چرا دندان های خراب برای سلامتی مضر هستند

دندان‌های ما کج و کوله، نامرتب و پر از پوسیدگی هستند و لثه‌های‌مان هم ملتهب. انسان مدرن روزانه باید کارهای زیادی انجام دهد تا دندان‌ها و لثه‌هایش بیمار نشوند.

مشکلات بهداشت دهان و دندان ما فقط محدود به دندان درد و لثه‌های متورم نیست و روی همه چیز، از رژیم غذایی گرفته تا سلامت عمومی و خطر مرگ تاثیر می‌گذارد. دلیل این است که بیماری‌های لثه همیشه محدود به دهان نمی‌شوند. ارتباط نزدیک بین سلامت دهان و دندان و برخی از بیماری‌های مهم، از جمله بیماری‌های قلبی عروقی، دیابت و آلزایمر در حال ظهور هستند که به نقش دهان به عنوان نمایانگر سلامت و بیماری و نگهبان سلامت عمومی ما تاکید می‌کند.

متاسفانه شاید اغلب بارزترین ویژگی سلامت دهان و دندان نادیده گرفته می‌شود. پریودنتیت (پریودونتایتیس) یا بیماری پیشرفته لثه، دومین بیماری شایع دهان بعد از پوسیدگی دندان‌هاست که بیش از ۴۷ درصد از بزرگسالان بالای ۳۰ سال به آن مبتلا می‌شوند. در سن ۶۵ سالگی و بالاتر، ۶۴ درصد به پریودنتیت متوسط یا شدید مبتلا هستند. این بیماری یازدهمین بیماری شایع در جهان است.

پریودنتیت یک عفونت در سطح لثه نیست و زمانی که می‌خندید دیده نمی‌شود. این بیماری زیر سطح لثه است. بعد از مرحله اولیه التهاب سطحی در قسمت قابل مشاهده لثه (ژنژویت)، باکتری‌ها وارد خط لثه و سپس وارد حفره‌هایی بین ریشه دندان‌ها و لثه‌ها (پاکت) می‌شوند و در اینجا ساختارهای نگهدارنده دندان را از بین می‌برند.

پریودنتیت یک بیماری نهفته است. به همین دلیل بسیاری از افرادی که به آن مبتلا هستند زمانی از آن مطلع می‌شوند که این بیماری به مراحل بسیار پیشرفته رسیده است. ژنتیک در به وجود آمدن این بیماری نقش دارد و بهداشت دهان و دندان هم روی آن تاثیر می‌گذارد.

سیم کی سینگهراو، محقق ارشد دانشکده دندانپزشکی در دانشگاه سنترال لنکشر در بریتانیا گفت بیشتر افراد تا ۴۰ یا ۵۰ سالگی متوجه این بیماری نمی‌شوند. در این زمان ممکن است آسیب شدید ساختار دندان را تضعیف کرده باشد و دندان در معرض از دست رفتن باشد. در همین حین عفونت هم ده‌ها سال است که جریان ثابت باکتری‌هایی را مانند تریپونما دنتیکولا (Treponema denticola) و پورفیروموناس ژنژیوالیس (Porphyromonas gingivalis) وارد جریان خون می‌کند. حضور طولانی مدت باکتری‌های عامل بیماری در لثه‌ها و جریان خون، سلامت ما را از دهان فراتر می‌برند.

آقای سینگهراو می‌گوید: «اگر تصور کنید جریان خون یک اتوبوس است، مسافران را سوار می‌کند چیزهایی مانند باکتری‌های موجود در دهان - و همه جای بدن می‌رود. بعضی از آنها در مغز، برخی دیگر در سرخرگ‌ها و بعضی دیگر در پانکراس یا کبد پیاده می‌شوند».

در مواردی که این عضوها آسیب پذیر هستند، یا زمانی که میکروب‌ها به صورت موثر از بین نمی‌روند، منجر به التهاب و شروع یا تشدید سایر بیماری‌های التهابی می‌شوند. در واقع، پریودنتیت با برخی از شایع‌ترین بیماری‌های غیر واگیردار جهان مرتبط است: بیماری‌های قلبی عروقی، دیابت، چاقی، طیف وسیعی ازسرطان‌ها، روماتیسم مفصلی (آرتریت روماتوئید)، پارکینسون، ذات الریه و مشکلات بارداری.

در بسیاری از این بیماری‌ها، این یک ارتباط دو جانبه است. به عنوان مثال، ممکن است پریودنتیت بیماری‌هایی مانند آترواسکلروزیس (تصلب شرایین) که بیماری سخت شدن دیواره سرخرگ‌هاست را بدتر کند و وجود آترواسکلروزیس هم بیماران را مستعد ابتلا به پریودنتیت کند. کارآزمایی تصادفی کنترل شده (RCT) استاندارد طلایی تحقیقات پزشکی است. ولی هیچ کارآزمایی تصادفی کنترل شده‌ای وجود نداشته که این ارتباط را بررسی کند (انجام چنین کارآزمایی از نظر اخلاقی سخت است، یعنی اینکه زمانی که درمان پریودنتیت را به مدت طولانی در یک گروه انجام ندهند تا از تاثیر آن بروی آترواسکلروزیس مطلع شوند). با این حال باکتری‌هایی که باعث پریودنتیت می‌شوند و معمولا در دهان وجود دارند، در پلاک‌های آترواسکلروتیک دیده شده‌اند.

از میان تمام این بیماری‌های مزمن، دیابت قوی‌ترین ارتباط دو طرفه را با پریودنتیت دارد. خطر ابتلا به پریودنتیت در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ سه برابر بیشتر از افرادی است که دیابت ندارد. در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ و پریودنتیت، این عفونت توانایی بدن آنها برای کنتزل میزان قند خون را کاهش می‌دهد.

ژنتیک در پریودنتیت نقش دارد، ولی خطر ابتلا به این بیماری را می‌توان با رعایت دقیق بهداشت دهان و دندان به حداقل رساند

دلیل به همین جریان ثابت باکتری‌ها از حفره‌های میان لثه و ریشه دندان (پاکت) در عمق لثه‌ها و ورود آن جریان خون مرتبط می‌شود. زمانی که سیستم ایمنی بدن باکتری یا سایر عوامل بیماری زای دیگر را شناسایی می‌کند، سلول‌های ایمنی رگباری از مولکول‌های پیام رسانی سلولی به نام نشانگرهای التهابی را آزاد می‌کنند. این نشانگرهای التهابی به سیستم ایمنی در حمله و از بین بردن پاتوژن‌های مهاجم کمک می‌کنند. تورم و قرمزی که در زمان کوتاهی در اطراف زخم بوجود می‌آید، نتیجه همین پاسخ ایمنی است. در کوتاه مدت، نشانگرهای التهابی راهنمای عالی برای رسیدن سیستم ایمنی به محل عفونت احتمالی هستند. ولی زمانی که این نگهبانان در بدن باقی می‌مانند، باعث بوجود آمدن مشکلات زیادی می‌شوند.

اکثر بیماری‌های مرتبط با پریودنتیت دارای یک عنصر التهابی ثابت هستند. به عنوان مثال، نزدیک به ۳۰ سال پیش مشخص شد نشانگر التهابی فاکتور نکروز توموری آلفا (tumor necrosis factor-alpha) در افزایش مقاومت به انسولین در بیماران دیابتی نقش دارد. پس از مدتی کوتاه، موجی از نشانگرهای التهابی دیگر کشف شدند که هم چاقی و هم دیابت نوع ۲ را تشدید می‌کنند. این شبکه متراکم نشانگرهای التهابی منجر به تحقیقاتی با هدف درمان دیابت با مهار کردن التهاب مزمن شده است.

ولی جریان مداوم باکتری موجود در عفونت نهفته در لثه دقیقا برعکس این عمل می‌کند. پال هولمزتراپ، استاد بازنشسته دانشکده دندانپزشکی (اودونتولوژی) دانشگاه کوپنهاگ می‌گوید: «تمام بیماری‌های التهابی به هم مرتبط هستند. آنها بروی یکدیگر تاثیر می‌گذارند. پریودنتیت یکی از شایع ترین بیماری‌های التهابی در بدن انسان است. اینها همان واسطه‌های التهابی هستند که در چندین نوع بیماری التهابی فعال هستند - روماتیسم مفصلی، بیماری قلبی عروقی، دیابت و غیره. اگر مبتلا به پریودنتیت هستید، سطح التهاب خفیف سیستمیک شما افزایش پیدا می‌کند».

در انسان، به همان دلایل اخلاقی ذکر شده در تصلب شرایین، بررسی مستقیم چگونگی تاثیر درمان پریودنتیت در بهبود بیماری‌هایی مانند دیابت دشوار است. شما نمی‌توانید بیماری افراد را درمان نکنید، به خصوص اگر این امکان وجود داشته باشد که بیماری آنها وخیم‌تر شود. این نکته مطالعه بروی این بیمای‌های التهابی مرتبط را خصوصا سخت می‌کند. کاهش خطر ابتلا به پریودنتیت یا درمان آن برای کاهش التهاب بسیار آسان است.

با این حال، گروه آقای هولمزتراپ تاثیر پریودنتیت بروی دیابت را در موش‌ها اندازه‌گیری کرده است. این گروه تفاوت پاسخ قند خون را میان موش‌های دیابتی که بیماری مشابه پریودنتیت داشتند و موش‌های دیابتی که به آن دچار نبودند را بررسی کردند. پریودنتیت منجر به افزایش ۳۰ درصدی قند خون بعد از صرف غذا شد.

نتیجه نهایی پریودنتیت، اگر تهاجمی باشد و درمان نشود، از دست دادن دندان است. از دست رفتن دندان و ده‌ها سال التهاب مزمن، مجموعه‌ای از خطرات سلامتی، مانند زوال شناختی و دمانس (زوال عقل) را به همراه دارد. بی وو، پرفسور رییس بهداشت جهانی در کالج پرستاری روری میرز در دانشگاه نیویورک، رابطه وابسته به دز را کشف کرد: هر چه دندان بیشتری از دست دهید، خطر زوال شناختی و دمانس در شما بیشتر می‌شود. این بزرگ‌ترین مطالعه در نوع خودش است. در این مطالعه، خانم وو داده‌های سلامتی ۳۴ هزار بیمار در آمریکا را بررسی کرد و متوجه شد به ازای هر دندان از دست رفته در فرد، ۱.۴ درصد خطر اختلال شناختی و ۱.۱ درصد خطر دمانس در او بالا می‌رود. به صورت کلی، در افرادی که دندان خود را از دست داده بودند، خطر ابتلا به زوال شناختی ۴۸ درصد و خطر ابتلا به دمانس ۲۸ درصد افزایش پیدا می‌کرد و این در مقایسه با افرادی بود که هیچ کدام از دندان‌های خود را از دست نداده بودند.

از دست دادن دندان به عنوان عامل خطر دمانس تا حد زیادی نادیده گرفته شده است. خانم وو می‌گوید زمانی که به ارتباط میان این دو اشاره می‌کند، افراد متعجب می‌شوند. او می گوید: «قطعه گم شده سلامت دهان و دندان است. ما سعی داریم شواهدی را ارائه دهیم و نشان دهیم این باید بخشی از معادله باشد».

ممکن است پریودنتیت یکی از علل شایع از دست دادن دندان باشد، با این حال شاید عوامل دیگر هم به غیراز التهاب وجود داشته باشند. تاکنون، مطالعات خانم وو در از دست رفتن دندان فقط همبستگی‌ها را بررسی کرده و علیت‌ها را در نظر نگرفته است. ولی او می‌خواهد نقش تغذیه را در کنار عوامل دیگر در این رابطه بررسی کند. خانم وو می‌گوید: «یک دندان مصنوعی خوب می‌تواند تغذیه و جویدن را بهتر کند. این می‌تواند به صورت بالقوه جریان خون را افزایش داده که ممکن است بروی عملکرد شناختی تاثیر داشته باشد - اما این هنوز فقط یک فرضیه است».

ارتباط‌های در حال ظهور میان دهان و دندان و این مجموعه از بیماری‌ها نتیجه مهمی دارد: کاهش خطر ابتلا به پریودنتیت و درمان موثر آن در صورت ابتلا، آسان است. خانم وو می‌گوید: «اگر دندان‌های خود را به درستی مسواک بزنیم و بهداشت دهان و دندان را رعایت کنیم، به صورت بالقوه می‌توانیم از شروع پریودنتیت جلوگیری کنیم». در صورت بروز این بیماری در مراحل اولیه می‌توان با جرم‌گیری آن را درمان کرد. این زمانی است که میکروب‌ها را از از سطوح پایین دندان بالا و به زیر خط لثه بالا می‌کشند. آقای هولمزتراپ می‌گوید اگر پریودنتیت جدی دارید، ممکن است راه حل شامل جراحی شود «که یعنی بافت نرم لثه را شل کرده و ریشه را تمیز می‌کنند و بعد بافت را به محل قبلیش باز می‌گردانند».

به دلیل ماهیت غالبا بدون علامت بیماری به همراه این باور غلط که فقط در صورت درد باید به دندانپزشک مراجعه کرد، تشخیص آن مشکل می‌شود. راه حل آسان است: در مراجعه به دندانپزشک تاخیر نکنید.