ثبت 353 هزار درخواست برای آزادسازی مدرک/ موج جدید مهاجرت تحصیلی ایرانیان در راه است؟

مهاجرت آخرین گامی است که برخی در زندگی برای تغییر و بهبود وضعیت زندگی خود برمی‌دارند. برای برخی دیگر اما گام ابتدایی است برای رسیدن به اهداف، یا رفاه نسبی و حتی حداقلی. مهاجرت تحصیلی هم یکی از کانال‌هایی است که مهاجران از طریق آن اقدام می‌کنند.

به طور کلی تعداد دانشجویان بین‌المللی در سال‌های اخیر افزایش داشته است. آن‌طور که آمار نشان می‌دهد، تعداد دانشجویان بین‌المللی در سال 2020 نسبت به سال 2000 افزایش سه برابری داشته است. اما سهم ایران از این کانال مهاجرتی چقدر است؟

ایران در سال 2019 و 2020 در فهرست 20 کشور اول دانشجوفرست دنیا جای داشت. آنطور که رصدخانه مهاجرت گزارش داد، ایران در جایگاه 17 این فهرست قرار دارد.

به عبارتی مهاجرت تحصیلی یکی از روش‌های پرطرفدار ایرانیان برای رفتن از کشور است. با این توضیح که این شکل از مهاجرت صرفا با هدف تحصیل در دانشگاه‌های برتر دنیا نیست، بلکه برای برخی از مهاجران صرفا راهی است برای رفتن.

ثبت بیش از 353 هزار درخواست آزادسازی مدرک

بر اساس گزارش رصدخانه و آمارهای سازمان امور دانشجویان، از بهمن سال 1395 تا اواخر مهر سال 1401 در مجموع 353 هزار و 457 نفر از فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌هایی کشور درخواست لغو تعهد خدمت آموزش رایگان خود را به سازمان امور دانشجویان ارائه کردند.

این سازمان با 224 هزار و 70 درخواست (فارغ‌التحصیلان) موافقت کرد. گرچه لغو تعهد خدمت رایگان به معنای مهاجرت قطعی افراد نیست، اما می‌تواند معیار و سنجشی برای افزایش تمایل و اقدام به مهاجرت فارغ‌التحصیلان دانشگاهی باشد.

ضمن اینکه 57 درصد از درخواست‌ها از سوی فارغ‌التحصیلان مرد و 43 درصد از سوی فارغ‌التحصیلان زن ثبت شده است.

41 درصد از کل متقاضیان گواهی لغو تعهد خدمت آموزش رایگان از طریق انجام کار و پرداخت، 63 درصد از طریق پرداخت مستقیم، 18 درصد از طریق نامه عدم کاریابی و سه درصد از طریق انجام کار (سابقه کار) درخواست داده‌اند.

کدام دانشگاه‌ها بیشترین درخواست آزادسازی مدرک را داشتند؟

فارغ‌التحصیلان دانشگاه تهران (8 درصد)، دانشگاه شهید بهشتی (4 درصد)، دانشگاه صنعتی شریف (4 درصد)، دانشگاه صنعتی امیرکبیر (3 درصد) به ترتیب در صدر متقاضیان آزادسازی مدرک دانشگاه بودند.

دانشگاه‌های تبریز، علم و صنعت ایران، فردوسی مشهد، صنعتی اصفهان و دانشگاه اصفهان در جایگاه‌های بعدی درخواست گواهی لغو تعهد خدمت آموزش رایگان قرار گرفتند.

ناگفته نماند اخیرا سازمان امور دانشجویان هزینه آزادسازی مدرک دانشگاه را افزایش داد. بر این اساس هزینه آزادسازی مدرک تحصیلی برای هر ترم و رشته‌های مختلف از حدود 6 میلیون تومان شروع می‌شود و تا حدود 25 میلیون تومان پیش می‌رود.

این افزایش هزینه واکنش‌های زیادی از سوی برخی از کاربران شبکه‌های اجتماعی و دانشجویان به دنبال داشت. برخی آن را سنگ‌اندازی پیش پای دانشجویان برای مهاجرت عنوان کردند.

جمعیت دانشجویان ایرانی در کشورهای دیگر

در سال‌های اخیر میزان مهاجرت تحصیلی ایرانیان روند افزایشی را طی کرد. رصدخانه مهاجرت ایران در سالنامه 1401 وضعیت ایران را در این حوزه بررسی کرده است.

بر اساس داده‌های این سالنامه، تعداد دانشجویان ایرانی در خارج از کشور از 17 هزار و 442 نفر در سال 2000 به 66 هزار و 701 نفر در سال 2020 افزایش داشت. یعنی تقریبا افزایش چهار برابری داشت.

رتبه دانشجوفرستی ایران از رتبه 14 در سال 2010 به رتبه 17 در سال 2020 تغییر یافت. رصدخانه در ادامه این آمارها نوشته است در سال‌های اخیر در کنار عوامل فشار که موجب تقویت انگیزه‌های مهاجرتی (از کانال تحصیلی) شده، بدتر شدن شرایط اقتصادی مانعی برای مهاجرت تحصیلی دانشجویان ایرانی شده است.

به عبارتی اگر وضعیت اقتصادی بهبود پیدا کند، احتمالا تعداد دانشجویان ایرانی در خارج از کشور بیشتر می‌شود.

مقاصد اصلی ایرانیان برای مهاجرت تحصیلی

اما دانشجویان ایرانی کدام کشورها را برای مهاجرت تحصیلی انتخاب می‌کنند؟ نگاهی به مقاصد مهاجرتی نشان می‌دهد که غالباً کشورهای توسعه‌یافته مقصد اصلی دانشجویان ایرانی هستند.

سنگین‌ترین کفه دانشجوپذیری از ایران را کانادا دارد. کشوری که در یک نگاه کلی‌تر یکی از مقاصد اصلی ایرانیان از همه کانال‌های مهاجرتی است.

داده‌های سالنامه مهاجرت 1401 نشان می‌دهد، کانادا، آلمان، امریکا به ترتیب سه مقصد اصلی دانشجویان ایرانی در سال 2021-2020 بودند.

بر اساس داده‌های ملی کشورهای میزبان، 16 هزار و 900 دانشجوی ایرانی (سال 2021) در کانادا مشغول به تحصیل بودند. همچنین 11 هزار و 573 نفر در آلمان و 9295 نفر هم در امریکا تحصیل می‌کردند. (سال2021-2020)

رشته تحصیلی دانشجویان ایرانی در کشورهای دیگر

در سال تحصیلی 2022-2021 حدود نیمی از دانشجویان ایرانی در رشته‌های مهندسی (2/48 درصد)، 14 درصد در علوم ریاضی و کامپیوتر و 6/13 درصد در رشته‌های فیزیک و علوم زیستی در امریکا مشغول به تحصیل بودند.

بررسی‌های رصدخانه نشان می‌دهد که حدود 94 درصد از ایرانیانی که در سال‌های 2010 تا 2020 موفق به اخذ ویزای تحصیلی در مقطع دکتری در امریکا شدند، در رشته‌های مرتبط با علوم و مهندسی تحصیل کرده‌اند.

از مجموع دانشجویان ایرانی در کشور آلمان نیز حدود 52 درصد در رشته‌های مهندسی، 16 درصد در رشته‌های مرتبط با ریاضیات و علوم طبیعی 13 درصد در رشته‌های حقوق، اقتصاد و علوم اجتماعی مشغول به تحصیل بودند.

علوم انسانی (حدود 6 درصد)، علوم پزشکی (5 درصد) و علوم هنر (4 درصد) در جایگاه‌های بعدی قرار گرفته‌اند.

تجربه کشورهای مختلف از جمله ایران نشان داده که پس از بحران‌های اقتصادی و اجتماعی میزان تمایل و اقدام به مهاجرت نیز افزایش پیدا می‌کند. حالا باید در شرایط فعلی اقتصادی و اجتماعی کشور میزان مهاجرت ایرانیان چه تغییری می‌کند.