تاثیرات تغییر اقلیم؛ از تغییر جنسیت دوزیستان تا سردرگمی حیات‌وحش در زیستگاه
تخریب و جزیره‌ای شدن زیستگاه‌ها، تغییر جنسیت به ویژه در میان دوزیستان، سردرگمی انواع گونه‌ها در بالا و پایین رفتن از ارتفاعات، خواب زمستانی زودهنگام، گسترش آتش‌سوزی‌ها به علت خشک شدن جنگل‌ها و مراتع برخی از تاثیرات تغییر اقلیم بر تنوع زیستی و زیستگاه‌ها است.
اقلیم متنوع ایران باعث شده تا انواع زیادی از گونه های گیاهی و جانوری در نقاط مختلف آن رشد کنند، بررسی ها نشان می دهد حدود هشت هزار گونه گیاهی در کشور وجود دارد که حدود ۸۰ درصد تعداد گونه های گیاهی در تمام قاره اروپا است، از طرف دیگر تنوع جانوری هم در ایران چشمگیر است به طوری که بیش از ۲ هزار گونه جانوری در طبیعت کشور زندگی می کند، در این میان از حشره خور کوتوله ۲ گرمی گرفته تا نهنگ ۱۳۰ تنی دیده می شود که بسیار شگفت انگیز است.
علاوه بر این، توان زایش زیستگاه های کشور هم باعث شده تا تنوع زیادی از انواع گونه های گیاهی و جانوری در آن رشد کند، شاید به لحاظ وسعت مناطق حفاظت شده ایران تا حدودی از عدد تعیین شده در دنیا عقب باشد اما از لحاظ تنوع زیستی غنی است، امروزه در دنیا به طور متوسط ۱۴ درصد از مساحت کشورها به عنوان مناطق حفاظت شده شناخته می‌شود، در کشور ما این مناطق حدود ۱۲ درصد از وسعت تمام کشور یعنی حدود ۱۹ میلیون هکتار را شامل می شود، البته برنامه حفاظت از تنوع زیستی جهانی کشورها را موظف کرده که ۱۷ درصد از مساحت خود را به مناطق حفاظت شده ارتقا دهند که سازمان حفاظت محیط زیست برنامه هایی در این زمینه دارد.
با این وجود اما به دلایل مختلف در حال از دست دادن انواع گونه های ارزشمند هستیم، به عنوان مثال شیر ایرانی و ببر مازندران را برای همیشه از دست دادیم و یوزپلنگ آسیایی هم در آستانه انقراض قرار دارد، بر اساس نتیجه یک مطالعه در ایران، نزدیک ۲۲ درصد از پستانداران، ۱۱ تا ۱۲ درصد از پرندگان، ۱۴ درصد از خزندگان و ۳۶ درصد از دوزیستان در معرض تهدید هستند، البته وضعیت دنیا هم از لحاظ در خطر انقراض بودن انواع گونه های گیاهی و جانوری مساعد نیست به طوری که مطابق آخرین آمار منتشر شده در سال ۲۰۱۹ و ارزیابی یک برنامه ۹ ساله ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹ مشخص شد حدود ۲۵ درصد گیاهان، ۲۵ درصد جانوران و حدود ۵ درصد حشرات در معرض تهدید انقراض هستند.
البته انقراض گونه ها مساله جدیدی نیست، دنیا تاکنون انقراض های زیادی به خود دیده است، دانشمندان معتقدند اکنون در میانه ششمین انقراض دسته جمعی قرار داریم، اما تفاوتی که انقراض های امروزی با گذشته دارد علت و به صورت دسته جمعی بودن آن است، در حالیکه در گذشته علت بیشتر طبیعی بود اما امروزه به علت فعالیت های انسانی مانند جاده سازی، فعالیت های معدنی، انواع آلودگی ها و تغییر اقلیم که موجب تخریب زیستگاه ها و یا جزیره ای شدن آنها شده است، انقراض شتاب گرفته است.
به عبارتی باز هم پای انسان در میان است، این خودشیفتگی بشر و اینکه خود را مالک اول و آخر دنیا و هر آنچه در آن است می داند، عرصه را بر سایر گونه ها تنگ کرده است، حالا که پدیده تغییر اقلیم نسبت به سال‌های گذشته با سرعت زیادی پیش می رود و سال به سال اثرش شدت می یابد، قطعا تنوع زیستی را بیش از پیش در خطر نابودی قرار می دهد.
کارشناس تنوع زیستی درباره نقش تغییر اقلیم بر تنوع زیستی به خبرنگار محیط‌زیست ایرنا گفت: تغییر اقلیم بر روی رفتار حیات وحش، پوشش گیاهی و حتی فصل ها تاثیر بسیار دارد، در واقع این تاثیر بر روی رفتار تولید مثلی گونه ها، تغذیه، تغییر در زمان و مکان بارش ها و حتی جابجایی فصل ها با جدیت قابل مشاهده است.
اشکان اشعریون در پاسخ به اینکه این تغییرات در کجا برای انسان مهم می شود؟ افزود: قطعا آنجایی که این تغییر رفتارها بتواند برای انسان خطرناک باشد، به عنوان مثال وقتی گونه های بزرگتر در زیستگاه های طبیعی به غذا دسترسی نداشته باشند به سکونتگاه های انسانی نزدیک می شوند، روندی که اکنون درباره خرس در برخی مناطق اتفاق می افتد، به ویژه در فصولی که به صورت بیولوژیکی فصل پرخوری این حیوان است، تقاضای حیوان برای غذا باعث می شود که به سکونتگاه های انسانی نزدیک شود و این موضوع تعارض بین انسان و حیوان را بیشتر می کند.
وی ادامه داد: این روند درباره جوندگانی که خواب زمستانی دارند هم صدق می کند، در واقع تغییرات فصل مانند گرمتر و یا سردتر شدن حتی دیر و زود شدن فصول بر روی چرخه طبیعی زندگی آنها اثر می گذارد، به عنوان مثال اوایل پاییز در بیشتر مناطق کشور برف بارید این برف زودهنگام برای بسیاری از جوندگان یعنی اینکه بروند داخل لانه هایشان و تا آخر فصل بیرون نیایند، برای برخی پرندگان مهاجر یعنی اینکه زمان شروع مهاجرت یا ادامه مهاجرت است، مثلا تالاب میقان همیشه این معروف بود که اولین برفی که می بارید پرندگان به پرواز در می آمدند و مسیرشان را ادامه می دادند.
عضو کارگروه تخصصی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت گفت: حالا تصور کنید برفی که قرار بود اواخر پاییز ببارد اول پاییز باریده و دوباره بعد از مدتی هوا گرم شد، این حالت چرخه طبیعی جانوران را دچار اختلال می کند چون آنها به صورت طبیعی با گرم و سرد شدن هوا و بارش برف و باران تنظیم هستند بنابراین با هر خللی در روند طبیعی به زندگی آنها هم خدشه وارد می شود.
وی افزود: یکی دیگر از اثرات تغییر اقلیم کم بارشی است که موجب خشک شدن مراتع و جنگل ها و دامن زدن به آتش سوزی ها می شود، هر چند بیشتر آتش سوزی های ما عامل انسانی دارد اما تا حدودی در گسترش آتش سوزی ها موثر است، به عنوان مثال تغییر اقلیم موجب شده تا فاصله بارش ها در جنگل های هیرکانی کم شود از این رو در این شرایط با جنگلی خشک مواجه هستیم که قابلیت بروز آتش سوزی بیشتری دارد.
اشعریون اظهار داشت: همچنین تغییر اقلیم در زاد و ولد و حتی نحوه نگهداری از توله ها و گوساله های برخی از گونه ها تاثیر می گذارد چون گویی فصل ها را گم می کنند، همچنین در تعیین جنسیت دوزیستان بسیار تاثیرگذار است چون جنسیت گونه ها در زمان تخم ریزی به آب و هوا بستگی دارد، یعنی تعادل جنس نر و ماده را به هم می زند چون دما در زمان تخم ریزی جنسیت را تعیین می کند حالا اگر تغییر کند نسبت جنسیت هم تحت تاثیر قرار می گیرد، در ایران چند گونه اندمیک دوزیست داریم که یکی از مهمترین آنها سمندر لرستانی است که در معرض انقراض هم قرار دارد.
وی گفت: حتی تغییر اقلیم موجب جابجایی برخی از گونه ها به ارتفاعات بالاتر می شود، یعنی با گرمتر شدن دمای زمین برخی گونه ها به ارتفاعات بالاتر می روند، یا زمانی که برف زودهنگام می بارد موجب پایین تر آمدن برخی گونه ها از ارتفاعات می شود، در مجموع سرما و یا گرمای خارج از حد طبیعی در بالا و پایین رفتن گونه ها به ارتفاعات اثر می گذارد.
کارشناس تنوع زیستی ادامه داد: یکی دیگر از تاثیرات تغییر اقلیم، تخریب زیستگاه ها و جزیره ای شدن آن است که تغییر اقلیم آنرا شدت می دهد که این شرایط روابط اکولوژیک بین زیستگاه ها را از بین می برد، البته در ایران عامل انسانی هم در تخریب زیستگاه بسیار پررنگ است که متاسفانه آنطور که باید به آن توجه نمی شود، این در حالیست که در دنیا روی بحث تنوع زیستی به عنوان شاخص تغییر اقلیم کار می شود اما در ایران تنوع زیستی خود را با تخریب زیستگاه از دست می دهیم، از سوی دیگر باعث از بین رفتن پوشش گیاهی و افزایش گرد و غبار می شود.
اشعریون با تاکید بر اینکه تغییر اقلیم یک کلان‌روند بر روی کره زمین است گفت: اکنون در بسیاری از کشورها نشست ها و کاپ های زیادی با موضوع تغییر اقلیم برگزار می شود، شاید نتوان به راحتی مانع شرایط پیش رونده تغییر اقلیم شد اما می توان با یک سری آموزش ها رفتارها را تغییر داد و کارهایی که به این روند سرعت می بخشد را انجام نداد، باید خود را با این روند سازگار کنیم، در دنیای امروز نمی توان مانع توسعه صنعتی شد اما می توان بارگذاری های صنعتی را کاهش و تغییرات کاربری را کمتر کرد، شاید اجرای این کارها تا حدودی سخت باشد اما راه حفظ زیستگاه در مقابل اثرات تغییر اقلیم همین است.
