این پدیده کردیم.

به گفته وی، بیشتر ریزگردها از سمت جنوب و جنوب غربی وارد کشور و از شرق کشور خارج می‌شود.

مطالعات ریزگردها با منشا داخلی

امتی با اشاره به منشا داخلی ریزگردها، گفت: در کشور نیز تالاب‌ها و دریاچه‌ها در حال خشک شدن هستند، ضمن آنکه آب‌های زیر زمینی نیز به صورت بی‌رویه برداشت می‌شود و از سوی دیگر پوشش‌های گیاهی نیز در حال نابودی است و اینها در حالی است که مهمترین عامل بروز ریزگردها در کشور، خشکسالی‌ و روند رو افزایش آن و همچنین تخریب پوشش گیاهی است.

وی اضافه کرد: در خردادماه سال گذشته آیین نامه‌ای تحت عنوان "هماهنگی پیشگیری و مدیریت پدیده گرد و غبار" توسط هیات وزیران به تصویب رسید و بر اساس آن برخی از سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها درگیر با این طرح شدند و یکی از این سازمان‌های درگیر، سازمان برنامه و بودجه است.

امتی سازمان نقشه برداری را یکی از زیر مجموعه‌های سازمان برنامه و بودجه دانست و ادامه داد: در این آیین‌نامه بر اتخاذ تکنیک‌های نوین برای پیشگیری، مدیریت و مقابله با پدیده ریزگرد تاکید شده بود؛ از این رو ما با استفاده از نقشه‌ها و اطلاعات مکانی، به عنوان بازوی مدیریت اجرایی در پیش، حین و پس از وقوع پدیده ریزگرد می‌توانیم ایفای نقش کنیم، از این رو بررسی این پدیده در دستور کار سازمان نقشه‌برداری قرار دارد.

این محقق خاطر نشان کرد: در این راستا ما با پردازش تصاویر ماهواره‌ای (تکنیک سنجش از دور) سامانه اتوماتیک تحت وبی را راه اندازی کردیم و متعاقب آن ماموریت‌هایی چون تهیه نقشه توزیع ریزگرد در سطح کشور و به تفکیک استانی در بازه‌های زمانی، تهیه گزارش‌های آماری از پدیده ریزگرد و تهیه نقشه‌های تکرار وقوع ریزگرد را تعریف کردیم.

وی بررسی کانون‌های ریزگرد داخلی و خارجی را از دیگر اقدامات سازمان نقشه برداری کشور در زمینه ریزگردها عنوان کرد و افزود: ما در این طرح علاوه بر تهیه نقشه کانون ریزگردهای خارجی، اقدام به بررسی و تهیه نقشه‌های خشکی دریاچه‌ها و خشکسالی‌های کشور کردیم.

امتی اضافه کرد: در سال ۱۳۹۹ در جازموریان در جنوب استان کرمان طوفان شنی رخ داد که بسیاری از مناطق کشاورزی آسیب دیدند و از بین رفتند؛ از این رو درصدد برآمدیم تا خدماتی نیز در زمینه تهیه نقشه‌ها در بعد از وقوع طوفان ریزگرد ارائه دهیم. این نقشه‌ها در زمینه برآورد میزان خسارت کاربرد دارد.

این محقق سازمان نقشه برداری با تاکید بر اینکه این نقشه‌ها بر اساس تصاویر ماهواره‌ای تهیه شد، یادآور شد: همه این طرح‌ها تاکنون اجرایی شده و با زیرساخت‌هایی که ایجاد شد، قادریم در هر تطوفان ریزگردی که وارد کشور می‌شود، نقشه‌های آن را تهیه کنیم.

امتی با اشاره به بروز طوفان ریزگرد در تهران و تعطیلی مدارس و ادارات، با تاکید بر اینکه نقشه این پدیده در سطح استان‌ها و کشور تهیه شد، خاطر نشان کرد: علاوه بر آن درصدد هستیم که وقوع پدیده ریزگرد را در کشور پیش بینی کنیم؛ به این صورت که یکی دو روز قبل از ورود به کشور، بتوانیم آن را پیش بینی کنیم تا به مسؤولان اطلاع رسانی کنیم.    

شهرهای با بیشترین درگیری

وی با تاکید بر اینکه تقریبا کلیه شهرهای کشور در سال‌های اخیر درگیر پدیده ریزگرد شده‌اند، گفت: بر اساس برآوردهای انجام شده در یک بازه زمانی در سال ۱۴۰۰ استان‌هایی چون قم به دلیل وضعیت خشکسالی دریاچه قم، سمنان، سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، اصفهان، خوزستان، هرمزگان، فارس، کرمان و بوشهر بیشترین درگیری را دارند.

امتی اضافه کرد: بر این اساس ما طرح پیش بینی ریزگردها را در دستور کار قرار دادیم و مدلی که برای آن در نظر گرفته شده، بر اساس مدل دانشگاه آتن است و این مدل قادر است بر اساس تصاویر ماهواره‌ای یک تا دو روز قبل از وقوع طوفان‌های ریزگرد را اعلام می‌کند.

این محقق خاطر نشان کرد: ما برای پیش بینی ریزگردها از تصاویر ماهواره "مودیس" (MODIS) استفاده می‌کنیم. این طرح در حال حاضر در فاز مطالعاتی است تا بتوانیم در کشور پیاده سازی کنیم. تاکنون در کشور در زمینه پیش بینی ریزگرد کاری انجام نشده است.

وی با تاکید بر اینکه امکان پیش بینی ریزگردها وجود دارد، گفت: ما در تلاش هستیم در این پروژه متناسب با شرایط کشور مدل پیش بینی را پیاده سازی کنیم.

کانون داخلی ریزگرد

امتی، خشکی دریاچه‌ها و تخریب پوشش گیاهی را از جمله عوامل ایجاد کانون‌های ریزگرد در کشور نام برد و افزود: ما برای این منظور دو عامل ایجاد کانون‌های ریزگرد را بررسی کردیم که یکی از آنها خشک شدن دریاچه‌ها بوده است.

وی اضافه کرد: بررسی ما نشان می‌داد که استان فارس و استان‌های آذربایجان شرقی و غربی از جمله استان‌های درگیر کشور با پدیده ریزگرد بودند و مشاهده کردیم در مناطقی که دارای دریاچه هستند و روند خشکی را طی می‌کنند، با پدیده ریزگرد مواجه هستند. نمونه آن دریاچه ارومیه است که از سال ۱۳۸۷ تا ۱۴۰۰ بررسی کردیم و نتایج نشان داد که در این بازه زمانی، از مساحت این دریاچه کاسته شده است.

امتی ادامه داد: با کاسته شدن مساحت آن، بر شدت پدیده ریزگردها در این منطقه افزایش یافته است.

وی با بیان اینکه این مطالعات علاوه بر دریاچه "ارومیه"، در دریاچه‌های "مهارلو"، "بختگان" که اکنون به طور کلی خشک شده است و همچنین دریاچه "طشک" مورد بررسی قرار گرفت، افزود: این ۴ دریاچه را مورد بررسی قرار دادیم و نتایج نشان داد که مساحت این دریاچه‌ها در حال کاسته شدن است.

به گفته این محقق، دریاچه نمک قم مورد بررسی سازمان نقشه برداری قرار نگرفته است؛ ولی افزایش ریزگرد در این استان، می‌تواند نشان‌دهنده خشک شدن این دریاچه باشد.