آیا طرح جایگزین برجامی آمریکا عملیاتی شده است؟
آمریکا به همراه کشورهای اروپایی عضو برجام حداقل از یک ماه پیش، اجرای طرح موسوم به «پلن بی» یا طرح جایگزین برجام را آغاز کرده و در حال افزایش تدریجی فشار‌ها علیه ایران هستند.
مذاکرات احیای توافق هسته‌ای یا همان برجام به بن بست رسیده و شانس احیای برجام در دو سال آینده به شدت پایین آمده است. تحولات هفته‌های اخیر نشان می‌دهد که کاخ سفید به طور بی‌سروصدا به اجرای طرح جایگزین برجام روی آورده است.
قبل از ورود به بحث طرح جایگزین ابتدا باید دید که این طرح شامل چه چیز‌هایی می‌شود. معمولا وقتی صحبت از طرح جایگزین برجام صحبت می‌شود، ذهن بسیاری از تحلیلگران به سرعت به سمت جنگ سوق پیدا می‌کند. اما جنگ همچنان یک سناریوی بعید است و جایگزین برجام ضرورتا جنگ نظامی نیست.
طرح جایگزین دولت بایدن برای مدیریت پرونده برجام شامل افزایش تصاعدی فشار‌های اقتصادی و دیپلماتیک و ایجاد اجماع منطقه‌ای و غربی علیه ایران می‌شود.
فعلا بحث مکانیسم ماشه مطرح نیست، اما در آینده اگر اوضاع متشنج شود، فعال‌سازی این مکانیسم هم دور از انتظار نیست. با این تعریف، طرح جایگزین برجام از چند هفته پیش وارد مرحله عملیاتی شده و بدون هیاهوی رسانه‌ای به پیش می‌رود. اما نشانه‌های اجرای این طرح چیست؟
بارزترین نشانه‌های اجرای پلن بی، تلاش بی‌سروصدای دولت بایدن برای محدود کردن تعاملات مالی ایران با امارات، عراق و ترکیه – خصوصا ورود دلار- و نیز تحرک دوباره دولت بایدن برای محدود کردن فروش نفت ایران به چین است.
بیش از یک ماه پیش بانک فدرال رزرو نیویورک در اقدامی که عراقی‌ها را غافلگیر کرد، ضوابط سفت و سختی برای ورود دلار به عراق تعیین کرد. در حالی که قبلا ورود دلار به بانک‌های عراقی ضوابط نسبتا آسانی داشت، آمریکایی‌ها به طور غیرمنتظره درگاهی تعبیه کردند و فقط نقل و انتقالاتی را تایید می‌کنند که مقصد آن مشخص باشد.
این اقدام عملا ورود دلار به بانک‌های عراقی را به شدت محدود کرد و باعث تلاطمات ارزی در عراق شد. چرا که بسیاری از درخواستهای ارائه شده توسط بانک‌های عراقی برای دریافت دلار از طرف آمریکا رد شد. بهانه آمریکا برای این کار جلوگیری از قاچاق دلار به ایران بود.
هنوز ماجرای دلار عراق فروکش نکرده بود که آمریکا یک مقام بلندپایه را به امارات فرستاد تا به اماراتی‌ها بابت آنچه عدم پایبندی به تحریم‌های مالی خوانده می‌شود، تذکر دهد. هنوز از جزئیات سفر این مقام خبری نیست. اما رویترز گفته که این سفر به اجرای تحریم‌های ایران مربوط است.
همزمان، راب مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، یک هفته پیش اعلام کرد که آمریکا فشار‌ها بر چین برای محدود کردن خرید نفت از ایران را بیشتر خواهد کرد. راب مالی در آخرین اظهار نظر در مورد ایران از «دیپلماسی» به طور عام با ایران دفاع کرد، ولی در عین حال تلویحا تایید کرد که دیپلماسی محدود به برجام نیست و اگر برجام دچار بن بست شده است، دیپلماسی ادامه پیدا خواهد کرد.
میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات وین، در یک گفتگوی مطبوعاتی اخیر گفته است که مذاکرات وین به بن بست رسیده و غربی‌ها دیگر اراده سیاسی برای احیای برجام ندارند. این اظهارات در شرایطی مطرح شد که طبق گزارش روزنامه فایننشال تایمز، اتحادیه اروپا، با حمایت فرانسه و آلمان، در حال بررسی حقوقی قرار دادن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست گروه‌های تروریستی است، اقدامی که اگر انجام شود آخرین امید‌ها به احیای برجام را از بین خواهد برد.
فضای دیپلماسی بین ایران و غرب به دلیل مجموعه‌ای از تحولات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به سمت تنش‌زایی در حال حرکت است. در چنین فضایی، آمریکا وارد تب و تاب انتخاباتی شده و اروپا نیز در حال خروج از زمستان است. همچنین، در منطقه نیز اسرائیل درگیر تنش‌های مزمن داخلی شده و دولت افراطی نتانیاهو برای انحراف توجه‌ها از این وضعیت، سطح تنش‌ها را بالا برده است. در این میان، برجام از لیست اولویت‌های تقریبا اکثر طرف‌ها خارج شده و به موضوعی ثانوی تبدیل شده است.
البته این بدان معنی نیست که دیگر بحث مدیریت تنش با ایران برای غربی‌ها اهمیت ندارد. بلکه به عکس، دولت بایدن به احتمال زیاد تلاش خواهد کرد که در عین افزایش تدریجی فشار‌ها بر ایران از خروج تنش‌ها از کنترل جلوگیری کند.
به هر حال، پنجره احیای برجام که در دو سال گذشته باز بود، تقریبا بسته شده و به دلیل تحولات گوناگون اکنون برجام دیگر در اولویت کاخ سفید نیست. با این حال، در دو سال آینده همچنان شانس اندکی برای احیای این توافق وجود خواهد داشت.
اما باید به یاد داشت که قاتل این توافق دوباره به صحنه بازگشته است و از آنجا که هرگونه توافق با ایران عامل تشدید اختلافات سیاسی در واشنگتن است، احتمالا بایدن به مدیریت تنش‌ها بسنده کند و قید توافق را بزند.
