خانه تاریخی سوزنگر؛ خانه‌ای قدیمی در دزفول

دزفول یکی از شهر های استان خوزستان است که در منطقه جنوب غربی ایران قرار دارد. این شهر یکی از شهر های قدیمی خوزستان به شمار می رود که قدمتی چند هزار ساله دارد.  در دیار گذشته شهر دزفول، پایتخت معماری و شکوه هنر ایرانی- اسلامی محسوب می شده است. در این شهر حدود ۲۸ محله ی قدیمی وجود دارند که خانه های آن ها عمدتا از جنس آجر های کوچک ساخته می شود. خانه های آجری دزفول در نزدیکی هم تعبیه می شوند که سبب به وجود آمدن بافتی آجری در منطقه شده است.  

یکی از قطب های مهم کشاورزی ایران به شهر دزفول اختصاص دارد. شهر دزفول به موجب برخورداری از آب مناسب و خاک حاصل خیر موفق به کسب عنوان رتبه ی اول در خصوص تولید پرتقال، گل رز و مریم است. جاذبه های تاریخی بی نظیری اعم از مسجد جامع دزفول، خانه ی تاریخی سوزنگر، تپه های چغامیش، آسیاب های آبی دزفول، آرامگاه یعقوب لیث صفاری و خانه ی قلمبر در شهر دزفول قرار دارند.  

مشهور ترین بنای تاریخی دزفول، پل قدیم نام دارد که در دوره حکومت دومین شاهنشاه ایران به نام شاپور ساسانی ساخته شده است. شاپور ساسانی پل قدیم را به همراه زندانیان رومی بر روی رود دز بنا کرد. بدین جهت با عنوان پل رومی نیز شناخته می شود. در ادوار گذشته خانه هایی بر روی تپه با هدف نظارت بر پل قدیم ساخته می شد. یکی از این خانه ها که در محله ی قلعه قرار دارد، خانه ی تاریخی سوزنگر است.

خانه ی تاریخی سوزنگر؛ از گذشته تاکنون

در خصوص تاریخ بنای خانه ی تاریخی سوزنگر اطلاعات جامع و دقیقی در دسترس نیست. طبق برخی از روایات، قدمت تاریخی این خانه به یک قرن قبل باز می گردد که وجود کتیبه ای داخل خانه، این نظریه را نقض می کند.  در واقع بر روی کتیبه، تاریخی معادل ۱۳۳۸ هجری قمری حکاکی شده است که گمان می رود حاکی از تاریخ تشکیل خانه توسط مردی به نام سوزنگر داشته باشد. در دهه هشتاد یعنی در سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۸ بازسازی هایی در ساختمان اولیه ی خانه ی سوزنگر ایجاد شد که پس از آن  کاربری خانه نیز به کارگاه آموزش صنایع دستی تغییر شکل پیدا کرد. خانه تاریخی سوزنگر در ۲۵ اسفند ۱۳۷۸ به شماره  ۲۶۰۶ در لیست فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.  

معماری خانه تاریخی سوزنگر

به طور کلی معماری خانه ی تاریخی سوزنگر جلوه ای از معماری دوران قاجار است. این خانه ی تاریخی  بر اساس معماری درونگر بنا شده است که در دو طبقه ی مجزا، زیر زمین و شوادان تعبیه شده است. شوادان نوعی معماری مخصوص به جنوب غرب ایران به ویژه دزفول و شوشتر است که بر اساس شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب طراحی می شود. در معماری شوادان حفره هایی در دیوار و سقف طراحی می شود که از ورود هوای گرم داخل محیط خانه جلوگیری می کند.  خانه سوزنگر در یکی از محله های قدیمی دزفول به نام قلعه، در یک کوچه ی بن بست قرار دارد که با پلکانی منظم و آجری شکل به یک در کوچک ختم می شود.  

در قسمت ورودی خانه ی سوزنگر تزئینات آجری متنوعی با نقش های حصیری، گل نوساده، گل زنجبیلی و دندان موشی زیبایی چشم نوازی را به ارمغان آورده است.  داخل حیاط خانه ی سوزنگر، حیاط مرکزی و هشتی خانه  قرار دارد. اطراف حیاط نیز به وسیله ی ایوان و ایوانچه هایی محاصره شده است.  در طبقه اول خانه اتاق های گوشوار، ایوان و تراس بی نظیری با سقف تیر پوش چوبی ساخته شده است که مزین به کتیبه ی آجر کاری است.   طبقه ی دوم خانه نیز، در خصوص پذیرایی از میهمانان ویژه در نظر گرفته شده است که به وسیله ی آجر کاری های استادانه و نفیس مزین شده است.  سبک آجر کاری مورد استفاده در طراحی بنای خانه ی سوزنگر به خون چینی شهرت دارد. این نوع آجر کاری که در اکثر موارد در قسمت بالایی طاق ها پوشش دهی می شود، زیبایی چشم نوازی را به وجود می آورد.  قسمت های مختلف خانه سوزنگر اعم از دیواره های اتاق و حیاط از جنس  گچ، چوب و آجر ساخته شده است که در طی ساخت بیش از ۱۰ نوع متنوع آجر کاری گران بها به کار برده شده است.  

 در دهه هشتاد خانه تاریخی سوزنگر بازسازی شد

زمان مناسب برای بازدید از خانه ی تاریخی سوزنگر

همان طور که بیان کردیم خانه ی تاریخی سوزنگر در شهر دزفول واقع در خوزستان قرار دارد. آب و هوای غالب در دزفول گرم و مرطوب است. سرد ترین ماه سال در دزفول با آب و هوایی مدیترانه ای، به ماه دی اختصاص دارد که حداقل دمای هوای آن معادل ۱۵ درجه ی سانتی گراد است.  گرم ترین ماه سال نیز به ماه تیر باز می گردد که دمای هوای آن در ۴۵ درجه ی سانتی گراد قرار دارد.  لذا به موجب شرایط متغیر آب و هوایی، مناسب ترین زمان برای بازدید از خانه ی تاریخی سوزنگر فصل های بهار و زمستان به شمار می رود. زیرا در این فصول آب و هوای منطقه در شرایط معتدل و مدیترانه ای  قرار دارد.  

مکان های دیدنی در نزدیکی خانه تاریخی سوزنگر

۱. خانه تیزنو دزفول

خانه ی تاریخی تیزنو در محله ی قدیمی قلعه واقع در دزفول استان خوزستان قرار دارد. جالب است بدانید که در ادوار گذشته واژه ی قلعه در معنی تپه کاربرد داشته است. اهالی دزفول بر روی تپه ها برج هایی را می ساختند که از طریق آن از پل قدیمی ساسانی مراقبت کنند. خانه تیزنو دارای مشخصه های بومی دزفول است که به وسیله  قوس های رومی، غلام گردش، نمای آجر کاری، شبستان و طرح های هفت و هشت مزین شده است. قدمت تاریخی خانه نیز به دوره ی صفویان باز می گردد که همانند خانه ی سوزنگر، به وسیله ی سبک  خون چینی طراحی شده است.  

۲. مسجد جامع دزفول

قدیمی ترین و نخستین مسجد دزفول، مسجد جامع است که در خیابان امام خمینی شهر دزفول تعبیه شده است. بنای مسجد به وسیله ی سنگ و آجر ساخته شده است که از قرن سوم هجری قمری تاکنون مورد استفاده قرار می گیرد.  مسجد جامع دزفول مشمول یک صحن بزرگ است که با نماهای آجری و ستون های سنگی مزین شده است. این مسجد یکی از مساجد اولیه ی دوره ی اسلامی است که در دوره ی صفویه معادل سال ۱۰۰ هجری قمری دستخوش تغییر شده است.