چرتکه در خلاقیت کودکان موثر است؟
یک روانشناس کودک و نوجوان، تاکید کرد: ماموریت ریاضی خلاقیت و حل مسئله است چیزی که اصلا در چرتکه به دنبال آن نمی‌رویم؛ بنابراین می‌توان گفت این رویکرد که چرتکه می‌تواند باعث خلاقیت و توانایی حل مسئله در کودکان شود یک تصور واهی است.
روز جهانی کودک ۲۰ نوامبر است اما برخی از کشورها روز متفاوتی را به عنوان روز کودک نامگذاری کرده‌اند. بر همین اساس کشورهای جهان بنا بر ریشه‌های فرهنگی خود، این روز را به شکل‌های مختلف برگزار می‌کنند.
در کشور ما از سال ۱۳۷۲ در جلسه‌ای با نمایندگان وزارت آموزش و پرورش، بهزیستی، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و سایر نهادها، ۱۶ مهر به عنوان روز ملی کودک انتخاب شد. بعدها با تصویب شورای فرهنگ عمومی این روز در تقویم رسمی کشور افزوده شد. از سال ۱۳۹۳ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مسئولیت دبیرخانه هفته ملی کودک را برعهده گرفته است.
کانون‌های پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سراسر کشور برنامه‌های فرهنگی متنوعی را در هفته ملی کودک از ۱۵ تا ۲۱ مهرماه با شعار «کودکی بهتر، زندگی بهتر» برگزار می‌کنند.
همگرایی و هم افزایی فعالیت‌های دستگاه‌ها و نهادهای متولی کودک، ارتقاء سطح دانش و آگاهی فعالان حوزه کودک، جلب توجه افکار عمومی نسبت به اهمیت دوران کودکی، ویژگی‌ها، نیازها و خواسته‌های کودکان امروز، ایجاد زمینه امکان دسترسی برابر کودکان به خدمات و امکانات رفاهی، تفریحی و آموزشی و معطوف نمودن توجه مسئولان و جامعه به مسائل و نیازهای قشر کودک، بخشی از اهداف هفته ملی کودک است.
کودکان را باید از آغاز برای ذهن خلاق تربیت کرد و پیشرفت و توسعه کشور در گرو تربیت صحیح نسل آینده است و در این مسیر باید نیازهای کودکان را در تمامی ابعاد شناخت و به موضوعات مبتلا به این قشر توجه کرد؛ همه نهادها و دستگاه‌های مختلف مسئولیت دارند به فراخور ظرفیت‌ها در کنار خانواده‌ها در راستای تربیت کودکانی سالم به لحاظ جسمی و روحی گام بردارند.
یکی از مباحثی که در سال‌های اخیر در راستای شکوفایی خلاقیت کودکان تبلیغ شده است و برخی از والدین حتی به اجبار و فشار کودکان را در این مسیر قرار می‌دهند آموزش چرتکه است. در حالی که برخی کارشناسان معتقدند حل عملیات پیچیده ریاضی به صورت ذهنی آن هم در سنین کم به هیچ وجه توصیه نمی‌شود.
هفته ملی کودک بهانه‌ای شد تا در خصوص تاثیر چرتکه بر خلاقیت کودکان با روان شناس کودک و نوجوان به گفت‌وگو بپردازیم.
دکتر پریسا ارجمندی در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه برخی از کارشناسان معتقدند که چرتکه می‌تواند یک سوء استفاده از ریاضی باشد، عنوان کرد: در واقع محاسبات ذهنی برای کودکان می‌تواند موضوع پوچی باشد؛ در حالی که طی چند سال اخیر تبلیغات زیادی در رابطه با آموزش چرتکه وجود دارد و افراد را برای شرکت در کلاس‌ها ترغیب می‌کنند، اما هرگز هیچ یک از کارشناسان ریاضی این فرصت را پیدا نمی‌کنند که در خصوص نکات منفی چرتکه مباحثی را مطرح کنند.
این روانشناس کودک و نوجوان، با بیان اینکه اغلب افرادی که به آموزش چرتکه می‌پردازند اساتید ریاضی نیستند و صرفا با گذراندن دوره‌های چرتکه به آموزش می‌پردازند، یادآور شد: باید به این مسئله بیشتر توجه کنیم که فعالیت‌هایی همچون شطرنج می‌تواند جایگزین و زمینه ساز خلاقیت و مهارت‌های شناختی باشد که چرتکه برای کودکان فراهم می‌کند.
وی افزود: کارشناسان حوزه ریاضی معتقدند محاسبات جمع عددی هر قدر هم که اعداد بالایی داشته باشد کار ذهنی دشواری نیست و هیچ شگفتی برای کارشناس یا مدرس ریاضی ندارد و از همه مهم‌تر ماموریت ریاضی این نیست که افراد بتوانند جمع و ضرب را با سرعت انجام دهند.
ارجمندی ادامه داد: حتی برخی از مراجعین که در کشورهای دیگر زندگی می‌کنند این را به ما گزارش دادند که اگر کودکی در کشوری بخواهد جمع و ضرب را ذهنی انجام دهد و جواب را ارائه بدهد حتما آن فرد را به پزشک ارجاع می‌دهند، زیرا این موضوع حفظ کردنی نیست، بلکه یک مسئله فهمیدنی است؛ در واقع این می‌تواند یک آموزش طوطی وار باشد که در آن کودکان ارقام را حفظ می‌کنند.
این روانشناس کودک و نوجوان، تاکید کرد: ماموریت ریاضی خلاقیت و حل مسئله است چیزی که اصلا در چرتکه به دنبال آن نمی‌رویم؛ بنابراین می‌توان گفت این رویکرد که چرتکه می‌تواند باعث خلاقیت و توانایی حل مسئله در کودکان شود یک تصور واهی است.
ارجمندی در مقایسه بین چرتکه و شطرنج اظهار کرد: شطرنج بازهای ماهر حرکات مهمی را در روند بازی انجام می‌دهند و مسائلی را حل می‌کنند که یک رایانه انجام نمی‌دهد، این به معنای یک تفکر صحیح است؛ بنابراین هدف ما داشتن یک تفکر صحیح است، اما در واقع چرتکه کاری را انجام می‌دهد که شما می‌توانید آن را با رایانه انجام دهید لذا در چرتکه، کاری که با رایانه انجام می‌شود را با ذهن کودک خود می‌کنیم.
وی در ادامه تصریح کرد: ما این انتظار را داریم که کودکان برای اختراع، نوآوری و حل مسائل زندگی خودشان فکر کنند نه این که صدها فرمول را حفظ کنند، کاری که یک ماشین حساب ساده هم آن را انجام می‌دهد.
ارجمندی عنوان کرد: بر اساس سخنان دکتر رضوان حکیم زاده برگزاری آزمون‌های چرتکه و دریافت هزینه هنگفت به این واسطه از خانواده‌ها مطابق مصوبه ۹۵۱ شورای عالی آموزش و پرورش در مدارس ممنوع است؛ آموزش و پرورش از سال ۱۳۹۵ به بررسی آزمون‌های چرتکه و کانگورو پرداخته و اعلام کرده این آزمون‌ها بر رشد و قوای ذهنی دانش‌آموزان به ویژه در دوره ابتدایی تاثیر منفی دارد.
این روانشناس کودک و نوجوان، یادآور شد: چرتکه و کانگورو از جمله آزمون‌های محاسبات ذهنی و مسابقات ریاضی هستند که فقط روی فرآیندهای شناختی کودکان تمرکز دارند اما به لحاظ ذهنی آسیب‌های زیادی را به همراه دارد؛ بعضا دانش‌آموزان با شرکت در این آزمون‌ها از نظر روحی و روانی دچار مشکل می‌شوند.
ارجمندی بیان کرد: تبلیغات در خصوص مفید بودن کانگورو و چرتکه اطلاعات غلط به والدین می‌دهد و به برگزاری این مسابقات دامن می‌زند بنابراین رسانه‌ها باید همسو با اصول تربیتی آموزش و پرورش باشند و در این راه گام بردارند.
وی با اشاره به نمودار سلسله مراتب یادگیری از نظر بنجامین بلوم که می‌گوید اعلاءترین مرحله یادگیری بشر رسیدن به جایی است که می‌تواند قضاوت کند، اظهار کرد: اولین مرحله در این نمودار، دانش و حفظ طوطی وار است، کودکان در چرتکه حفظ طوطی وار را می‌آموزند و در این مرحله می‌مانند؛ فهیمدن و دریافت مطلب، به کار بردن اطلاعات، تجزیه کردن مسئله، ترکیب چند موضوع و در اعلاءترین مرحله ارزشیابی و قضاوت از پدیده‌ها به ترتیب سلسله مراتب یادگیری است.
ارجمندی بیان کرد: این نکته مورد تاکید است که پایین‌ترین مرحله یادگیری، دانش یا حفظ طوطی وار و در واقع مرحله شناختی است؛ لذا در نهایت به این نتیجه می‌رسیم چرتکه هدیه‌ای جز تباهی کودکان و نوجوانان ما ندارد، زیرا از زبان کارشناسان ریاضی شنیدیم که هیچ متخصص چرتکه‌ای نمی‌تواند مسائل ریاضی را که نیاز به خلاقیت و نتیجه‌گیری و ارزیابی و قضاوت دارد همچون هندسه، مثلثات، فیزیک و ریاضیات محض را حل کند.
این روانشناس کودک و نوجوان، اضافه کرد: هدف اصلی ما این است که کودکان بازی کنند، لذت ببرند و مهارت کسب کنند؛ فشار به کودکان برای یادگیری فرمول‌های سخت ریاضی می‌تواند زمینه ساز ایجاد تیک در آن‌ها شود و استرس و اضطراب کودکان را افزایش می‌دهد.
ارجمندی تصریح کرد: والدین باید این نکته را مدنظر داشته باشند که فرزندان خود را در سنین پایین به سمت بازی و کسب مهارت کسب سوق دهند تا زمانی که به مرحله نوجوانی و جوانی می‌رسند مهارت‌های اجتماعی را کسب کرده باشند.
وی در پایان با اشاره به اینکه نباید روی مسائلی تمرکز کنیم که هیچ ثمری برای کودکان ندارد، گفت: امیدواریم که والدین به این نکات بیشتر توجه کنند و در واقع فشار روحی و روانی به کودکان وارد نکنند، چرا که جامعه ما به کودکان سالم با سلامت روان در آینده نیاز دارد.
