رفتار علی (ع) با زنان دشمن/ شغل علی (ع) چه بود و از چه راهی درآمد داشت؟

اجرای این نشست که با تلاش مجید تفرشی، مؤسس و مدیر خانۀ گفتارها برگزار شد، بر عهدۀ محمدرضا مهاجری بود. علی بخشی قبل از ورود به مباحث خود تأکید کرد قصد ندارد در این سخنرانی جوری مطالبش را بیان کند که حس نفرت بین دینداران و افراد غیر متدین پیش بیاید و افراد مقابل هم قرار بگیرند و همچنین قصد ندارد مطالبش را به‌گونه‌ای تبلیغی بیان کند تا افرادی جذب وی شوند و اصطلاحاً آنان را شکار کرده باشد؛ بلکه قصد او ارائۀ یک توصیف به منظور رسیدن به آگاهی و حقیقت باشد. آنچه در ادامه خواهد آمد، خلاصه‌ای از سخنان علی بخشی است:

تنوع ادیان، وجود روایت رسمی از دین را مخدوش می‌کند

در سطح جهان دینداران، تنوع زیادی در افکار و نوع دینداری خود دارند. این تنوع، به‌خودی خود بد نیست و می‌تواند به حل مشکلات کمک کند. در برخی کشورها مثل هند و اندونزی ادیان بیشماری وجود دارد. تا جایی که به برخی ادیانی که در مناطقی از این کشورهاست، «ادیان قبیله‌ای» می‌گویند. کنگو و آنگولا اکثریتشان مسیحی هستند، اما در عمل کارهایی می‌کنند که به مسیحیت شباهتی ندارد؛ مثل توجه زیادی که به ارواح دارند. اینقدر تنوع در ادیان زیاد است که ما در طبقه‌بندی ادیان هم دچار مشکل هستیم و مثلاً می‌گوییم: اسلام، مسیحیت، یهودیت و ... و دیگر ادیان.

همچنین اعتقادات ادیان به موجودات ماورایی هم خیلی متنوع است. بعضی خدا را قبول دارند، اما قائلند از خدا کار زیادی برنمی‌آید. همچنین برخی معتقد به وجود ارواح و عفریت‌هایی در آسمان هستند. بنابراین تنوع خیلی زیاد است و این تنوع جزء لاینفک دین است و باید دانست که دین خیلی دامن‌گستر است و این می‌تواند توسعه و گشایش ایجاد کند به خلاف اینکه بخواهد باعث نفرت شود. تنوع فریاد می‌زند که ما یک دین رسمی نداریم و دین رسمی یک شوخی بیش نیست. در طول ادوار مختلف خیلی‌ها با روایت‌هایی که ساختند به دین آسیب زدند، ولی تنوانستند دین را از بین ببرند. مثلاً اگر چه در دوران قدرت کلیسا، نهاد کلیسا به دین خیلی ضربه زد، اما الان مسیحیت و کلیسا هنوز وجود دارد.

چرا دین همیشه وجود دارد؟ چون انسان قابلیتی دارد به نام همدلی؛ وجود این قابلیت در اختیار انسان نیست؛ چیزی است که در ذات او نهادینه است. این قابلیت و نظیر این قابلیت، دین را حفظ می‌کند؛ این قابلیت‌ها باعث می‌شود دین همیشه مخاطب داشته باشد. حتی اگر قدرت و ثروت بخواهد به دین لطمه بزند؛ در مقابل، روایت رسمی می‌تواند به دین آسیب بزند و البته وجود روایت رسمی با توجه به این همه تنوع، شوخی است و ضمناً روایت رسمی را گاهی قدرت و ثروت ایجاد می‌کند. چیز دیگری که به دین لطمه می‌زند، این است که در جوامع دینی یک خداطرفدار پنداری وجود دارد؛ یعنی برخی دینداران فکر می‌کنند خدا طرفدار آن‌هاست و خدا جایی ایستاده که آن‌ها ایستادند؛ این مسئله در جوامعی که دیندار هستند، رونق دارد.

حجت‌الاسلام علی بخشی

مرز امر قدسی و امر روزمره نزد حضرت علی (ع)/ جلوه‌هایی از انصاف، عدالت امیرالمؤمنین

در ارتباط با حضرت علی علیه‌السلام ، ما با شخصیتی مواجهیم که آغوشش برای همه باز است؛ او مشغول زندگی است و به طور معمولی هم زندگی می‌کند. مرز امر قدسی و امر روزمره برای او خیلی باریک است. او دائماً در تعادل بر اساس اتخاذ رویه انسانیت و اخلاق و محبت است. البته ممکن است افرادی، قرائت‌های دیگری از ایشان ارائه کنند که آن را باید به حساب همان تنوع دینداری گذاشت؛ اما روایت رسمی از ایشان باعث می‌شود مردم فکر کنند دین فقط همین است و جز این، نیست.

ما باید با این نگاه و این ذره‌بین سیرۀ امیرالمؤمنین را بررسی کنیم که امر قدسی و امر روزمره برای ایشان یکی است. مثلاً شما در جنگ می‌بینید علی همان انسان استاندارد است؛ همان انسان متعادل است. این سخنان از ایشان نقل شده است: «لَا [تُقَاتِلُونَهُمْ‌] تُقَاتِلُوهُمْ حَتَّی یَبْدَءُوکُمْ ... فَلَا تَقْتُلُوا مُدْبِراً وَ لَا تُصِیبُوا مُعْوِراً وَ لَا تُجْهِزُوا عَلَی جَرِیحٍ وَ لَا تَهِیجُوا النِّسَاءَ بِأَذًی وَ إِنْ شَتَمْنَ أَعْرَاضَکُمْ وَ سَبَبْنَ أُمَرَاءَکُمْ ... وَ إِنْ کَانَ الرَّجُلُ لَیَتَنَاوَلُ الْمَرْأَةَ فِی الْجَاهِلِیَّةِ بِالْفَهْرِ أَوِ الْهِرَاوَةِ فَیُعَیَّرُ بِهَا وَ عَقِبُهُ مِنْ بَعْدِه‌»؛ دست به جنگ نزنید تا آنان شروع کنند ... دشمن چون به اذن حق پای به هزیمت نهاد، فراری را به قتل نرسانید، و ناتوان را آسیب نزنید، و زخمی را نکشید، زنان را آزار ندهید، گرچه متعرض آبروی شما شوند، یا به بزرگانتان ناسزا گویند ... اگر در روزگار جاهلیّت مردی، زنی را با سنگ یا چماق می ‌زد، او و فرزندانش را به این عمل سرزنش می‌ کردند. (نهج البلاغه، نامۀ 14، از وصیت ‌های آن حضرت است به لشگرش، پیش از دیدار با دشمن در صفّین‌)

بنابراین حتی زنان لشکر معاویه پیش حضرت امیر اهمیت دارند و ایشان همواره جانب انصاف را رعایت می‌کنند. اما قدرت و ثروت و قابلیت‌های ذهنی باعث می‌شود امروز ما روی منبر هر استفاده‌ای از ائمه بکنیم؛ در حالی که ایشان مواظب بود حق انسانی پایمال نشود. پای منبر عده‌ای گفتند مرگ بر علی کافر! بعضی از یاران حضرت شمشیر کشیدند تا او را بکشند، اما حضرت اجازه نداد. گفت تا حملۀ مسلحانه نکردند، به کسی لطمه نزنید. انگار نمی‌شود او را عصبانی کرد.

جنبۀ دیگر زندگی آن حضرت، کار کردن ایشان است. تا وقتی باغستان‌ها و نخلستان‌ها بود، علی درهم و دیناری از بیت‌المال نمی‌خورد؛ امر روزمرۀ او با امر قدسی گره خورده است. در مورد دیگر ائمه هم این مطالب را داریم؛ مثلاً قوی‌ترین کشت و زرع منطقه متعلق به امام باقر علیه‌السلام بود و امام صادق علیه‌السلام تجارت می‌کرد. در حالی که امروز خلاف این را می‌بینیم. حتی مسئولانی را داریم که در خانۀ مصادره‌ای سکونت داشته و روضه برگزار می‌کنند. پس علی در همۀ جنبه‌ها انسان است و البته همان‌طور که دین این قابلیت را دارد که هر کس بتواند آن را برای خودش مصادره کند، شخصیت‌های دینی هم از این قاعده مستثنا نیستند و علی را نیز هر گروهی می‌تواند برای خودش مصادره کند.

حجت الاسلام علی بخشی در پایان سخنان خود به این نکته تأکید کرد که توجه به این مطالب و سیرۀ حضرت امیر (ع) می‌تواند برای زندگی امروز ما مفید باشد و اگر این مطالب نتواند گره از زندگی ما باز کند، اصلاً چرا باید به آن بپردازیم؟ من معتقدم که می‌توان قرائتی از دین ارائه داد که برای زندگی امروز ما مفید باشد. من امیدوارم در جامعۀ ما دین، مردم را به سمت توسعه ببرد و ما هم از بقیه جا نمانیم.