خطرناک ترین بیماری مشترک بین انسان و حیوان

۶۰ درصد از بیماری‌های عفونی و ۷۰ درصد از بیماری‌های نوپدید، بیماری‌های منتقله از حیوان به انسان هستند، آن‌طور که وزارت بهداشت اعلام کرده شایع‌ترین بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان حیوان گزیدگی، تب مالت و سالک است اما خطرناک‌ترین بیماری مشترک بین انسان و حیوان چیست؟ پاسخ هاری است.

هاری، بیماری حاد ویروسی و یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین بیماری‌های ویروسی قابل انتقال از حیوان به انسان است و اهمیت بیماری هم به دلیل میزان کشندگی بالا، افزایش روند موارد حیوان‌گزیدگی در جوامع مختلف و ... است.

بهزاد امیری _ رئیس اداره کنترل و مقابله با بیماری‌های مشترک انسان و حیوان، وزارت بهداشت، انواع حیوانات گوشتخوار و سگ‌سانان می‌توانند هاری را انتقال دهند؛ پس به جز سگ‌ها؛ گرگ، روباه، شغال، کفتار، شیر، پلنگ و حتی انواع گربه‌سانان و حیوانات اهلی همچون بز، گوسفند، قاطر و... هم می‌توانند به هاری مبتلا شوند و اگر انسان را گاز بگیرند بیماری را به انسان منتقل می‌کنند. تاکنون انتقال انسان به انسان هاری گزارش نشده است و تنها مورد انسانی که انتقال آن در جهان ثابت شده است از یک مورد پیوند قرنیه چشم یک فرد فوت شده‌ مبتلا به هاری به یک انسان سالم بوده است.

دوره کمون یا نهفتگی هاری در سگ و گربه ۲ تا ۳ هفته و گاهی چند ماه است. مهمترین علائم، تغییر در رفتار و عادات حیوان است، به گونه‌ای که در بعضی مواقع حتی ممکن است حیوان بیش از اندازه به صاحب خود انس گیرد و به گوشه‌ای پناه می‌برد و بالاخره در اثر فلج اندامی و دستگاه تنفسی تلف می‌شود و یا در بیشتر مواقع حیوان، مضطرب و به تدریج به صورت وحشی و درنده درآمده و به هر کس و هر حیوان که سر راهش باشد حمله می‌کند، کف از دهانش سرازیر شده و به علت عدم امکان بلع بر اثر گرسنگی، تشنگی و سرانجام بر اثر فلج دستگاه تنفسی تلف می‌شود.

دوره نهفتگی هاری در انسان معمولاً بین ۲ تا ۸ هفته و گاهی کمتر از ۵ روز و به طور نادر تا یکسال و بیشتر نیز دیده می‌شود. در دوره مقدماتی بیماری که ۲ تا ۳ روز قبل از ظهور علائم اصلی است، افسردگی، بی‌قراری، خستگی، بی‌اشتهایی، تف اندازی، سوزش و خارش و گاهی درد در محل گزش دیده می‌شود؛— پس از این دوره انسان نسبت به تمام محرک‌های فیزیکی، شیمیایی، حسی و بویایی واکنش نشان می‌دهد. کوچکترین صدا یا نور او را به شدت متشنج می‌کند؛ اطراف دهان او را کف می‌پوشاند و بیمار عطش فراوان دارد، ولی به علت انقباض عضلات گلو قادر به نوشیدن آب نیست و با دیدن یا شنیدن صدای آب به شدت تحریک می‌شود و همچنین عبور هوا نیز از روی صورت باعث تحریک بیمار می‌شود. سپس بیمار به کما رفته و پس از چند روز، بر اثر انقباضات شدید عضله قلب و فلج دستگاه تنفسی از دنیا می‌رود.

برهمین اساس همواره توصیه شده که از نزدیک شدن به سگ‌های ولگرد و بدون صاحب بپرهیزید، چرا که بیشترین موارد حیوان گزیدگی انسان‌ها توسط سگ‌ها روی می‌دهد. از آزار و اذیت و نزدیک شدن به حیوانات پرهیز کنید؛ چرا که سایر حیوانات اهلی و وحشی نیز می‌توانند آلوده به ویروس هاری باشند و در صورت گزش احتمال ابتلا به بیماری هاری وجود دارد. اما در صورت گزیده شدن توسط حیوان اقدامات زیر باید انجام شود:

۱_ خارج و تمیز کردن ویروس هاری از محل زخم:

تا حد مقدور در ساعات اولیه پس از گزش باید لابلای زخم را حداقل به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه با آب تمیز و صابون عمیقا مورد شستشو قرار داد. این عمل مهمترین قسمت پیشگیری از هاری به حساب می‌آید.

۲_ خارج کردن صابون از لابلای زخم‌:

با استفاده از شلنگ و فشار آب باید کف صابون‌های باقیمانده را از لابلای زخم خارج کرد زیرا باقیمانده صابون می‌تواند مواد ضدعفونی کننده را بی‌اثر کند.

۳_ ضد عفونی کردن زخم:

زخم را بعد از شستشو باید با بتادین یک درصد و یا سایر مواد مخصوص ضدعفونی زخم، ضد عفونی کرد. در صورت در دسترس نبودن مواد ضدعفونی کننده زخم می‌توان از الکل طبی ۶۰ تا ۷۰ درجه استفاده کرد؛ اگرچه الکل سوزاننده است و موجب ناراحتی بیمار می‌شود. زخم را هیچ وقت نباید پانسمان کرد زیرا ویروس هاری نسبت به نور و اکسیژن حساس است و در مجاورت نور و اکسیژن زودتر از بین می‌رود. پانسمان زخم احتمال از بین رفتن ویروس را کاهش می‌دهد.

۴_ ارجاع فرد به مراکز بهداشتی درمانی جهت تلقیح واکسن و سرم و پیگیری جهت تکمیل نوبت‌های واکسن:

این مسأله باید با پیگیری، آموزش و حساسیت کامل دنبال شود و در صورت نیاز طبق نظر پزشک، واکسن کزاز نیز تزریق می‌شود.

همچنین فرد باید در سه نوبت روز صفر، ‌روز سوم و روز هفتم تحت واکسیناسیون قرار گیرد. اگر در روز نخست زخم فرد عمیق باشد، علاوه بر واکسن، سرم ضدهاری هم در محل زخم تزریق می‌شود تا ویروس هاری را در همان محل بی‌اثر کند.

کلیه موارد حیوان گزیدگی چه اهلی و چه وحشی را باید هار تلقی کرد و بیمار را باید فوراً تحت اقدامات پیشگیری و درمان هاری قرار داد؛ این موضوع به قدری اهمیت دارد که اگر حیوانِ گزنده مثل سگ دارای قلاده و سابقه واکسیناسیون کامل نیز باشد، باید اقدامات پیشگیری و درمان را برای فرد سریعاً انجام داد. یعنی داشتن سابقه واکسیناسیون حیوان مانعی برای انجام «سرو واکسیناسیون» فرد نیست.

گروه‌های پرخطر مانند کارکنان آزمایشگاه‌هایی که با ویروس هاری سر و کار دارند، دامپزشکان، تکنیسین‌ها و کاردان‌های دامپزشکی، کارکنان و بازرسان گوشت در کشتارگاه‌ها، شکارچیان، شکاربانان حفاظت محیط زیست و پرسنل مسئول هاری در مراکز بهداشت، افرادی که قصد مسافرت به مناطق پرخطر را دارند و دانشجویان رده‌های مختلف دامپزشکی باید قبل از مواجهه واکسن هاری دریافت کنند.

بنابر اعلام دفتر مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، ایران از نظر بروز بیماری ‌هاری در جهان جزو کشورهایی است که بیماری هم در حیوانات وحشی و هم در حیوانات اهلی دیده می‌شود. بیماری ‌هاری در کشور ایران هنوز یکی از معضلات بهداشتی‌ _ اقتصادی است و تقریبا همه استان‌ها کم و بیش به این بیماری آلوده می‌شوند.

برای کنترل هاری حیوانات خانگی را باید نزد دامپزشک‌ برده تا واکسن‌های مناسب را بر حسب منطقه‌ای که در آن هستند، تزریق کنند. همچنین تماس حیوان خانگی با سایر حیوانات باید محدود شود.