وسواس فکری عملی (OCD) چه علائمی دارد و درمان آن چگونه است؟
اختلال وسواس فکری عملی یکی از انواع اختلالات روانی پیچیده است که باعث می‌شود، فرد مبتلا به این اختلال درگیر چرخه وسواس و اجبار شود. در واقع، اختلال وسواس با افکار و تصاویر ناخواسته به صورت ناگهانی در ذهن فرد جریان پیدا می‌کند و باعث ایجاد استرس و اضطراب شدید می‌شود.
وسواس فکری عملی یا همان بیماری یکی از انواع اختلالات روانی است که زندگی فرد را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. این اختلال افکار، تصاویر، تردیدها و نگرانی‌های غیر منطقی را به صورت مداوم در ذهن بیمار ایجاد می‌کند. اغلب افراد مبتلا به این اختلال به دلیل داشتن افکار وسواسی، اضطراب و استرس شدیدی را تجربه می‌کنند، به نحوی که زندگی روزمره آن‌ها مختل می‌شود.
از طرفی، فرد درگیر بیماری وسواس فکری عملی، معمولا برای کاهش سطح اضطراب ناشی از افکار وسواسی، کارهای اجباری انجام می‌دهد که این کارها نه تنها زمان زیادی را از شخص می‌گیرند، بلکه کیفیت زندگی و عملکرد روزانه او را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
اختلال وسواس فکری عملی چیست؟
شستن مکرر دست‌ها یکی از نشانه‌های وسواس فکری است، اما اگر فردی بیشتر از بقیه به نظافت اهمیت دهد، لزوما به اختلال وسواس فکری عملی مبتلا نیست.
اختلال وسواس فکری عملی یکی از انواع اختلالات روانی پیچیده است که باعث می‌شود، فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی درگیر چرخه وسواس و اجبار شود. در واقع، اختلال وسواس با افکار و تصاویر ناخواسته به صورت ناگهانی در ذهن فرد جریان پیدا می‌کند و باعث ایجاد استرس و اضطراب شدید می‌شود.
به دنبال این افکار وسواسی، فرد مبتلا به این اختلال رفتارهای تکراری و اجباری انجام می‌دهد تا شدت اضطراب ناشی از افکار وسواسی کاهش یابند.
به عنوان مثال، دست‌های خود را به طور مکرر می‌شوید، قفل درب‌ها را دائما چک می‌کند یا در تلاش است اشیاء را به صورت خاص مرتب کند.
در اغلب موارد، افراد مبتلا به این وسواس می‌دانند که افکار و رفتارهای آن‌ها غیر منطقی هستند، اما نمی‌توانند کنترل‌شان کنند.
در واقع، اگر تغییری در روند کار، زندگی، سلامتی و روابط افراد مبتلا به اختلال ocd رخ دهد و آن‌ها نتوانند فعالیت مورد نظر خود را طبق الگوی همیشگی انجام دهند، دچار اضطراب و پریشانی شدیدی می‌شوند.
افراد مبتلا به بیماری وسواس معمولا دارای ویژگی و علائم زیر هستند:
- این افراد معمولا درگیر افکار، تصاویر ذهنی و نگرانی‌های مکرر و ناخواسته می‌شوند که بسیار آزاردهنده هستند.
- این افراد احساس می‌کنند باید یک سری کارهای تکراری مانند شستن مکرر دست‌ها یا چک کردن دائم وسایل را انجام دهند تا اضطراب ناشی از افکار وسواسی آن‌ها کاهش یابند.
- افراد مبتلا به وسواس فکری عملی از افکار و رفتار غیر منطقی خود آگاه هستند، اما احساس می‌کنند نمی‌توانند جلوی آن‌ها را بگیرند.
- افکار وسواسی و رفتارهای اجباری زمان زیادی از فرد می‌گیرند و باعث ایجاد اختلال در عملکرد روزانه او می‌شوند.
- معمولا فرد مبتلا به وسواس از قرار گرفتن در موقعیت‌ها و مکان‌هایی که ممکن است باعث برانگیخته شدن افکار وسواسی شوند، اجتناب می‌کند.
علت اختلال وسواس فکری عملی
در حال حاضر، علت اصلی اختلال وسواس او سی دی مشخص نیست و دانشمندان تنها یک سری عوامل را در بروز آن موثر می‌دانند که عبارت‌اند از:
- ژنتیک
- تغییرات مغزی
- تجربه رویداد استرس‌زا و تروما مخصوصا در کودکی
- باورهای غلط و تفکر نادرست در مورد مسئولیت‌پذیری، خطر و آسیب
- سندرم پانداس (نوعی اختلال عصبی خودایمنی در کودکان که با عفونت‌های استرپتوکوکی مرتبط است.)
متخصصان معتقدند اختلال وسواس فکری عملی می‌تواند ناشی از عوامل ژنتیکی، بیولوژیکی و محیطی باشد.
انواع وسواس فکری شدید
اختلال وسواس فکری انواع مختلفی دارد. شایع‌ترین اختلالات او سی دی را می‌توانید در جدول زیر مشاهده کنید:
| انواع وسواس | ویژگیهای آن |
| وسواس شستشو | ترس مفرط از آلودگی، میکروب و بیماری وجود دارد که باعث شستن مکرر دست‌ها یا تمیز کردن محیط می‌شود. |
| وسواس آسیب به خود یا دیگران | ترس و نگرانی افراطی مرتبط با آسیب رساندن به خود یا دیگران مانند ضرب و شتم، خودزنی، خودکشی یا قتل وجود دارد که بسیار ناتوان‌کننده است و اضطراب شدیدی ایجاد می‌کند. |
| وسواس فکری نظم و تقارن | وسواس شدیدی به نظم و ترتیب خاص در محیط و اشیا دارند و ممکن است همه چیز را بارها مرتب کنند. |
| وسواس فکری جنسی | افکار، تصاویر آزاردهنده و نگرانی افراطی درباره اقدامات مرتبط با موضوعات جنسی وجود دارد و فرد نگران است ناخواسته رفتار جنسی غیر اخلاقی انجام دهد. |
| وسواس شک و تردید | ترس و نگرانی افراطی درباره درست انجام ندادن کارهای روزمره مانند قفل نکردن درب‌ها یا خاموش نکردن اجاق گاز وجود دارد و باعث می‌شود بارها این امور را چک کنند. |
| وسواس جمع‌آوری و انباشت | نگرانی افراطی درباره دور انداختن وسایل وجود دارد؛ به همین دلیل وسایلی که اصلا نیاز ندارند را انبار می‌کنند. |
| وسواس فکری دینی و مذهبی | این نگرانی وجود دارد که اعمال یا افکاری مغیار با اصولی دینی و اخلاقی انجام شود. معمولا اعمال دینی را به طور مکرر انجام می‌دهند و دائما دعا می‌خوانند تا اضطراب‌شان کم شود. |
| وسواس سلامت | افکار، تصاویر ذهنی و نگرانی افراطی درباره بیماری و مشکلات جسمی وجود دارد که باعث می‌شود بارها نزد پزشک بروند و به طور مداوم علائم جسمی خود را بررسی کنند. |
اختلال وسواس فکری در کودکان
معمولا علائم اختلال وسواس فکری عملی در دوره بلوغ ظاهر می‌شوند، اما برخی تحقیقات نشان داده‌اند وسواس فکری عملی ممکن است بین سن هشت تا ۱۲ سالگی بروز پیدا کند.
در اغلب موارد کودکان، ویژگیهای مرتبط با وسواس فکری عملی را همانند بزرگسالان تجربه می‌کنند. شروع این اختلال در اواخر دوره کودکی و اوایل دوره نوجوانی با نوسانات خلقی و تغییرات زیادی همراه است.
معمولا اختلال وسواس او سی دی در اوایل دوره بلوغ، عملکرد تحصیلی، اجتماعی و خانوادگی نوجوانان را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد.
روش تشخیص اختلال وسواس
این بیماری از طریق مراجعه به روانپزشک و بررسی افکار و رفتار بیمار تشخیص داده می‌شود. متخصص سلامت روان برای تشخیص اختلال وسواس فکری عملی از روشهای زیر کمک می‌گیرد:
- گرفتن شرح حال از بیمار درباره علائم، تاریخچه بیماری و عوامل تحریک‌کننده آن
- استفاده از پرسشنامه وسواس فکری (Y-BOCS) یا مقیاس وسواس کودکان (CY-BOCS)
- انجام آزمون هوش، شخصیت و کارکردهای شناختی
- بررسی علل جسمانی اختلال از طریق آزمایش خون یا تصویربرداری مغز
- مشاهده مستقیم رفتار وسواسی توسط متخصص یا خانواده
- بررسی سایر اختلالات روانشناختی مرتبط با وسواس مانند افسردگی، اضطراب یا اختلالات خوردن
برخی از افراد مبتلا به این وسواس ممکن است ترکیبی از انواع این اختلال را تجربه کنند.
در حال حاضر، روشهای مختلفی برای درمان اختلال وسواس وجود دارند.
روانپزشک معمولا بر اساس شدت علائم و تاثیر آن‌ها بر کیفیت زندگی فرد، بهترین روش درمان وسواس فکری را انتخاب می‌کند. این روش‌ها شامل موارد زیر هستند:
۱- روان‌درمانی
درمان شناختی رفتاری (CBT) بهترین روش برای درمان قطعی وسواس فکری شدید است. در این روش، به بیمار کمک می‌کنند تا الگوهای رفتاری و فکری ناسالم خود را بشناسد و اصلاح کند.
۲- دارو درمانی
مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) بهترین داروی وسواس فکری هستند که به افزایش سطح سروتونین در مغز کمک می‌کنند. روانپزشک معمولا داروهای ضد افسردگی مانند فلوکستین، سیتالوپرام، فلووکسامین، پاروکستین و سرترالین را به عنوان اولین خط درمان دارویی برای افراد دارای علائم شدید وسواس فکری تجویز می‌کند.
۳- درمان مکمل و جایگزین
سایر روشهای درمانی که در کنار دارو درمانی می‌توانند به کاهش علائم اختلال او سی دی کمک کنند، شامل موارد زیر هستند:
- تکنیک‌های آرام‌بخش مانند مدیتیشن، یوگا و تمرینات تنفسی
- تغییر سبک زندگی همچون بهبود عادت خواب، تغذیه سالم و ورزش منظم
- شرکت در گروه‌های حمایتی و استفاده از تجربه دیگران
- مصرف مواد غذایی یا مکمل حاوی ویتامین B۶ زیر نظر متخصص
درمان وسواس فکری چقدر طول میکشد؟
اغلب متخصصان معتقدند درمان این اختلال زمان‌بر است و به عوامل مختلفی از جمله شدت علائم، نوع درمان، نحوه پاسخ بدن به درمان، وجود اختلالات روانشناختی دیگر مانند افسردگی یا اضطراب و پایبندی بیمار به درمان بستگی دارد. به طور کلی، می‌توان گفت درمان بیماری وسواس در اغلب افراد بین سه تا ۶ ماه طول میکشد و ممکن است در برخی اشخاص به بیشتر از ۱۲ ماه برسد.
عوارض و خطرات وسواس فکری
اختلال او سی دی اگر شدید باشد، می‌تواند بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد تاثیر منفی بگذارد.
اگر وسواس فکری درمان نشود، ممکن است عوارض و پیامدهای مختلفی برای فرد ایجاد کند که عبارت‌اند از:
- استرس و اضطراب شدید
- افسردگی
- اختلال در عملکرد روزانه
- مشکل در روابط فردی و اجتماعی
- تنش و اختلاف خانوادگی
- اجتناب از قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی و خانه‌نشینی
- آسیب جسمی مانند عفونت
- مشکل خواب
- تمایل افراد به مصرف الکل یا مواد مخدر
برای وسواس فکری چه بخوریم؟
تغذیه می‌تواند نقش مهمی در مدیریت علائم اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) داشته باشد، با این حال نباید جایگزین درمان‌های تخصصی شود. برخی از مواد غذایی که به بهبود وضعیت کلی افراد مبتلا به ocd کمک می‌کنند، شامل موارد زیر هستند:
- مواد غذایی حاوی ویتامین D مانند تخم مرغ، جگر گاو، پنیر، قارچ، شیر، جو دوسر، ماهی سالمون و قزل‌آلا
- مواد غذایی حاوی ویتامین B۱۲ مانند گوشت، تخم مرغ و لبنیات
- مواد غذایی حاوی روی مانند حبوبات، آجیل، دانه تخم کتان، غلات، شکلات تلخ، میوه و سبزیجات تازه
- مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان مانند توت فرنگی، بلوبری، گردو، کلم قرمز و تمشک
- اسیدهای چرب امگا۳ مانند ماهی‌های چرب، دانه چیا و دانه کتان
