زنگ خطر تئاتر مشهد

بعد از کاهش شیوع بیماری کرونا، این هنر با چالش کاهش کیفیت روبه رو شده است، به طوری که تعداد آثار نمایشی ضعیف از آثار باکیفیت بیشتر است؛ موضوعی که شاید محدود به شهر مشهد هم نباشد و در دیگر شهر‌های ایران و حتی کشور‌های دیگر هم مشاهده شدنی باشد.

این اتفاق را می‌توان زنگ خطری برای تئاتر مشهد دانست که رفته رفته به دور شدن مخاطب از سالن‌های نمایش می‌انجامد، از این رو و باتوجه به پاگرفتن سالن‌های نمایش بعد از دو سال تعطیلی ناشی از کرونا، در گفتگو با کارشناسان و اهالی تئاتر، دلایل کاهش کیفیت نمایش‌ها و راهکار‌های برون رفت از این چالش را بررسی کرده ایم که در دو گزارش مجزا پیش روی شما قرار می‌گیرد.

فاصله کم از ورود به تئاتر تا حرفه‌ای شدن

محمد مداح حسینی، منتقد و مدیرگروه رشته ادبیات نمایشی دانشگاه اقبال لاهوری، درباره کاهش کیفیت نمایش‌ها در مشهد می‌گوید: به نظر من در پنج یا شش سال گذشته، ما در حوزه‌های مختلف هنری با افت کیفیت روبه رو شده ایم؛ اتفاقی جهانی که به علت سرعت گرفتن تحولات و نبود فرصت کافی برای تولید آثار باکیفیت رخ داده است.

او یادآوری می‌کند: در کشوری مثل ما که حمایت کمتری از سازوکار‌های فرهنگی می‌شود، شاید این نقص بیشتر به چشم بیاید. اما گمان می‌کنم در کشور‌های دیگر هم این مسئله وجود دارد؛ چون مردم کم حوصله تر، کم عمق‌تر و کم دقت‌تر شده اند و به دلیل تعدد آثاری که تولید می‌شود، ماندگاری آثار کم شده است.

مداح حسینی درباره دلایل ضعف آثار تولیدی در مشهد نیز توضیح می‌دهد: امروز یک هنرجوی بازیگری بعد از گذراندن یک ترم در موسسه ای، برای بازی در نقش اصلی روی صحنه می‌رود. درواقع فاصله بین ورود و حضور در تولیدات به دلایل مختلف اقتصادی، آموزشی و نظارتی بسیار کاهش محسوسی داشته است، از همین رو تولیدکننده یا اجراکننده، کاری با کیفیت بد ارائه می‌کند.

او با تاکید بر ضرورت مخاطب شناسی تاکید می‌کند: مخاطب امروز تئاتر، طبق آمارها، زمان زیادی را در طول هفته در فضای مجازی می‌گذراند. درواقع فضای مجازی، میزان کیفیت سنجی و شاخص‌های سنجش هنری را به این مخاطب ارائه می‌کند.

هنرمند تئاتر هم برای عقب نماندن از دریچه این رقابت، خودش را با آن هماهنگ می‌کند؛ برای مثال می‌توانیم به حضور سلبریتی‌ها در تئاتر اشاره کنیم. این منتقد که خود عضو شورای نظارت بر نمایش است، بیان می‌کند: مسئله سوم هم وجود تناقض در آیین نامه شورای نظارت است. این آیین نامه به صورت قانونی اجازه حذف آثار را به شورای نظارت نمی‌دهد و می‌گوید اگر این آثار از لحاظ نظارتی مسئله‌ای نداشته باشند، نباید از اجرایشان جلوگیری کرد. همچنین در این آیین نامه در یک بند به بحث‌های فنی اشاره و گفته شده است اگر اثری مصداق انحطاط باشد، اجازه اجرا ندارد. اما اینکه یک اثر باید در چه حد باشد تا مصداق انحطاط باشد، معلوم نیست.

مداح حسینی، بازار را دیگر عامل تأثیرگذار بر کاهش کیفیت نمایش‌ها می‌داند و می‌گوید: ما پردیس‌های تئاتری در شهر داریم که خصوصی هستند و پولی از دولت نمی‌گیرند. این پردیس‌ها با درنظر گرفتن سازوکار‌های اقتصادی و چگونگی پرداخت اجاره خود، باید بر آثاری که قرار است آنجا اجرا شود نظارت فنی کنند، از این رو احتمالا برای آن‌ها پر شدن سالن، مهم‌تر از این است که چه نمایشی در تماشاخانه قرر است روی صحنه برود.
او همچنین با اشاره به محدود بودن عرصه‌های اجتماعی در مشهد که مردم بتوانند در آنجا با یکدیگر مراوده اجتماعی داشته باشند، تصریح می‌کند: تئاتر یکی از معدود گریزگاه‌هایی است که به نسل جوان اجازه می‌دهد شکل دیگری از مراودات عمومی را تجربه کنند، از همین رو استقبال ناموزونی از تئاتر و آموزشگاه‌های هنر‌های نمایشی در مشهد می‌شود.

مداح حسینی برای بهبود کیفیت آثار پیشنهاد می‌دهد: سروسامان دادن به آموزش، تصحیح آیین نامه شورای نظارت یا تشکیل شورای فنی که بتواند از اجرای برخی آثار جلوگیری کند، طبقه بندی کردن سالن‌های نمایش برای اجرا‌های مختلف تا مخاطب بداند در برخی سالن‌ها فقط آثار تجربی یا دانشجویی اجرا می‌شود و تشکیل کانون‌های تئاتر، جزو فعالیت‌هایی است که می‌تواند موجب افزایش کیفیت تئاتر‌ها شود.