نتیجه فیلترینگ در کشور چه بوده است؟

همواره یک پرسش اساسی در میان ناظران و تحلیل‌گران کسب و کارهای دیجیتال، سرگرمی و حتی بسیاری از کاربران فضای مجازی مطرح است که؛ نتیجه فیلترینگ در کشور چه بوده است؟

قبل از این که به سراغ پاسخ این پرسش برویم، ابتدا باید به این سوال هم پاسخ بدهیم که «اساسا چرا این سوال (نتیجه فیلترینگ در کشور) مطرح می شود؟» وقتی کاربران، خودشان و اطرافیانشان را مشاهده می‌کنند که همچنان از نرم افزارها و سکوهای فیلترشده به کمک فیلترشکن درحال استفاده‌اند، این سوال برایشان پیش می آید که: - ادامه فیلترینگ چرا ؟ -چرا میلیاردها تومان به جیب فیلترشکن فروش‌ها برود؟ -چرا مسئولان نگران ورود فیلترشکن ها به تلفن های همراه نوجوانان و جوانان نیستند؟ - آیا راه مقابله با استفاده‌های غیرقانونی، مسدودسازی اپلیکیشن ها و شبکه های مجازی پرکاربرد است؟ - و آیا اساسا فیلترینگ، باعث کنار گذاشتن فیلترشده‌ها توسط کاربران شده است یا نه؟ به طور قطع، پاسخ به بخش عمده این پرسش ها، باید توسط مسئولان و دست‌اندرکاران وزارت ارتباطات، مرکز ملی فضای مجازی و دیگر نهادهای مسئول صورت گیرد.

اما از میان این پرسش‌ها می توان پاسخ این سوال را یافت  که «آیا فیلترینگ، باعث کنار گذاشتن فیلترشده‌ها توسط کاربران شده است یا نه؟» ما برای یافتن این پاسخ، به سامانه های بین المللی که می توانند به این پرسش پاسخ دهند، مراجعه می کنیم. data.ai یک پلتفرم با هوش مصنوعی سامانه data.ai به عنوان سامانه‌ای بین‌المللی می تواند به ما بگوید که در ایران بیشترین موارد مراجعه کاربران کدام اپلیکیشن ها و نرم افزارهاست.

«data.ai» در معرفی خودش می گوید:  ما اولین پلتفرم هوش مصنوعی با داده یکپارچه از سیستم عامل‌ها، اندرویدها و آیفون‌ها و... هستیم که می توانیم داده‌های مصرف‌کننده و تخمین‌های بازار را جمع آوری و ارائه کنیم. ماموریت ما کمک به برندها، ناشران و سرمایه‌گذاران با راهبرد‌هایی برای موفقیت در اکوسیستم موبایل و فضای دیجیتال است. ما با مشتریان خود به صورت شبانه روزی با تیم هایی در 15 کشور در تعامل  هستیم.» 

از مهر 1401 تا خرداد 1402 چه خبر؟ 

ما برای این که دریابیم در هشت ماه گذشته که اغلب این بازه زمانی را با فیلترینگ شدیدتری سپری کردیم، بیشترین نرم افزارها و اپلیکیشن‌های پرکاربرد ایرانی‌ها کدام‌ها بوده‌اند، از ابتدای مهر 1401 تا 10 خرداد 1402 را به کمک data.ai بررسی کردیم. قطعا نتایج این واکاوی که 100 مورد اول پرمراجعه توسط ایرانی‌ها را نشان می دهد، هم می تواند تعجب برانگیز باشد و هم نه؛ چرا که ظاهرا فیلترینگ چندان اثرگذار نبوده است، ضمن این که نرم افزارهای فیلترشکن هم جزو بالانشین‌های جدول هستند. به 20 مورد اول این فهرست توجه کنید:     در ادامه این فهرست در رده 42 و 43 نیز اپلیکیشن‌های «نشان» و «همراه من» به چشم می خورد و البته فیلترشکن ها در ادامه مجموعه فهرست پرکاربردها همچنان نمود پررنگی دارند که این نمی تواند خوشایند باشد و نشان می دهد کاربران ایرانی برای این که به پرکاربردهای خود برسند، به ده‌ها فیلترشکن رایگان و حتی پولی متوسل می شوند که از تونل فیلتر گذر کنند. 

لایف وب: 70 درصد پرکاربردها فیلترشکن ها هستند 

ما برای بررسی بیشتر این آمار، از سامانه تحلیل داده «لایف وب» هم کمک گرفتیم. آمار لایف وب درباره محبوب‌ترین اپلیکیشن های ایرانی‌ها در پاییز 1401 می گوید: «محبوب‌ترین اپلیکیشن ها در بین کاربران ایرانی فروشگاه گوگل‌پلی در پاییز 1401 نشان می دهد 71 درصد از پرکاربردترین اپلیکیشن‌های این پلتفرم VPN است. پیام‌رسان ها و شبکه های اجتماعی با 14 درصد دومین اپلیکیشن محبوب در بین کاربران ایرانی هستند. ابزارها، بازی ها، سرگرمی ها و دسته های دیگر نیز در گروه‌های بعدی پرکاربردترین اپلیکیشن ها قرار دارند.» 

زومیت: فیلترینگ حریف نشد

 جدا از این واقعیت منطقی که تمامی کشورها در هنگام التهابات اجتماعی و سیاسی، محدودسازی اینترنت و فضای مجازی را در دستور کار خود قرار می دهند،  تجربه فیلترینگ تلگرام در سال 1397 عملا نشان داد، بخش زیادی از کاربران، این پیام‌رسان را کنار نگذاشتند. زومیت که سایت تخصصی حوزه دیجیتال است، سه روز قبل نوشت: در سال ۱۴۰۱، از ۵۳۰ هزار کانال ایرانی فعال در تلگرام درمجموع ۶۹۰ میلیون پست منتشر شده است. در گزارش دیتاک درباره میزان فعالیت کاربران ایرانی در اینستاگرام آمده است: «بسیاری از کاربران ایرانی تصور داشتند با فیلترینگ اینستاگرام، این شبکه اجتماعی نیز همچون فیسبوک از رده‌بندی شبکه‌های اجتماعی پرطرفدار ایرانی خارج می‌شود؛ اما داده‌های دیتاک نشان می‌دهد که پس از التهابات، حجم محتوای عمومی این بستر به‌مرور افزایش یافت. همچنین یافته‌های دیتاک نشان می‌دهد در سال گذشته از ۶ میلیون اکانت پابلیک ایرانی در اینستاگرام ۴۵۰ میلیون پست منتشر شده و کاربران ایرانی در هر ثانیه بیش از ۲۵ هزار بار پست‌های اینستاگرام را می‌بینند...». 

 با این اوصاف، آیا فیلترینگ بهترین راهکار است؟ 

بنابراین همان‌طور که تاکنون بسیاری از کارشناسان و بخشی از نمایندگان مجلس به ناکارآمد بودن فیلترینگ تصریح کرده‌اند، به نظر می رسد تداوم فیلترینگ بهترین راهکار برای محدودسازی پلتفرم های خارجی نیست. بماند که روح‌ا... مومن نسب دبیرکل جبهه انقلاب اسلامی در فضای مجازی که خود از طرفداران محدودسازی است، اخیرا گفته است: «بودجه‌ای که تنها در یکی از فازهای اجرای این سیاست صرف فیلترینگ هوشمند اینستاگرام شده حدود ۲۰۰ میلیارد تومان بوده؛ که آن هم با تغییری که این شرکت در الگوی کدهای خود اعمال کرده، عملا بی‌اثر شده است.» بی شک، تقویت سکوهای داخلی و ایجاد اعتمادسازی، پایش یا مانیتور فضای مجازی، افزایش سواد رسانه‌ای و... راهکارهایی هستند که می توانند فیلترشکن های بی رحم را از مشت نوجوانان و جوانان ما خارج کنند.