چرا کشورهای خاورمیانه به چین نزدیکتر شده‌اند؟

عربستان سعودی بزرگترین شریک تجاری چین در خاورمیانه محسوب می‌شود و جایگاه چین به عنوان بزرگترین شریک تجاری عربستان تثبیت شده است. در سال‌های اخیر، عربستان سعودی به طور فعال سیاست «نگاه به شرق» را اجرا کرده و فرصت‌های توسعه جدید را مورد بررسی قرار داده است. «چشم انداز 2030» عربستان سعودی با ابتکار «کمربند و جاده» چین در یک راستا قرار دارد. چین در بسیاری از پروژه‌های مهم مانند راه آهن پر سرعت  بین مکه و مدینه شرکت کرده است.

در اواخر ماه اکتبر، عربستان سعودی مجمع «ابتکار سرمایه گذاری در آینده» را برگزار کرد. در این مجمع موسوم به « داووس صحرا»، از نمایندگان چینی استقبال بی‌سابقه صورت گرفت و توجه زیادی را به خود جلب کردند. حتی در این مجمع رویداد ویژه‌ای برای چین به نام «شب چین» برگزار شد. «سرمایه گذاری در عربستان» برای کارآفرینان چینی به یک موضوع داغ تبدیل شده است. شایان ذکر است که از مقامات دولتی آمریکا برای مشارکت در این مجمع دعوت نشده بود. شخصیت‌هایی از وال استریت که در این  مجمع شرکت کردند، از عدم ارتباط واشنگتن و ریاض در سطح دولتی گلایه‌مند بودند.

علاوه بر عربستان سعودی، امسال چین با سایر کشورهای خاورمیانه نیز تعاملات نزدیکی داشته است. رئیس جمهور شی جین پینگ  ماه سپتامبر در سمرقند ازبکستان با «سیدابراهیم رئیسی» رئیس جمهور ایران  دیدار کرد. روسای جمهور دو کشور قبل از آن هم چندین بار تلفنی گفتگو یا به یکدیگر پیام تبریک ارسال کردند. در ژانویه سال جاری، وزیران خارجه چین  و ایران از راه‌اندازی رسمی توافق نامه همکاری جامع 25 ساله بین دو کشور خبر دادند.

همانطور که جام جهانی قطر در حال برگزاری است، از احداث استادیوم گرفته تا محصولات مخصوص جام جهانی، عناصر چینی را می‌توان در همه جا مشاهده کرد. در آستانه جام جهانی، ورود یک جفت پاندای چینی به دوحه، دوستی سنتی چین و قطر را پررنگ کرد. همچنین چین و سوریه امسال تفاهم نامه همکاری در چارچوب ابتکار «کمربند و جاده» را به امضا رساندند و به این ترتیب سوریه به عضو جدید خانواده بزرگ «کمربند و جاده» تبدیل شد.

اما چرا کشورهای خاورمیانه به چین نزدیکتر شده‌اند؟ جواب این پرسش را عمدتا باید در دو نکته زیر جستجو کرد:

نخست اینکه چین و کشورهای خاورمیانه از نظر سیاسی به یکدیگر احترام می‌گذارند و پایه همکاری دو طرف محکم است. چین بر خلاف برخی قدرت‌های غربی، سابقه استعمار یا حمله به خاورمیانه را ندارد. چین هرگز در امور داخلی کشورهای دیگر دخالت نمی‌کند و همیشه از مردم خاور میانه در اکتشاف مستقل مسیر توسعه خود پشتیبانی کرده است. چین در مسائل خاور میانه همیشه به اصول و عدالت پایبند است و طرفهای مربوطه را به مذاکرات و آتش بس تشویق می‌کند. می‌توان گفت چین  قابل اطمینان ترین قدرت بزرگ جهان برای خاور میانه به شمار می‌رود. ابتکار «کمربند و جاده» چین، فرصت‌های ارزشمندی را برای خاورمیانه به ارمغان آورده است. کشورهای خاورمیانه نیز حمایت قاطع خود را از پکن در مسائل مربوط به منافع کلیدی چین مانند  تایوان، شین جیانگ و حقوق بشر ابراز کرده‌اند.

دوم اینکه اقتصاد چین و کشورهای خاورمیانه مکمل یکدیگر است و دورنمای همکاری گسترده‌ای دارد. وابستگی متقابل اقتصادی بهترین دستور العمل برای این دنیای آشفته است و جداشدگی و رویارویی مطابق با روند زمان نیست. چین بزرگترین شریک تجاری ایران و بسیاری از کشورهای خاورمیانه است. براساس داده‌های گمرکی ایران‌، در نیمه اول 1401، ایران 7.84 میلیارد کالا به  چین صادر کرده و 6.85 میلیارد دلار از چین وارد کرده است. چین موقعیت بزرگترین شریک تجاری ایران را حفظ  کرده و بزرگترین کشور مقصد صادرات  و دومین منبع واردات ایران محسوب می‌شود. در سه فصل اول سال جاری، حجم تجارت چین و کشورهای عربی رشد سریع خود را حفظ کرده و  به 319.295 میلیارد دلار آمریکا رسیده و در مقایسه با دوره مشابه سال گذشته 35.28 درصد افزایش داشته و به سطح سالانه سال 2021 نزدیک شده است.

برخی از تحلیلگران بر این باورند اگر در 10 سال اول قرن بیست و یک، دلیل کشورهای خاورمیانه برای نگاه به شرق، عمدتاً ناشی از آن بود که صادرات نفت این کشورها به چین به میزان زیاد افزایش یافته بود، اما کنون این موج نگاه به شرق در حالی صورت می‌گیرد که سرمایه گذاری آمریکا در خاور میانه کمتر شده است. اقدامات سال‌های اخیر ایالات متحده در خاورمیانه موجب شده اعتبارش در میان کشورهای منطقه از دست برود. به عبارت دیگر خاورمیانه که مدت‌هاست از هژمونیسم و بازی‌های ژئوپلیتیکی رنج می‌برد، به انرژی مثبت برای پیشبرد صلح و توسعه منطقه نیاز فوری دارد. در این شرایط چین شریک استراتژیک قابل اعتماد برای خاورمیانه محسوب می‌شود.