چرا نوجوانان دچار رفتارهای پرخطر می‌شوند؟
یک مشاور و درمانگر تخصصی نوجوان گفت: یکی از مهم‌ترین علت‌ها در گرایش نوجوان‌ها به رفتارهای پرخطر، ضعف در مهارت‌های زندگی است. متأسفانه نظام آموزشی ما طوری طراحی‌شده که آموزش مهارت‌های زندگی در آن گنجانده نشده است.
صبا خیاطان بابیان اینکه دوره نوجوانی دوره بسیار حساسی است که نیاز به مراقبت‌های ویژه‌ای دارد اظهار کرد: این دوره یک هویت مستقل در انسان است که نوجوان باید به‌سلامت از آن عبور کند و دچار آسیب نشود. والدین باید آگاهی کافی و لازم را داشته باشند. دوران کودکی مانند بذری است که کاشته می‌شود و در نوجوانی برداشت می‌شود. اگر در هر یک از دوران سنی کودکی یا نوجوانی، غفلت کنیم و یک سری مسئولیت‌ها و مراقبت‌ها درمورد فرزند انجام نگیرد، وی در بزرگ‌سالی دچار آسیب‌های جدی خوهد شد.
وی گفت: یکی از آسیب‌هایی که نوجوان را تهدید می‌کند، بروز و انجام رفتارهای پرخطر هست. رفتارهای پرخطر ممکن است خیلی متنوع باشد و ازجمله این رفتارها می‌توان به رفتار همراه با خشونت و پرخاشگری بیش‌ازحد نوجوان اشاره کرد. پرخاشگری جزو ویژگی‌های دوره نوجوانی است. به جهت اینکه یک نوجوان می‌خواهد به سمت داشتن استقلال حرکت کند و درعین‌حال تغییرات هورمونی هم در بدن او در حال رخ دادن است که در این شرایط ممکن است نوجوان پرخاشگری کند.
این متخصص روانشناسی نوجوان با اشاره به رفتارهای پرخطر خاطرنشان کرد: پرخاشگری‌های شدید، اقدام به خودکشی یا افکار شدید خودکشی و یا اینکه یک نوجوان بخواهد روابط جنسی را زودهنگام شروع کند، ازجمله رفتارهای آسیب‌زا و ناخوشایند برای نوجوان است.
وی با اشاره به اینکه چه گروه از نوجوان‌هایی دچار این رفتارهای پرخطر می‌شوند اظهار کرد: عوامل متعددی در آن دخیل است مهم‌ترین عامل بحث خانواده است. ما در خانواده نقش‌ها و وظایفی در قبال سلامت روان فرزندان داریم که باید به‌درستی رعایت شود. اگر خانواده خانواده‌ای باشد که خیلی تنش در آن بالاست، والدین مسئولیت‌پذیر نبوده و حواسشان به کودک یا نوجوان نباشد، وقت کمی برای فرزند خود می‌گذارند.
خیاطان تصریح کرد: کودک یا نوجوان فرقی نمی‌کند؛ آن‌ها مدت‌ها تنها هستند و پدر و مادرها گوش شنوایی برای آن‌ها نداند هرروزه اختلافات شدیدی در خانواده روی می‌دهد، فرزندان در معرض تنش و فشار روانی قرار می‌گیرند و در این شرایط است که نوجوان به رفتار آسیب‌زا و پرخطر روی می‌آورد.
وی افزود: بعضی اوقات انجام رفتارهای پرخطر ناشی از فشلرهایی است که جامعه به نوجوان وارد می‌کند. فشار بیش‌ازحد مدرسه و توقعات زیاد از نوجوان که شرایط نوجوانی را لحاظ و درک نمی‌کنند و یا گروه همسالانی که نوجوان تحت قلدری آن‌ها قرار می‌گیرد از دیگر عوامل روی آوردن نوجوان به رفتار پرخطر است.
این مشاور و درمانگر نوجوان بابیان اینکه دوستان و روابط اجتماعی نوجوان نقش مهمی در هویت نوجوان دارند و حذف دوستان نوجوان از سوی پدر و مادرها اصلا راه درستی نیست بیان کرد: دوستان ناسالم دوستانی هستند که ممکن است قلدری کنند، همدیگر را تحقیر کنند و نوجوان‌هایی که عزت‌نفس پایینی دارند، را تحت تأثیر قرار می‌دهند .
وی اضافه کرد: در این شرایط است که نوجوان برای اینکه جلوی دوستان خود کم نیاورد و عرض‌اندامی کرده باشد به رفتار آسیب‌زا و پرخطر روی می‌آورد. حتی بعض از نوجوان‌ها تمایل دارند با افرادی دوستی کنند که خیلی سن و سال بزرگ‌تری از خودشان دارند که این هم می‌تواند از عوامل خطرزا باشد و در این شرایط وظیفه والدین سنگین‌تر و بیشتر می‌شود و باید نظارت بیشتری داشته باشند.
خیاطان گفت: خیلی اوقات این رفتارهای پرخطر می‌تواند ناشی از ژن فرد هم باشد ولی یک محیط خوب و یک تربیت درست می‌تواند از خیلی از آسیب‌ها جلوگیری کند و باعث فعال نشدن ژن نامطلوب گردد. همچنین نوجوانی که دچار اضطراب و افسردگی است برای رها شدن از شرایط غیرقابل‌تحمل دست به رفتارهای آسیب‌زا میزند که قطعاً راه درمانی برای حل این معضلات وجود دارد.
ضعف در مهارت‌های زندگی؛ دلیل رفتار پرخطر نوجوان
وی گفت: یکی از مهم‌ترین علت‌ها در گرایش نوجوان‌ها به رفتارهای پرخطر، ضعف در مهارت‌های زندگی است. مهارت‌های زندگی سلسله مهارت‌هایی است که هر انسانی در هر سنی باید یاد بگیرد اما متأسفانه نظام آموزشی ما طوری طراحی‌شده که آموزش مهارت‌های زندگی در آن گنجانده نشده است.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: یک نوجوان نیاز دارد مهارت‌های مختلفی مثل خودآگاهی، مدیریت خشم، مدیریت استرس، اعتمادبه‌نفس و داشتن عزت‌نفس، حل مسئله، قدرت تصمیم‌گیری، همدلی، تفکر خلاق و تفکر نقاد را آموزش ببیند.
وی افزود: برای پیشگیری از بروز چنین رفتارهایی بهتراست به نوجوان آموزش دهیم که مدرسه اولین قدم است و والدین در صورت آگاه شدن، مهارت‌های زندگی را با استفاده از یک مشاور و روانشناس به فرزندان خود آموزش دهند.
خیاطان تأکید کرد: درباره مسئله اعتیاد به مواد مخدر و دچار شدن نوجوان به این رفتار پرخطر باید گفت، زمانی که نوجوان عزت‌نفس پایینی دارد، احساس خودارزشمندی و توانمندی نمی‌کند و از طرف دیگر گروه همسالان تأثیر منفی روی او می‌گذارند و نوجوان احساس کم بودن و بی ارزش بودن دارد، برای پوشاندن تمام این احساس بد دست به این عمل میزند و به مواد مخدر روی می‌آورد.
وی بابیان اینکه آموزش مهارت‌ها نقش بسزایی در پیشگیری از رفتارهای پرخطر دارد، عنوان کرد: نوجوان برای نشان دادن جرئت بالا و نترس بودنش و یا اینکه مورد تأیید گروه همسالان قرار بگیرد دست به چنین اقدام‌هایی میزند. او مهارت حل مسئله را یاد نگرفته که اگر مشکلی در زندگی‌اش به وجود آمد آن را حل کند، چطور انتخاب کند و چطور به استقلال برسد. وقتی در کسب مهارت‌ها نقص دارد و در مدیریت خشم ضعف نشان می‌دهد ممکن پرخاشگری شدیدی داشته باشد تا آنجا که به خودش آسیب بزند.
این مدرس دانشگاه آزاد با اشاره به علائم هشداردهنده در مورد خطرپذیری نوجوان اظهار کرد: به‌عنوان‌مثال وقتی نوجوان اقدام به خودکشی می‌کند؛ باید از مدت‌ها قبل رفتارش بررسی شود که دیده می‌شود علائم هشداردهنده خودکشی را از خود بروز داده؛ یعنی از خودکشی حرف میزند یا اینکه به‌دفعات می‌گوید، من خودم را می‌کشم از دست من راحت می‌شوید.
وی افزود: همچنین در مورد مواد مخدر ممکن است نوجوان کم‌کم شروع کند، بیش‌ازاندازه خارج از خانه بماند یا با دوستانی وقت بگذراند که خیلی مناسب او نیستند یا ارتباطش را با خانواده قطع کند. ازجمله علائم جسمانی فرد معتاد به مواد مخدر بی‌قراری، آبریزش بینی، رنگ‌پریدگی و به‌طورکلی هرگونه تغییر رفتاری که نوجوان نشان می‌دهد می‌تواند یک عامل هشداردهنده باشد. هشدار راجع به اینکه پای یک اختلال در میان است و اضطراب، افسردگی، خودکشی و یا هر رفتار پرخطر دیگر در حال روی دادن است.
این مشاور و درمانگر نوجوان در پایان اظهار کرد: مهم‌ترین کاری که والدین برای مراقبت از فرزندانشان می‌توانند انجام دهند این است که رابطه حسنه‌ای با نوجوان برقرار کنند و این رابطه چیزی نیست که در مدت‌زمان کوتاهی اتفاق بیفتد، رابطه خوب زمان‌بر است و طی سالیان اتفاق می‌افتد و شاید همان بذری باشد که از کودکی باید کاشته می‌شد و نتیجه آن همان رابطه‌ای است که ساخته می‌شود. پدر و مادرها با وقت گذاشتن، صحبت کردن، محبت کردن به فرزند همچنین سرزنش نکردن، مقایسه نکردن نوجوان رابطه را حفظ کنند چون اگر بین فرزند و والد رابطه‌ای نباشد هیچ جایگزینی برای آن وجود نخواهد داشت.
