کشف یک شهاب‌سنگ فلزی و برّاق در مریخ

 چند روز قبل حساب توئیتری کاوشگر کنجکاوی از مواجهۀ این کاوشگر با یک شهاب‌سنگ فلزی با شکل و شمایلی جالب در سطح مریخ خبر داد. آنطور که در این پست توئیتری نوشته شده، شبیه به این شهاب سنگ قبلا هم در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۶ پیدا شده بودند اما درخشش این نوع سنگ‌ها طوری است که کشفشان همیشه تازه و جالب است. محققان این ماموریت اسم این شهاب‌سنگ را کاکائو گذاشته‌اند!

این سنگ که بیشتر از نیکل و آهن ساخته شده است، خیلی بزرگ نیست و فقط ۳۰ سانتی‌متر پهنای آن است. کاوشگر کنجکاوی (Curiosity) از زمان فرود آمدن در دهانه‌ی گیل در آگوست ۲۰۱۲ با شهاب‌سنگ‌های زیادی مواجه شده است. کاکائو نسبت به محیط پیرامونش به لحاظ بصری برجسته و مشخص است. در حالی که سطح مریخ از اکسید قرمز است، این شهاب‌سنگ خاکستری تیره و فلزمانند، همچنین نرم و گرد است و این نشانه‌های واضح حاکی از آن است که از جوّ عبور کرده است.

(شهاب‌سنگ کاکائو و محیط پیرامون آن در مریخ)

تصویر این سنگ ترکیبی از شش تصویر مجزاست که با ماست‌کَم (Mastcam) گرفته شده است. کنجکاوی این تصاویر را در ۲۷ ژانویه‌ی ۲۰۲۳، یعنی در ۳۷۲۴ اُمین روز مریخی ماموریتش گرفته است. رنگ‌های تصویر برای تطبیق یافتن با شرایط نوری که چشم انسان روی زمین می‌بیند، اصلاح شده‌اند. نام شیار‌ها و حفره‌هایی که می‌بینید رِگمِگلیپت (regmaglypt) است که جذابیت خاصی روی شهاب‌سنگ‌های آهنی دارند.

رگمگلیپت‌ها در زمان عبور کاکائو از جوّ شکل گرفته‌اند. اگرچه جوّ مریخ بسیار رقیق‌تر از جوّ زمین است، با این حال برای گرم کردن سطح شهاب‌سنگ، همچنان اصطکاک کافی ایجاد می‌کند. رگمگلیپت‌ها احتمالاً توسط حلقه‌های گاز داغی ایجاد می‌شوند که سنگ را حین عبورش از جوّ ذوب کردند. شاید این شهاب‌سنگ مدت‌زمانی طولانی روی سطح مریخ بوده است، اما هیچ‌کس به طور حتم نمی‌داند!

این نخستین شهاب‌سنگی نیست که کاوشگر‌ها در مریخ پیدا کرده‌اند. سال ۲۰۱۶، اِم‌اِس‌اِل کیوریاسیتی شهاب‌سنگ فلزی دیگری به اندازه‌ی تقریبی یک توپ گلف به نام «Egg Rock» یا «صخرۀ تخم مرغی» را پیدا کرد. شهاب‌سنگ‌های آهنی-نیکلی کمیاب‌ترین نوع شهاب‌سنگ‌ها هستند و حدود ۶ درصد ریزش‌های مشهود را بخودشان اختصاص می‌دهند. اما به دلیل ظهور بصری چشمگیرشان، بازنمودشان در کلکسیون‌ها بیش از حد است و دلیلش این است که احتمال بقاء آن‌ها پس از عبور از جو بیشتر است و آن‌ها نسبت به فرسایش مقاومت بیشتری دارند حتی روی مریخ. بیشتر شهاب‌سنگ‌های آهنی-نیکلی از هسته‌های سیارک‌های متلاشی‌شده‌ای می‌آیند که در اوایل پیدایش منظومه‌ی شمسی شکل گرفتند. آن اشیاء به قدر کافی بزرگ بودند تا هنگام ذوب تشخیص داده شوند. آن‌ها هسته‌ای از آهن و نیکل متراکم را شکل می‌دهند، درست مانند سیارۀ زمین.

(شهاب سنگ «تخم مرغی» که در سال ۲۰۱۶ پیدا شد)

روی زمین، شهاب‌سنگ‌هایی مانند کاکائو نخستین منابع آهن بشریت بودند. مدت‌ها پیش از ذوب شدن، مردم هر زمان که می‌توانستند این شهاب‌سنگ‌ها را جمع‌آوری می‌کردند و از آن‌ها چاقو یا ابزار دیگر می‌ساختند. توت‌عنخ‌آمون با خنجری که از آهن شهابی ساخته شده بود دفن شد و سرخپوستان اینویت در شمالگان و گرین‌لَند هم از آهن شهابی استفاده می‌کردند. آن‌ها مکرراً به سراغ شهاب‌سنگ آهنی بسیار بزرگی به نام کِیپ یورک می‌رفتند و تکه‌های آهن را با چکش از آن جدا می‌کردند تا با آن‌ها نوک نیزه بسازند و بدون اینکه چیزی از گداختن بدانند، عصر آهن خودشان را آغاز کردند. این سرخپوستان آهن را با گروه‌های دیگری از افراد داد و ستد می‌کردند.

کیوریاسیتی با جستجو در مریخ، تاریخ باستانی آن و نحوه‌ی تبدیل شدنش به یک زمین بایر را به مرور برای ما روشن می‌کند. یافتن کاکائو چیزی شبیه یک جایزه بود!