تصاویر «تلسکوپ بسیار بزرگ» از سبک‌ترین سیاره فراخورشیدی رصد شده

«تلسکوپ بسیار بزرگ» یا «وی‌ال‌تی»(VLT) در شیلی، پس از اینکه داده‌های دو مأموریت نقشه‌برداری آسمان «آژانس فضایی اروپا»(ESA) نشان دادند چیزی در مدار یک ستاره جوان دوردست در حال گردش است، عکس‌هایی را از سبک‌ترین سیاره فراخورشیدی خود گرفت.

ستاره مورد نظر، «AF Leporis» نام دارد و در فاصله ۸۷.۵ سال نوری از زمین در صورت فلکی «خرگوش»(Lepus) قرار گرفته است. دو گروه از ستاره‌شناسان اخیرا پس از بررسی داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط تلسکوپ‌های فضایی «هیپارکوس»(Hipparcos) و «گایا»(Gaia)، روی این ستاره متمرکز شده‌اند. تمرکز این دو تلسکوپ، بر ترسیم موقعیت و مسیر ستارگان در آسمان است. وقتی ستاره‌شناسان به بررسی مشاهدات تلسکوپ‌ها در مورد AF Leporis پرداختند، تغییرات عجیبی را در مدار ستاره یافتند که نشان می‌دادند ممکن است سیاره بزرگی در مدار آن وجود داشته باشد.

«رصدخانه جنوبی اروپا»(ESO) که تلسکوپ وی‌ال‌تی را مدیریت می‌کند، در بیانیه‌ای نوشت: سیارات، یک کشش گرانشی را روی ستارگان میزبان خود اعمال می‌کنند و مسیر حرکت آنها را در آسمان مختل می‌سازند. دو گروه دریافتند که ستاره AF Leporis چنین مسیر آشفته‌ای را نشان می‌دهد و این نشانه‌ای است مبنی بر اینکه امکان دارد سیاره‌ای در آنجا پنهان شده باشد.

این دو گروه پژوهشی، از سیستم اپتیک تطبیقی تلسکوپ وی‌ال‌تی موسوم به «SPHERE» استفاده کردند که می‌تواند اعوجاج سیگنال شناسایی‌شده را اصلاح کند. این سیستم مجهز به تاج‌نگار است. تاج‌نگار، دستگاهی است که نور شدید ستاره را مسدود می‌کند و به اخترشناسان امکان می‌دهد تا محیط تیره‌تر ستاره را با جزئیات بهتری مطالعه کنند.

کشف اخترشناسان ثابت شد و آنها دریافتند که این سیاره فراخورشیدی، چهار تا شش برابر بزرگ‌ترین سیاره منظومه شمسی یعنی مشتری است که تقریبا در همان فاصله‌ای که زحل به دور خورشید می‌گردد، به دور AF Leporis می‌چرخد.

طبق بیانیه رصدخانه جنوبی اروپا، این سیاره فراخورشیدی، سبک‌ترین سیاره‌ای به شمار می‌رود که با کمک ترکیبی از تشخیص انحرافات در مدار ستاره و تصویربرداری مستقیم کشف شده است.

تصویربرداری مستقیم از سیارات فراخورشیدی، بسیار دشوار است. از آنجا که سیارات بسیار کم‌نورتر از ستارگان میزبان خود هستند، اخترشناسان معمولا فقط می‌توانند تصاویری را از سیارات فراخورشیدی بسیار بزرگی که در مدارهای بسیار دور از ستاره خود می‌چرخند، به دست آورند. به عنوان مثال، نخستین سیاره فراخورشیدی که مستقیما توسط «تلسکوپ فضایی جیمز وب»(JWST) به تصویر کشیده شد، «HIP ۶۵۴۲۶ b» نام دارد که ۱۲ برابر بزرگتر از مشتری است و بیش از دو برابر میزان گردش پلوتون به دور خورشید، دورتر از ستاره خود می‌چرخد. به گفته بنیاد «انجمن سیاره‌ای آمریکا»(The Planetary Society)، کمتر از پنج درصد بیش از ۵۳۰۰ سیاره فراخورشیدی شناخته‌شده در حال حاضر مستقیما تصویربرداری شده‌اند. اکثریت قریب به اتفاق این جهان‌های دوردست، تنها به لطف تأثیر کمی که هنگام عبور از مقابل ستاره والد خود روی آن می‌گذارند، کشف شده‌اند.

رصدخانه جنوبی اروپا در بیانیه خود نوشت: AF Leporis تقریبا به اندازه خورشید پرجرم و داغ است و علاوه بر سیاره شناخته‌شده خود، دارای قرصی از زباله شبیه به «کمربند کویپر»(Kuiper Belt) منظومه شمسی است. با وجود این، AF Leporis بسیار جوان‌تر از خورشید است و با ۲۴ میلیون سال، حدود ۲۰۰ برابر جوان‌تر از ستاره ما به شمار می‌رود. سن کم AF Leporis و منظومه سیاره‌ای این ستاره، آن را به ویژه برای ستاره‌شناسان جذاب می‌کند زیرا می‌تواند اطلاعات مهمی را در مورد تکامل منظومه شمسی ما ارائه دهد.

این پژوهش، در مجله «Astronomy and Astrophysics» به چاپ رسید.