امکان حیات در زهره فراهم است؟

مطالعه‌ای جنجالی در سال ۲۰۲۰ ادعای کشف فسفین را در جو جهنمی زهره مطرح کرد. وجود این ماده‌ی شیمیایی می‌توانست نشانه‌ای از وجود حیات فرازمینی در این سیاره باشد؛ اما پژوهشی جدید، این یافته را زیر سؤال برده است.

در سال ۲۰۲۰، گروهی از پژوهشگرها براساس داده‌های گردآوری‌شده از فضاپیمای آکاتسوکی سازمان فضایی ژاپن که از سال ۲۰۱۵ در مدار زهره قرار دارد، از کشف فسفین در جو این سیاره خبر دادند. در زمین، فسفین با تجزیه‌ی مواد زیستی در جو زمین آزاد می‌شود. ادعای کشف فسفین در جو زهره جرقه‌ای برای نظریه‌های احتمال وجود حیات فرازمینی در این سیاره‌ی همسایه بود.

همچنین داده‌های جمع‌آوری‌شده از کاوشگر پایونیر ۱۳ ناسا در سال ۱۹۷۸، تأییدی برای این کشف بودند. بااین‌حال جامعه‌ی نجوم نسبت به این یافته‌ها مشکوک بود.

براساس پژوهشی جدید که ۲۱ اکتبر در مجله‌ی Geophysical Research Letters منتشر شد، پژوهشگرها از رصدخانه‌ی استراتوسفری نجوم فروسرخ (SOFIA) برای بررسی جو زهره استفاده کردند. سوفیا حاصل همکاری مشترک سازمان فضایی آلمان و ناسا است.

براساس یافته‌های جدید، بعید است گاز فسفین در جو زهره وجود داشته باشد و حتی اگر وجود داشت، تراکم بسیار پایین آن که به بیش از ۰٫۸ بخش در میلیارد نمی‌رسد، برای اثبات وجود حیات فرازمینی ناکافی بود. سوفیا که به‌تازگی بازنشسته شد، نسخه‌ای اصلاح‌شده از یک هواپیمای بوئینگ ۷۴۷اس‌پی بود که تلسکوپ فروسرخی را با خود حمل می‌کرد.

این تلسکوپ از در بزرگی در کنار هواپیما به بیرون نگاه می‌کرد. هواپیما در دومین لایه‌ی جو زمین در ارتفاع ۱۲ تا ۵۰ کیلومتری از سطح زمین پرواز می‌کرد و به سوفیا امکان می‌داد جو سیاره‌های دیگر منظومه‌ی شمسی را بدون تداخل مواد شیمیایی جو زمین بررسی کند.

رصدخانه‌ی سوفیا در آسمان. یک تلسکوپ بزرگ فروسرخ در کنار هواپیما به کیهان نگاه می‌کند.

چندین ماه طول کشید تا پژوهشگرها بتوانند به چشم‌انداز خوبی از جو زهره برسند زیرا سوفیا فرصت‌ محدودی برای تمرکز بر این سیاره داشت.

سوفیا برای بررسی جو زهره، باید در طی ۳۰ دقیقه پیش از غروب آفتاب فعال می‌شد تا با نور شدید خورشید روبه‌رو نشود و زهره هم باید در جهت‌گیری دقیقی نسبت به زمین قرار می‌گرفت. به گفته‌ی مارتین کوردینر، مؤلف ارشد پژوهش و اخترفیزیک‌دان مرکز پرواز فضایی گدارد ناسا: نباید نور خورشید به صورت تصادفی با ابزارهای تلسکوپ برخورد کند. برای چنین رصدهای حساسی باید تا جایی که می‌توان از خورشید اجتناب کرد.

پژوهش جدید اولین پژوهشی نیست که در جستجوی فسفین در جو زهره ناکام می‌ماند. پژوهش‌های دیگری هم تلاش کردند نتیجه‌ی پژوهش سال ۲۰۲۰ را تکرار کنند؛ اما یافته‌های جدید به لطف انبوه داده‌های جمع‌آوری‌شده از سوفیا، قطعی‌ترین یافته‌های موجود هستند و وجود حیات فرازمینی در سیاره‌ی زهره را رد می‌کنند.

حتی اگر ردهایی از فسفین در زهره وجود داشته باشد، احتمالاً منشأ آن‌ها برخورد رعد و برق یا فعالیت آتشفشانی است.

تا مدت‌ها تصور می‌شد سیاره‌ی زهره به دلیل شباهت موقعیت و اندازه با زمین، پتانسیل رشد حیات فرازمینی را داشته باشد؛ اما پژوهش‌های جدید نشان می‌دهند این سیاره برای شکل‌های مختلف حیات فرازمینی مناسب نیست.

پژوهش دیگری از جو زهره در سال ۲۰۲۱ به این نتیجه رسید که تقریباً هیچ بخار آبی در ابرهای زهره وجود ندارد یعنی سطح زهره احتمالاً برای پشتیبانی از حیات میکروبی بسیار خشک است؛ بنابراین بهتر است پژوهشگرها جستجوی حیات فرازمینی را به اهداف دیگر منظومه‌ی شمسی مثل قمرهای انسلادوس و تایتان زحل یا قمر اروپای مشتری معطوف کنند.