گنج‌های ایرانی در نیویورک

 موزۀ متروپولیتن نیویورک، با داشتن بیش از ۲ میلیون اثر در نمایشگاه دائمی‌اش، بزرگترین موزه در سراسر قارۀ آمریکا و یکی از بزرگترین موزه‌های هنر دنیا است. در این موزه از آثار باستانی متعلق به کهن‌ترین تمدن‌های جهان مثل مصر و سومر گرفته تا آثار هنری مدرن را می‌توان دید.

همانطور که در مورد همۀ موزه‌های مشهور دنیا صدق می‌کند، موزۀ متروپولیتن نیز مجموعۀ خیره‌کننده و شگفت‌انگیزی از آثار باستانی ایران را در خودش جای داده است. آثار ایرانی این موزه متعلق به دوره‌های زمانی بسیار متنوعی هستند؛ از تمدن‌های کمترشناخته شدۀ متعلق به چند هزار سال قبل از میلاد گرفته تا امپراطوری‌های هخامنشی و ساسانی، پادشاهی صفویه و حتی دوران معاصر.

تعداد آثار ایرانی این موزه به چند هزار مورد می‌رسد و انتخاب شگفت‌انگیزترین‌ها از میان آن‌ها اصلا کار ساده‌ای نیست. احتمالا همۀ ما قبلا تصاویری از آثار مشهورتر مثل سردیس شاپور دوم یا جام طلایی هخامنشی را دیده‌ایم. اما در اینجا تصاویر و توضیحاتی را از تعدادی از آثار کهن ایرانی موجود در این موزه خواهید دید که شاید تا به حال شناخت چندانی از آن‌ها نداشته‌ایم؛ آثاری خارق‌العاده و حیرت‌آور که می‌توانند عمق و غنای بیشتری به دیدگاه ما نسبت به گذشتۀ باستانی کشورمان ببخشند.

۱. جام طلایی غزال‌نشان؛ حدود ۳ هزار سال قبل

این جام طلایی خارق‌العاده که نقش برجستۀ غزال بر روی آن حکاکی شده به احتمال فراوان در منطقۀ شمال ایران یافت شده است. هرچند که محل دقیق پیدا شدن آن معلوم نیست، اما شیوۀ ساخت آن با آثاری که در تپۀ مارلیک در گیلان یافت شده‌اند مشابهت‌های زیادی دارد.

۲. مجسمۀ زن سفالی؛ حدود ۳ هزار سال قبل

مجسمه‌های زن در تمدن‌های باستانی معمولا نمادی از باروری و زایایی بوده‌اند. این مجسمۀ سفالی و توخالی که در شمال ایران پیدا شده است، احتمالا به عنوان یک نوع ظرف در مراسم و مناسک آیینی مورد استفاده قرار می‌گرفته.

۳. مجسمۀ انسان شاخدار؛ ۵ هزار سال قبل

این مجسمۀ مسی شگفت‌انگیز مربوط به دورۀ پیشاعیلامی است و احتمالا در غرب ایران یا عراق یافت شده است. این انسان شاخدار با شاخ‌های روی سرش و شکل کفش‌هایش حالتی شیطانی را به ذهن می‌آورد، هرچند که احتمالا در اصل به عنوان تصویری از یک موجود الهی ساخته شده است.

۴. جام سفالی گرازمانند؛ ۵ هزار سال قبل

این ظرف سفالیِ نقاشی‌شده، در جنوب غربی ایران یافت شده است.

۵. مجسمۀ گاوِ نشسته؛ ۵ هزار سال قبل

ظرافت هنری این اثر واقعا خیره‌کننده است. شکل نشستن گاو کاملا انسانی است و انحنا‌ها و برجستگی‌های ظریف و چشم‌گیری در سراسر آن وجود دارد. تصویر‌های ترکیب شده از انسان و حیوان در دورۀ پیشاعیلامی در جنوب غربی ایران بسیار رایج بوده است. استفادۀ دقیق این مجسمه و جامی که در دست دارد معلوم نیست و در ضمن شواهد نشان می‌دهد که این مجسمه به صورت تعمدی در همان دوران باستان در زیر زمین دفن شده است.

۶. نشان طلایی هخامنشی؛ حدود ۲۵۰۰ سال قبل

این نشان طلایی احتمالا متعلق به اوایل ظهور امپراطوری هخامنشی است. شیر بالدار که یک نشان دائمی و مهم در هنر هخامنشی بوده است در این اثر هم دیده می‌شود. در این اثر شیر‌ها به جای گوش دارای شاخ هستند. این نشان احتمالا بر روی یک کمربند چرمی قرار می‌گرفته است.

۷. کلاه‌خود با تمثال‌های زرین؛ حدود ۳۵۰۰ سال قبل

این کلاه‌خود که مربوط به دوران عیلامی است و در جنوب غربی ایران یافت شده است، قطعا مخصوص استفاده در مراسم و جشن‌های خاص بوده و در جنگ واقعی مورد استفاده قرار نمی‌گرفته است. بر روی این کلاه‌خود نقش سه موجود الهی را می‌توانیم ببنیم؛ چهرۀ وسطی یک مرد است و دو زن در اطراف او ایستاده‌اند. یک پرندۀ شکاری هم بالای سر آن‌ها به نشانۀ محافظت بال‌هایش را گشوده است.

۸. تاس باستانی؛ بین ۱۳۰۰ تا ۱۷۰۰ سال قبل

تاس‌های مخصوص بازی از حدود چهار هزار سال قبل در غرب آسیا رواج داشته‌اند. این تاس متعلق به دوران ساسانی نیز در سایت باستانی قصر ابونصر در نزدیکی شیراز یافت شده؛ جایی که از دوران اشکانی محل سکونت بوده است.

۹. گوشوارۀ هخامنشی؛ حدود ۲۵۰۰ سال قبل

این گوشواره ظریف و زیبا از طلا ساخته شده و روی آن با سنگ‌هایی مثل فیروزه، لاجورد و عقیق تزئین شده است. در این اثر، هفت چهرۀ انسانی هم وجود دارد که هر کدام در یک دایره قرار گرفته است. چهرۀ وسطی احتمالا نمادی از اهورامزدا است و شش چهرۀ کناری نیز احتمالا پادشاهان ایران را نشان می‌دهند.

۱۰. عروسک شیشه‌ای ساسانی؛ حدود ۱۵۰۰ سال قبل

کارکرد دقیق این عروسک شیشه‌ای که در سایت باستانی قصر ابونصر در شیراز پیدا شده است، همچنان به صورت یک معما باقی مانده است. این که این مجسمۀ کوچک وسیله‌ای برای بازی کودکان بوده باشد محتمل است، اما قطعی نیست.