جای خالی ایران در توافقنامه های بین المللی محیط زیستی/ چرا پیوستن به معاهده پاریس مهم است؟
تعلل ایران در عضویت توافقنامه های بین المللی مرتبط با محیط زیست، قدرت تصمیم سازی مستقل را از ایران گرفته و مانند سایر توافقنامه های خودتحریم شده، انتظار می رود تحمیل اراده های بین المللی بر ایران را به دنبال داشته باشد. اما فرصت های ایران چیست و چگونه می تواند نقش فعالانه خود را ایفا کند؟
بیست و نهمین اجلاس سالانه کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد (کاپ ۲۹)، در حالی در باکو پایتخت جمهوری آذربایجان، آغاز شد که محور اصلی آن بر یکی از ستون‌های کلیدی اقدامات اقلیمی و تامین مالی متمرکز بود. شینا انصاری رئیس سازمان محیط زیست ایران به نمایندگی از رئیس جمهور در روز نخست اجلاس کاپ ۲۹ در باکو با رییس جمهوری و وزیر خارجه ترکیه، نخست وزیر و وزیر تغییر اقلیم پاکستان، رییس اقلیم کردستان، رییس دولت امارات، ولیعهد کویت، نخست وزیر بنگلادش، رییس جمهور نپال، شهردار کوالالامپور، معاون سابق دبیر کل سازمان ملل، وزیر محیط زیست آذربایجان و رییس کاپ ۲۹ دیدار و گفتگو کرد.
هدف اجلاس کاپ، محدود کردن انتشار گاز دی‌اکسید کربن است تا از این طریق بتوان افزایش دمای کره زمین را در حد ۱.۵ درجه سانتی‌گراد و به محدوده دوران پیش از صنعتی شدن جهان است، برگرداند.
موضوع اصلی بحث در اجلاس امسال جمع‌آوری کمک مالی برای کشورهای درحال توسعه بود تا این کشورها بتوانند خود را متناسب با تغییرات اقلیمی تطبیق دهند. بسیاری از کشورها، در سالهای اخیر شاهد بحران‌های آب و هوایی غیرقابل‌پیش‌بینی و آلودگی هوا بوده‌اند. کشورهای فقیرتر برای تغییر منابع انرژی خود به منابع پاک دچار مشکلات مختلفی هستند.
در واقع کشورها به دنبال راهکاری بودند که بر همسویی همه جریان‌های مالی با اهداف توافق پاریس تاکید داشته باشند. چه آنکه این چارچوب باید شامل تامین مالی بین‌المللی، تدابیر حمایتی داخلی عمومی و مکانیسم‌های مالی نوآورانه برای جذب سرمایه‌گذاری خصوصی شود. کارشناسان معتقدند باید به نیازهای حیاتی تغییر جهت جریان‌های مالی از سوخت‌های فسیلی به سمت بهره‌گیری از سرمایه‌گذاری‌های خصوصی در مسیر گذار به صفر خالص کربن (Net Zero Carbon) و تقویت تاب‌آوری اقلیمی در کشورهای در حال توسعه پرداخت.
از این رو ناظران سیاسی انتظار داشتند مذاکرات در کاپ بیست و نهم باید دستورالعمل‌هایی برای تامین مالی اقلیمی عادلانه و فراگیر ارائه بدهد که نیازهای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و سازگاری با تغییرات اقلیمی را به طور متوازن مورد توجه قرار بدهد و همچنین الزامات و تدابیر قوی جنسیتی و حقوق بشری را در تصمیم نهایی خود بگنجاند.
موضوعی که مرتبط با نگرانی های آینده درباره چالش های محیط زیستی بود و مسئولان کنفرانس نیز به آن اشاره کردند.
در همین حال سیمون استیل، رئیس کنوانسیون چارچوب تغییر اقلیم سازمان ملل متحد در سخنرانی افتتاحیه خود در کاپ-۲۹ در باکو اعلام کرد که تامین مالی کمک‌های آب و هوایی توسط کشورهای ثروتمند یک «کمک خیریه» نیست، بلکه «به نفع همه» است. این مقام سازمان ملل از کشورها خواست تا نشان دهند که «همکاری جهانی متوقف نشده است.»
به گفته سازمان هواشناسی بین‌المللی، یک نهاد سازمان ملل که شش پایگاه داده بین‌المللی بزرگ را گردآوری می‌کند، سالهای ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۴ گرم‌ترین دهه‌ای است که تاکنون اندازه‌گیری شده است.
دبیرکل سازمان هواشناسی بین‌المللی خاطرنشان کرد: بارندگی‌ها و سیلاب‌های بی‌سابقه، تشدید سریع طوفان‌های استوایی، گرمای مرگبار، خشکسالی سرسخت و آتش‌سوزی‌های فاجعه‌باری که امسال در نقاط مختلف جهان شاهد آن بودیم متاسفانه واقعیت جدید ما و عصاره آینده‌ای است که در انتظار ماست.
برای رفع نگرانی های جهانی درباره چالش های محیط زیستی توسعه در کشورهای جهان، بر اساس گزارش سازمان‌های بین‌المللی، تا سقف ۱۰۰ میلیارد کمک مالی را برای اولین در سال ۲۰۲۲ عملی کرد. از این رو قرار است بعد از سال ۲۰۲۵، طرح دیگری بانام «اهداف کمی و جمعی جدید جهت حمایت مالی برای تغییرات اقلیمی» که به اختصاران سی کیو جی گفته می‌شود به اجرا دربیاید و یکی از سرفصل‌های مهم نشست کاپ ۲۹ در شهر باکو، تعیین هدف‌های مالی برای این طرح جدید است. کشورهای درحال توسعه می‌گویند برای رسیدن به اهداف اقلیمی نیاز به ۱.۱ تا ۱.۳ تریلیون کمک مالی دارند اما کشورهای توسعه یافته می‌خواهند کمک‌ها در حد ۱۰۰ میلیارد دلار نگه داشته شوند.
تحلیلگران معتقدند ایران به عنوان یکی از اعضای کنوانسیون چارچوب سازمان ملل متحد در مورد تغییرات اقلیمی، در مذاکرات بین‌المللی اقلیمی از حقوق و مسوولیت‌های مرتبط با این کنوانسیون برخوردار است. با این حال، به دلیل عدم عضویت در توافق پاریس، ایران در فرآیند تصمیم‌گیری‌ها و مذاکرات کلیدی مرتبط با اجرای این توافق و تعیین اهداف بلندمدت برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای نقش فعالی ندارد. این وضعیت می‌تواند محدودیت‌هایی برای ایران در دسترسی به منابع مالی و فنی بین‌المللی که برای حمایت از اقدامات اقلیمی در چارچوب توافق پاریس اختصاص یافته‌اند، ایجاد کند. از سوی دیگر، عدم حضور ایران در این توافق باعث می‌شود که کشور نتواند به طور کامل در تعیین مسیر جهانی مقابله با تغییرات اقلیمی و دفاع از منافع خود در این زمینه تاثیرگذار باشد. پیوستن ایران به توافق پاریس یک ضرورت حیاتی برای کشور در مواجهه با چالش‌های اقلیمی است.
برای کشوری مانند ایران که دارای منابع غنی سوخت‌های فسیلی است، پیوستن به توافق پاریس نه تنها یک چالش نیست، بلکه یک فرصت است. وابستگی به نفت و گاز به عنوان منابع اصلی درآمد کشور ما، در جهانی که به سمت کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و افزایش استفاده از انرژی‌های پاک حرکت می‌کند، می‌تواند به تدریج به اقتصاد کشور آسیب برساند. چه آنکه در صورت عدم عضویت در چنین توافقاتی در سالهای آینده و با اتخاذ تصمیمات اثرگذار بر سرنوشت سایر کشورها، در صورت تحریم چنین توافقاتی از سوی ایران شاهد تحمیل اراده جمعی کشورهای جهان بر ایران خواهیم بود. موضوعی که در عمل در جریان خودتحریمی و عدم عضویت در FATF شاهد آن هستیم.
