۱۵ نکته درباره عوامل ایجاد کانون های گرد و غبار و راهکارهای کنترل آن

این روزها ایران در حال تجربه روزهای خشک و سرشار از گرد و خاک است و چندین بار شدت این گرد و خاک آنقدر زیاد بوده که کیفیت هوا در وضعیت خطرناک قرار گرفته است.عوامل زیادی بر افزایش کانون‌های گرد و غبار تاثیرگذارند که در ادامه به ۱۵ نکته از این عوامل و راهکارهای کنترل آن اشاره خواهیم کرد:

*تغییرات اقلیمی تاثیرات زیادی همچون افزایش دما و کاهش بارندگی را به دنبال داشته است و طی ۵۰ سال گذشته بارندگی‌ها سالانه به‌طور متوسط حدود یک میلیمتر نسبت به دوره قبل کاهش یافته است بنابراین از اثرات تغییر اقلیم می‌توان به کاهش بارش و افزایش دما اشاره کرد.

*سال گذشته خشک و کم بارش بود وامسال هم سال دومی است که در این شرایط کم بارشی قرار داریم، در نتیجه فرکانس گرد و خاک، گستره و تعداد روزهای آن نسبت به سال گذشته افزایش یافته است.

*کاهش سطح آب سدها و دریاچه‌ها به این معنا است که آب در دسترس انسان کاهش یافته و به مساحتی که می‌تواند به کانون گرد و غبار تبدیل شود نیز افزوده شده است.

*مصرف بی‌رویه آب و توسعه خشکسالی موجب خیزش گرد و خاک را فراهم می‌کند.

*ایران در مجاورت مناطق بیابانی دنیا قرار گرفته است ولی این مسئله هم قابل چشم‌پوشی نیست که مصرف بی‌رویه آب چه در ایران و چه در کشورهایی همچون ترکیه،عراق،سوریه، اردن حتی افغانستان و ترکمنستان هم موجبات این شرایط را فراهم کرده است.

*به دنبال افزایش جمعیت و رشد زندگی شهرنشینی نیاز به آب افزایش یافته است که آب‌های سطحی در این مناطق که کم بارش هستند، نیاز مردم که نیازهای کنترل شده‌ای نیستند پاسخگو نیست بنابراین ملت‌ها از منابع آبی با شدت بیشتر استفاده  می‌کنند. درنتیجه سطح آب‌های زیرزمینی بسیار پایین آمده و از کیفیت آن نیز کاسته شده است.

*درسال‌های خشک بستر دریاچه‌ها و تالاب‌ها در معرض فرسایش بادی قرار می‌گیرند و به دلیل اینکه آب داخل آن‌ها تبخیر شده است و خاک کف دریاچه بافت نرمی دارد، این خاک‌ها به دلیل آغشته بودن به نمک چسبندگی کمی دارند بنابراین بر اثر وزش باد شدید در هوا پراکنده و بر اثر جریان‌های تراز میانی جو نقاط مختلف و بر اثر جریان به نقاط دیگر منتقل می‌شوند.

*کانون‌های گرد و غبار قابل شمارش دقیق نیستند و جایگاهشان مشخص است، مطالعه و در نقشه‌ها تطبیق داده شده و کاملا مشخص است که چه میزان  کانون گرد و غبار وجود دارد اما نکته این است که میزان کانون‌ها ثابت نیست چراکه تعداد آن‌ها بر اساس بارش سالانه تغییر می‌کند و شدت خشکسالی نیز با میزان بارش سالانه مرتبط است.

*کانون‌های گرد و غبار فقط در ایران قرار ندارند و بخش عمده‌ای از این کانون‌ها در غرب ایران در کشورهای عراق، سوریه، اردن و جنوب ایران در عربستان و کویت قرار دارند، در نتیجه با افزایش شدت باد و جهت باد که عمدتا در عراق و شرق سوریه و گاهی در اردن و عربستان است، کانون‌های گرد و غبار تشکیل می‌شوند.

*عمده گرد و خاک ورودی به کشور از سوی عراق و سوریه و اردن و گاهی هم عربستان است و گاهی اوقات هم که  کمتر اتفاق افتاده است،از شمال آفریقا گرد و خاک برمی‌خیزد و توسط جریان‌های تراز میانی وارد ایران می‌شوند.

*در ایران نیز کانون های گرد و غبار همچون جنوب شرق تهران و جنوب استان سمنان وجود دارند که حتی در فصل تابستان هم جریان‌های گرد و خاک را به تهران منتقل می‌کنند. خشک شدن تالاب گاوخونی نیز می‌تواند کانون‌های گرد و غبار را تشکیل دهد.

*در جنوب شهر البرز و جنوب قزوین قبلا آبگیرهایی وجود داشته است ولی امروزه به مناطق خشک و بیابانی و کانون‌های گرد و غبار تبدیل شده‌اند و در حوزه شمال غرب کشور با خشک شدن دریاچه ارومیه کانون‌های گرد و غبار به‌صورت ذرات نمک پراکنده می‌شود.

*در سالیان گذشته مطالعات بسیاری انجام شدند تا کانون‌های گرد و غبار شناسایی شوند و فعالیت‌هایی همچون مالچ پاشی هم برای کنترل خیزش گرد و غبار انجام شده است تا جریان باد نتواند ذرات خاک را از زمین بلند کند اما با توجه به وسیع بودن منطقه این کار تقریبا غیر ممکن است.

*شیوه مالچ‌پاشی به دلیل استفاده از مواد نفتی بعد از چندسال موجب صدمه به محیط زیست می‌شود.

*امروزه روش‌های جدیدتری همچون ایجاد دیوارهای بادشکن کاربرد دارد که این شیوه فعالیتی هم با توجه به وسعت منطقه‌ای که گرد و خاک تولید می‌کند قابل انجام نیست بنابراین تاکنون فعالیت ویژه‌ای برای کنترل خیزش گرد و خاک انجام نشده است.