تایر و لاستیک؛ لانه های پنهان پشه خطرناک آئدس!

بیماری تب دنگی درمان اختصاصی ندارد، اما علائم آن تا حدود ۱۴ روز بعد از گزش پشه آئدس در صورتی که ناقل ویروس این بیماری باشد در فرد بروز می‌کند، اما در بیش از ۸۰ درصد موارد علائم بسیار خفیف و در مواردی بدون علامت است. میزان مرگ و میر این بیماری نیز حدود ۲.۵ درصد است، اما گسترش این بیماری از طریق تخمگذاری پشه آئدس می‌تواند سلامت مردم را به خطر بیندازد و در مواردی مرگ آور باشد؛ بنابراین مهمترین راه برای کنترل این بیماری جلوگیری از تخمگذاری پشه آئدس است، پشه‌ای که در آب‌های کوچک راکد مثل ظرف گلدان‌ها یا در داخل تایر خودرو‌ها تخمگذاری می‌کند و در شرایط سخت نیز تخم این پشه زنده می‌ماند.

حسین فرشیدی معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفته است: از اردیبهشت امسال ۱۳۸ مورد ابتلا به تب دنگی در کشور شده که بیشتر مسافران کشور‌های امارات، پاکستان و عراق بوده‌اند و فقط ۷ مورد ابتلا از داخل کشور بوده است.

به گفته وی اولین مورد آلوده به بیماری تب دنگی در ایران مسافری بوده که از کشور امارات به ایران آمده است به مرور به تعداد مبتلایان افزوده شده است. اکنون برخی شهر‌های استان‌های هرمزگان، سیستان و بلوچستان، بوشهر و گیلان درگیر بیماری تب دنگی هستند و مازندران و گلستان نیز در معرض خطر هستند. وزارت بهداشت فقط ۲۰ درصد در مدیریت و کنترل تب دنگی نقش دارد و ۸۰ درصد مبارزه با پشه آئدس که عامل این بیماری است به عملکرد سایر سازمان‌ها از جمله استانداری‌ها، پدافند غیرعامل، گمرک، وزارت کشور، مرزداران وابسته است. در شهر پنجور پاکستان که ۲۰۰ کیلومتر با مرز ایران فاصله دارد تب دنگی شیوع دارد و برخی زوار اربعین پاکستان از این منطقه مرزی وارد ایران می‌شوند.

شهنام عرشی، رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت نیز گفت: پشه آئدس در کیش و قشم هم دیده شده است، اما هنوز انتقال محلی بیماری تب دنگی در این مناطق گزارش نشده است.

همزمان با هشدار‌های مسئولان بهداشتی درباره خطرات تب دنگی بازار سودجویان نیز گرم شده و گروهی با معرفی مکمل‌های موثر در پیشگیری از تب دنگی ساز خود را کوک کرده‌اند.

تبلیغات دروغین برای فروش مکمل

احمد اسماعیل زاده مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت گفته است: مصرف مکمل‌های غذایی و ویتامین‌ها در پیشگیری یا بهبود علائم تب دنگی بی تاثیر است. مردم در مقابل تبلیغات گمراه کننده در فضای مجازی هشیار باشند و فریب نخورند.

وی افزود: هیچ‌گونه شواهد علمی متقن در مورد نقش مکمل‌های غذایی در پیشگیری و کنترل علائم بیماری تب دنگی وجود ندارد و تبلیغات ارائه شده در این خصوص هیچ‌گونه وجهه علمی ندارد و مورد تأیید وزارت بهداشت نیست؛ بنابراین مردم نیابد خودسرانه به مصرف مکمل‌های غذایی روی بیاورند.

اسماعیل زاده گفت: استفاده از روغن‌های مختلف مثل روغن نعناع، روغن میخک، روغن درخت چای یا آکالیپتوس روی پوست برای دور کردن پشه آئدس نیز فاقد شواهد علمی مستند دانست و برخی تبلیغات صورت گرفته در این مورد نیز بی پایه و اساس است.

برای آشنایی بیشتر با بیماری تب دنگی، آخرین وضعیت آن در ایران و منطقه و راه‌های کنترل و پیشگیری از این بیماری به سراغ «دکتر عبدالرضا میر اولیایی» کارشناس و مدیر برنامه مدیریت بیماری‌های منتقله از آئدس در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی رفتیم تا اطلاعات دقیق تری درباره این بیماری به دست آوریم، اطلاعاتی که به گفته او اگر نادرست و توأم با اغراق یا اشتباه و شایعه باشد، جامعه را گمراه می‌کند.

دکتر میر اولیایی گفت: بیماری تب دنگی یا دانگ از طریق گزش پشه آئدس به انسان منتقل می‌شود به شرطی که این پشه از نوع مهاجم و ناقل ویروس این بیماری باشد. پشه آئدس انواع مختلفی دارد. آن نوعی که نیش آن می‌تواند باعث انتقال بیماری شود، پشه آئدس مهاجم است. این نوع پشه آئدس قبلا در ایران نبوده و از جا‌های دیگر به ایران آمده است. پشه آئدس مهاجم دو گونه دارد یکی پشه آئدس آلبوپیکتوس است که بیشتر در شمال ایران در استان گیلان دیده شده است و عمدتا از کشور‌های آسیای جنوب شرقی مثل اندونزی، مالزی، تایلند و چین به ایران آمده است.

وی افزود: گونه دیگر پشه آئدس، آئدس اجپتی است که خاستگاه آن عمدتا از آفریقا است. این نوع پشه بیشتر با آب و هوای گرم و مرطوب سازگار است به همین علت بیشتر در نزدیکی خط استوا دیده می‌شود و بیشتر در استان‌های جنوبی ایران مثل هرمزگان، بوشهر و در جنوب استان سیستان و بلوچستان در چابهار و کنارک دیده شده است. هنوز در خوزستان این پشه را پیدا نکرده‌ایم، اما مناطق گرم و مرطوب زیستگاه مناسب‌ی برای پشه آئدس اجپتی است.

دکتر میر اولیایی گفت: پشه آئدس آلبوپیکتوس بیشتر آب و هوای معتدل مثل مناطق شمالی ایران را دوست دارد و بیشترین درگیری اروپا نیز با این نوع از پشه آئدس است. فعلا پشه آئدس آلبوپیکتوس در شمال ایران فقط در استان گیلان دیده شده و در استان‌های مازندران، گلستان و اردبیل هنوز درگیری با این پشه و بیماری تب دنگی دیده نشده است. بیان این نکته مهم است، چون شایعات در این زمینه زیاد است و باید اطلاعات درست به مردم منتقل شود. پشه آئدس در بسیاری از استان‌های کشور دیده شده و به نوعی بومی ایران است، اما پشه آئدس مهاجم در ایران نبوده است. به عنوان مثال در استان تهران، اردبیل و گلستان هم پشه آئدس صید شده است، اما پشه آئدس مهاجم نبوده است و از گونه‌های دیگری بوده که خطری ندارند و نمی‌توانند ویروس را جا به جا کنند.

وی تاکید کرد: پشه‌های آئدس غیر مهاجم فقط گزش دارند و عامل انتقال بیماری نیستند. این گونه‌ها از قدیم هم در ایران بوده‌اند. هیچ خطری ندارند و کاملا بی‌آزار هستند و در بسیاری از استان‌های ایران بدون هیچ مشکلی از قدیم وجود داشته اند. آنچه مهم است، آئدس مهاجم است که دو گونه آلبوپیکتوس و اجپتی آن مهم است. پشه آئدس آلبوپیکتوس به «پشه سینه سفید یا ببر آسیایی» هم معروف است.

پشه آئدس کی به ایران آمد

مدیر برنامه مدیریت بیماری‌های منتقله از آئدس وزارت بهداشت ادامه داد: ورود این پشه‌های مهاجم به ایران اتقاق جدیدی نیست مثلا پشه آئدس اجپتی در سال ۱۳۹۸ در بندر لنگه برای اولین بار شناسایی شد. پشه آئدس آلبوپیکتوس نیز شهریور سال ۱۴۰۲ برای اولین بار در گیلان شناسایی شد و این یکی از افتخارات نظام بهداشت ایران است که قبل از شناسایی و ابتلای انسانی بیماری تب دانگ پشه آئدس که عامل انتقال این بیماری است شناسایی شد. در حالی که در بسیاری کشور‌ها از جمله کشور امارات که اکنون با موارد زیاد بیماری تب دنگی مواجه است ابتدا موارد ابتلای انسانی شناسایی شد و بعد توانستند پشه را صید و شناسایی کنند.

وی افزود: بیشتر کشور‌های همسایه ایران از جمله پاکستان، افغانستان، گرجستان، ارمنستان، ترکیه گزارش رسمی وجود تب دانگی و پشه آئدس مهاجم را دارند، عراق گزارش رسمی نداده، ولی تقریبا مطمئن هستیم که این پشه مهاجم را دارد، قطر و عربستان هم همین طور، قطر بیمار مبتلا به تب دنگی هم دارد، امارات که تعداد زیادی بیمار دارد و به ایران هم بیمار فرستاده است. بحرین و یمن هم گزارش موارد پشه آئدس مهاجم را اعلام کرده‌اند.

نقش تایر و لاستیک در گسترش پشه آئدس

دکتر میراولیایی گفت: مهمترین عامل گسترش و تکثیر پشه آئدس در دنیا تغییرات اقلیمی و گرم شدن زمین است، علاوه بر آن افزایش تبادلات کالا بین کشور‌ها به خصوص تبادل تایر و لاستیک خودرو و هواپیما بین کشور‌ها عامل مهم انتقال پشه آئدس مهاجم است، زیرا این پشه علاقه زیادی به بو و محیط تیره لاستیک دارد و در آن تخمگذاری می‌کند بنابراین خرید و واردات تایر از کشور‌های آلوده مثل کشور‌های آسیای جنوب شرقی از جمله چین، سنگاپور، تایلند و ... در انتقال این پشه مهاجم و آلوده شدن ایران نقش داشته است. اروپا هم از طریق تایر آلوده شد.

وی ادامه داد: در ایران از ۱۵ سال پیش برای شناسایی این پشه در مرز‌ها در تلاش بودیم و توانستیم تخم این پشه در مرز‌ها در واردات کالا‌ها شناسایی و صید کنیم. پشه آئدس مهاجم تمایل زیادی به تخمگذاری در جا‌هایی که مقدار آب راکد کم هست، دارد، آب‌های راکد بزرگ محل اصلی تخمگذاری این پشه نیست. گودال‌ها و استخر‌های بزرگ را دوست ندارد و برعکس پشه آنوفل که عامل انتقال بیماری مالاریاست و در آب‌های راکد بزرگ تخمگذاری می‌کند، پشه آئدس در جا‌هایی که مقدار کمی آب وجود دارد مثل ظروف زیر گلدان‌ها یا ظروفی که زیر کولر‌ها می‌گذارند تا آب میعان شده در آن جمع شود یا در استان‌های جنوبی که به علت کمبود آب، مردم آب ذخیره می‌کنند محل مناسبی برای تخمگذاری و تکثیر پشه آئدس است.

مدیر برنامه مدیریت بیماری‌های منتقله از آئدس وزارت بهداشت گفت: علاوه بر آن کالا‌های که بین کشور‌ها جا به جا می‌شوند و به خصوص تایر محل مناسبی برای تخمگذاری پشه آئدس است. در مناطقی که با سیلاب مواجه هستند نیز به علت وجود آب‌های راکد کوچک بعد از دو یا سه هفته ممکن است شاهد افزایش تعداد پشه‌های آئدس باشیم؛ بنابراین جا‌هایی که پشه آئدس شناسایی می‌شود باید به سرعت سم پاشی و ضد عفونی شود.

وی افزود: پشه آئدس بر خلاف پشه آنوفل که بیشتر در شب‌ها رخ می‌دهد و می‌توان با پشه بند از گزش آن پیشگیری کرد، بیشتر در طول روز و به خصوص در ساعات نزدیک به طلوع و غروب آفتاب فعالیت می‌کند، بنابراین استفاده از پشه بند چندان موثر نیست و به جای آن بیشتر از اسپری و قلم دافع یا کرم ضد پشه برای جلوگیری از گزش این پشه در طول روز استفاده می‌شود.

دکتر میراولیایی گفت: علاوه بر آن توصیه می‌شود در استان‌هایی که موارد گزش و انتقال بیماری تب دانگ دیده شده است، افراد لباس بلند، روشن و شل بپوشند، لباس‌های تنگ و تیره احتمال گزش را بیشتر می‌کند، همچنین توصیه می‌شود تا جای ممکن از نگهداری تایر و لاستیک‌های نو و کهنه در محیط اطراف جلوگیری شود، وجود لاستیک و بوی آن برای پشه آئدس جذاب است و باعث تکثیر و افزایش آن می‌شود.

وی افزود: نیش پشه آئدس به تنهایی عامل انتقال بیماری تب دنگی نیست و فقط در صورتی که این پشه قبلا فرد بیماری را که ویروس این بیمار را در بدن دارد نیش زده باشد می‌تواند با گزش فرد دیگر این بیماری را منتقل کند به همین علت در استان‌هایی که موارد این بیماری دیده شده مراقبت‌ها باید بیشتر باشد و به خصوص افرادی که به کشور‌های آلوده مانند امارات سفر کرده‌اند، بیشتر باید مراقب باشند.

علائم تب دنگی

مدیر برنامه مدیریت بیماری‌های منتقله از آئدس وزارت بهداشت گفت: علائم بیماری تب دنگی بسیار متنوع است و شامل تب شدید، سردرد، دل درد، درد در ناحیه پشت چشم، کمردرد، درد مفاصل، تهوع، استفراغ، خونریزی بینی یا لثه و بثورات و خارش پوستی می‌شود، در ۸۰ درصد موارد، گزش پشه آئدس باعث بیماری نمی‌شود و در صورت انتقال ویروس نیز اغلب این بیماری علائم بسیار خفیفی دارد یا بدون علامت است و فرد بدون درمان خاصی بهبود پیدا می‌کند. گاهی فرد بیمار اصلا متوجه نمی‌شود و البته بعد از آن برای همیشه ایمنی و مصونیت دائمی پیدا می‌کند، اما در موارد معدودی فرد دچار علائم شدید می‌شود که بیشتر در افراد دارای بیماری زمینه‌ای، زنان باردار، کودکان و افراد سالمند دیده می‌شود که در این صورت این افراد باید تحت درمان مراقبتی و نگهدارنده قرار بگیرند.

وی افزود: بیماری تب دنگی درمان یا داروی اختصاصی ندارد و افراد مبتلا در صورت داشتن علائم شدید در بیمارستان بستری شده و تحت مراقبت قرار می‌گیرند، میزان مرگ و میر این بیماری بالا نیست و در حدود ۲.۵ درصد است، از مجموع مبتلایان شناسایی شد به تب دنگی در ایران حدود ۱۲۵ نفر از کشور‌های جنوب خلیج فارس به ویژه امارات به ایران آمده‌اند. یک نفر فوتی هم داشتیم که یک خانم سالمند بود که از امارات آمده و دیر به پزشک مراجعه کرده بود.

دکتر میراولیایی ادامه داد: مهمترین توصیه به افرادی است که از کشور‌ها و مناطق آلوده به ایران می‌آیند، این است که بعد از بازگشت به کشور به محض اینکه علائمی شبیه سرماخوردگی، تب، سردرد، درد شکم یا تهوع و استفراغ یا علائم پوستی شبیه سرخک داشتند به مراکز درمانی مراجعه کنند و به پزشک بگویند که به کجا سفر کرده بودند. پزشکان ایران در مراکز درمانی آموزش‌های لازم را برای تشخیص سریع این بیماری دیده‌اند، زیرا این بیماری ویروسی است و علائم آن ممکن است با آنفلوانزا یا کرونا اشتباه گرفته شود. گزش پشه آئدس می‌تواند باعث انتقال بیماری‌های مختلفی مثل تب زرد، زیکا، بیماری چیکونگونیا یا تب دنگی شود البته فعلا زیکا و تب زرد را در ایران نداریم و مهمترین بیماری که از گزش این پشه ممکن است در ایران منتقل شود، تب دانگ یا دنگی است، زیرا می‌تواند باعث مرگ شود.

چیکونگونیا یک بیماری ویروسی است که از طریق پشه آئدس آلوده به ویروس این بیماری به انسان منتقل می‌شود. علائم این بیماری شبیه تب دانگ دارد و البته با التهاب و درد‌های مفصلی نیز همراه است به طوری که درد آن در اندام‌هایی مثل مچ دست، مچ پا و بند انگشتان دیده می‌شود.

دکتر میراولیایی گفت: تب دانگ هنوز واکسن مناسبی که در همه جای دنیا از آن استفاده شود، ندارد البته یک واکسن مورد تایید سازمان بهداشت جهانی تولید شده، اما استفاده از آن نیازمند شرایط و تحقیقات زیادی است و اگر به درستی استفاده نشود خودش می‌تواند عامل مرگ بیماران باشد به همین علت، چون واکسن پر چالشی است و ایمنی کاملی ندارد هنوز در ایران این واکسن استفاده نمی‌شود.

درخواست وزارت بهداشت از شهرداری‌ها و گمرک برای کنترل تب دِنگی

مدیر برنامه مدیریت بیماری‌های منتقله از آئدس وزارت بهداشت گفت: وزارت بهداشت اقدامات گسترده‌ای را برای شناسایی و رصد پشه آئدس مهاجم در کشور انجام می‌دهد و به خصوص مرز‌های کشور از این نظر مراقبت می‌شوند. در مناطقی که این پشه زیاد باشد و موارد بیماری دیده شود؛ اقدامات لازم برای سم پاشی و مه پاشی سم در هوا برای از بین بردن این پشه انجام می‌شود. از مردم می‌خواهیم در این زمینه با ماموران وزارت بهداشت همکاری کنند. امکان از بین بردن کامل پشه در جایی که مستقر شده، بسیار سخت است، اما می‌توانیم با این اقدامات زیستگاه‌های آن را کم کنیم و جلوی تکثیر بالای آن را بگیریم.

وی بهسازی محیط، تشخیص سریع بیماری و خودمراقبتی در مناطق آلوده را سه اصل اساسی برای کنترل تب دنگی معرفی کرد و افزود: مهمترین اقدام برای پیشگیری از افزایش پشه آئدس مهاجم و کنترل بیماری تب دنگی در ایران، بهسازی محیط است و همه سازمان‌ها از جمله شهرداری‌ها و گمرکات باید در این زمینه با وزارت بهداشت همکاری کنند و از این سازمان‌ها کمک خواسته‌ایم. این را باید بدانیم که اکثر استان‌ها با وجود اینکه هنوز پشه آئدس در آن‌ها شناسایی نشده، اما در معرض خطر هستند؛ بنابراین بهسازی محیط مهمترین اقدام پیشگیرانه است به شکلی که هیچ نوع ماندآبی حتی کوچک در حد یک ظرف زیر گلدان یا آبشخور پرندگان نباشد و آبشور پرندگان نیز هر روز خالی و تمیز شود. حتی یک قوطی کنسرو حاوی آب محل مناسبی برای تخمگذاری و تکثیر پشه آئدس است.

دکتر میراولیایی گفت: اگر این اقدام انجام شود. پشه آئدس زیستگاهی برای تخمگذاری پیدا نمی‌کند و زیاد نمی‌شود. مدیریت آب، پسماند و زباله نیز خیلی مهم است. تایر‌های نو و کهنه محل مناسبی برای تکثیر این پشه است و باید تا جای ممکن از نگهداری آن در محیط زیست جلوگیری شود. اقدام مهم بعدی مراجعه سریع افراد مشکوک به مراکز درمانی و تشخیص سریع بیماری است. اقدام لازم دیگر این است که افراد هنگام سفر به محیط‌های آلوده حتما با استفاده از اسپری و کرم دافع پشه خودمراقبتی‌های لازم را انجام دهند.