ترور، راهبرد اوکراین برای فرار از شکست/ ایگور کریلوف که بود و ترور او توسط اوکراین چگونه می‌ تواند بر وضعیت جنگ اثر بگذارد؟

 این ژنرال روسی، ارشدترین مقام نظامی ترورشده از زمان آغاز حمله تمام‌عیار روسیه به اوکراین به شمار می‌رود و تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند که مسکو تلاش خواهد کرد تا پاسخ قاطعی به این ترور بدهد.

انفجار در مسکو

ژنرال ایگور کریلوف، صبح روز سه‌شنبه در حال خروج از ساختمان محل زندگی‌اش در جنوب شرق شهر مسکو، پایتخت روسیه بود که انفجار بمبی جای‌گذاری‌شده در یک اسکوتر برقی به زندگی او و دستیارش پایان داد. این اسکوتر برقی درست در مقابل ورودی ساختمان محل زندگی این ژنرال ارشد روس پارک شده بود.

بر اساس اعلام سرویس امنیت فدرال روسیه (FSB) بمب با کنترل از راه دور منفجر شده است. تصاویر این انفجار توسط دوربین‌های نصب‌شده در اطراف این ساختمان ضبط شده و نشان می‌دهد به محض خروج کریلوف اسکوتر برقی منفجر می‌شود.

خبرگزاری تاس روسیه نوشته است که به گفته مقام‌های امنیتی، مقدار مواد منفجره استفاده‌شده در این عملیات ترور، تقریباً برابر با مقدار مواد منفجره استفاده‌شده در عملیات انتحاری سال ۲۰۱۰ در مترو مسکو بود که به کشته شدن ۴۰ نفر و مجروحیت ۸۰ نفر انجامید.

کریلوف که بود و در چه شرایطی کشته شد؟

ژنرال ایگور کریلوف، ۵۴ ساله فرمانده نیروهای دفاع هسته‌ای، بیولوژیکی و شیمیایی روسیه بود. او در اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی فرماندهی یک گروهان از نیروهای اتحاد جماهیر شوروی که در آلمان شرقی مستقر بودند، بر عهده گرفت. سپس با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به یگان‌هایی که مسئولیت دفاع هسته‌ای، بیولوژیکی و شیمیایی را بر عهده داشتند پیوست.

کریلوف از سوی تعدادی از کشورها از جمله بریتانیا و کانادا به دلیل نقش داشتن در جنگ مسکو علیه اوکراین تحریم شده بود. مه ۲۰۲۴، وزارت امور خارجه ایالات متحده تحریم‌هایی را علیه ایگور کریلوف وضع کرد. براساس ادعای این نهاد، واحد تحت امر کریلوف از کلروپیکرین، یک عامل خفه‌کننده که به طور گسترده در جنگ جهانی اول استفاده می‌شد، برای هدف قرار دادن سربازان اوکراینی استفاده کرده بود.

روز دوشنبه یعنی یک روز پیش از ترور نیز سرویس امنیت داخلی اوکراین (SBU) اعلام کرد که تحقیقات علیه کریلوف به دلیل نقش داشتن او در استفاده از تسلیحات شیمیایی ممنوعه در جنگ را آغاز کرده است.

روسیه هرگونه استفاده از تسلیحات شیمیایی علیه اوکراین را رد کرده و مدعی است که کی‌یف از این تسلیحات برای جلوگیری از پیشروی نیروهای روسی استفاده می‌کند. ژنرال کریلوف، جلسات توجیهی زیادی برای متهم کردن اوکراین به استفاده از تسلیحات آغشته به سم یا مهمات آلوده به رادیو اکتیو برگزار کرده بود. ایلیا پولیکارپوف، دستیار ژنرال کریلوف نیز در این بمب‌گذاری کشته شد.

کریلوف، ارشدترین مقام‌ نظامی روسیه است که از زمان آغاز حمله تمام‌عیار روسیه به اوکراین در جایی دور از خطوط مقدم جنگ کشته می‌شود. پیش از این، ارشدترین مقام نظامی روس که خارج از میدان جنگ کشته شد، والری ترانکوفسکی بود که فرماندهی تیپ ۴۱ ناوگان دریایی روسیه در دریای سیاه را بر عهده داشت. ترانکوفسکی در ماه نوامبر، در پی انفجار یک خودرو در منطقه سواستوپل در شبه‌جزیره کریمه کشته شد. یک مقام ارشد امنیتی اوکراین در آن زمان بدون افشای نام خویش اعلام کرد که این انفجار از سوی سرویس امنیت داخلی اوکراین (SBU) انجام گرفته است.

حدود دو هفته قبل نیز یک مهندس برجسته و اثرگذار در برنامه موشکی روسیه که به گفته سرویس امنیتی اوکراین در توسعه برنامه‌ موشک‌های کروز روسیه نقش ویژه داشت، در مسکو ترور شد.

نقش اوکراین در ترور کریلوف

برخلاف بسیاری از ترورهایی که از فوریه ۲۰۲۲ به این سو در روسیه رخ داده، این بار اوکراین رسماً مسئولیت این ترور را بر عهده گرفته است. روز سه‌شنبه ۱۷ دسامبر، ساعاتی پس از عملیات ترور، سرویس امنیت داخلی اوکراین (SBU) ضمن ارسال ویدئوی لحظه انفجار بمب برای خبرگزاری‌ها  مسئولیت ترور را پذیرفت. یک مقام این سرویس امنیتی که مایل به افشای نامش نبود به نشریه تایم گفت که «اجازه انتشار جزئیات بیشتری را ندارد» اما تأکید کرد که کریلوف «یک جنایتکار جنگی و یک هدف کاملاً مشروع بود.»

سرویس امنیت داخلی اوکراین (SBU) اصلی‌ترین سازمان اطلاعاتی در اوکراین است که مسئولیت‌هایش شامل ضداطلاعات و مقابله با جرایم سازمان‌یافته می‌شود. با این حال، در طول جنگ شرایط برای این نهاد کمی تغییر یافته و مأموریت اجرای عملیات‌های تخریبی و به قتل رساندن چهره‌های تأثیرگذار در کرملین در زمینه جنگ به این نهاد سپرده شده است.

در طول یک سال گذشته، حملات روسیه به مواضع و خطوط دفاعی نیروهای اوکراینی اغلب به دستاوردهای محدودی منتهی می‌شد اما همزمان خسارت‌های فراوانی به نیروهای مدافع اوکراینی که از کمبودهای زیادی در حوزه تجهیزات و نیروی انسانی رنج می‌برند وارد کرد. این حملات بی‌وقفه که شامل حملات توپخانه‌ای مداوم و محاصره‌های طولانی‌مدت هم می‌شد، سرانجام در ماه اکتبر نتیجه داد و روسیه در این ماه موفق شد بزرگترین دستاورد ارضی خود را از تابستان ۲۰۲۲ به این سو کسب کند.

در ماه اکتبر روسیه موفق شد ۱۶۰ مایل مربع (۴۱۴ کیلومترمربع) از خاک اوکراین را در منطقه دونباس واقع در شرق این کشور تصرف کند. این پیشروی‌ها به روسیه اجازه داد کنترل مناطق استراتژیکی را که به حفظ خطوط دفاعی اوکراین کمک می‌کردند (نظیر وله‌دار و سلیدوف) به دست بگیرد و از آن‌ها برای پیشروی عمیق‌تر استفاده کند.

موفقیت‌های روسیه نشان‌دهنده تغییر جدی در مناطق جنگی در مقایسه با سال گذشته است. در سال ۲۰۲۳ خطوط دفاعی هر دو طرف در بیشتر طول سال ثابت بود و عملیات‌های آفندی و پدافندی هر دو طرف با موفقیت‌ها و پیشروی‌های قابل توجهی همراه نمی‌شد.

کی‌یف ایندیپندنت نوشته است که برخی کارشناسان نظامی اوکراینی معتقدند اقدامات اخیر روسیه در جبهه شرق باعث شده تا طول خطوط درگیری افزایش پیدا کند و این مسئله بر توان دفاعی نیروهای اوکراینی تأثیر گذاشته است. به باور آن‌ها این مسئله یکی از دلایل عمده موفقیت روسیه در جبهه شرق است.

پازی پاروینن، کارشناس نظامی گروه پرنده سیاه واقع در فنلاند می‌نویسد بیش از نیمی از دستاوردهای ارضی روسیه در سال ۲۰۲۴ میلادی در سه ماه منتهی به اکتبر به دست آمد: «وضعیت در جنوب شرقی دونباس به سرعت رو به وخامت است.» پاروینن حملات بی‌وقفه‌ای را که نیروهای اوکراینی باید در برابرشان مقاومت کنند، به «یک بازی طولانی و طاقت‌فرسا» تشبیه کرد که در آن نقاط بحران جدید سریع‌تر از توانایی مدیریت آنها ظاهر می‌شوند. این شرایط به روسیه اجازه می‌دهد تا هر زمان که یک نقطه ضعف پیدا کند، به سرعت پیشروی کند.

وینسنت تورت، تحلیلگر بنیاد پژوهش‌های استراتژیک فرانسه، به عوامل دیگری که به پیشروی روسیه کمک کرده‌اند اشاره می‌کند: «استفاده فزاینده روسیه از بمب‌های هدایت‌شونده قدرتمند که می‌توانند مواضع مستحکم دشمن را نابود کنند و همچنین فقدان استحکامات اوکراین در منطقه‌ای که در حال حاضر درگیری‌ها در آن رخ می‌دهد، عوامل بسیار مهمی در پیشروی روس‌ها بوده‌اند.» به گفته تورت «علاوه بر این، دفاع اوکراین به‌طور فزاینده‌ای تضعیف شده، زمین برای حملات روسیه مساعدتر شده و روس‌ها حملات موثرتری با بمب‌های هدایت‌شونده با قدرت تخریب بالا انجام می‌دهند.»

سرویس امنیت داخلی اوکراین (SBU) اصلی‌ترین سازمان اطلاعاتی در اوکراین است که مسئولیت‌هایش شامل ضداطلاعات و مقابله با جرایم سازمان‌یافته می‌شود

علاوه بر مشکلات یادشده، نیروهای اوکراینی از کمبود نیروی انسانی آموزش‌دیده نیز به طور جدی رنج می‌برند. برای رفع این مشکل آن‌ها تلاش دارند تا با فراخوان مردانی که موعد خدمت اجباری آن‌ها فرا رسیده یا در دوره رزرو خدمت قرار داشتند، گردان‌ها و تیپ‌های آسیب‌دیده را بازسازی کنند. اولکساندر لیتویننکو،  دبیر شورای امنیت و دفاع اوکراین روز پنجشنبه ۳۱ اکتبر در این باره به نمایندگان پارلمان این کشور گفت: «۱۶۰ هزار سرباز جدید فراخوانده خواهند شد تا توان رزمی از دست رفته واحدها بازیابی شود.»

یکی دیگر از چالش‌های اوکراین برای دفاع در منطقه دونباس، نداشتن استحکامات دفاعی کافی و تکیه بر شهرها برای دفاع است. نگاهی به روند پیشروی روسیه پس از تصرف شهر کلیدی وله‌دار نشان می‌دهد روس‌ها بعد از تصرف این شهر با یک زمین خالی، هموار و بدون استحکامات دفاعی روبه‌رو بوده‌اند که نیروهای اوکراینی تلاش داشتند در آنجا به دفاع بپردازند و همین مسئله سبب شد تا بر اساس آمار، پیشروی روسیه روندی بسیار سریع‌تر از گذشته داشته باشد.

کارشناسان نظامی معتقدند حمله به کورسک هم یکی از اشتباهات کلیدی اوکراین بود که وضعیت دفاعی اوکراین در دونباس را تضعیف کرد. نیویورک‌تایمز در این خصوص نوشته است: «در تابستان، بخشی از نیروهای زبده اوکراین در منطقه دونباس برای حمله به منطقه کورسک در خاک روسیه از دونباس به کورسک منتقل شدند و همین امر توان دفاعی اوکراین را کاهش داد.» اوکراین برای جایگزینی این نیروهای زبده از برخی واحدهای داوطلب استفاده کرده است که از آموزش و نظم واحدهای نظامی عادی برخوردار نیستند.

اوکراینی‌ها امید داشتند که در حمله غافلگیرانه به کورسک بتوانند با تصرف و تثبیت کنترل بر بخش‌هایی از خاک روسیه از آن اهرمی برای تقویت موضع خود در میز مذاکرات احتمالی بسازند و روسیه را وادار کنند نیروهای خود را از شرق اوکراین به منطقه کورسک منتقل کند اما به نظر می‌رسد هیچ‌کدام از دو هدف مورد اشاره محقق نشدند تا حمله به کورسک بیش از آنکه یک پیروزی تاکتیکی به نظر برسد، یک شکست استراتژیک باشد.

این وضعیت و شکست‌های متعدد باعث شد اوکراین تصمیم بگیرد در خارج از میدان جنگ فشارها علیه روسیه را بیشتر کند تا پیشروی روس‌ها متوقف شود. حتی صدور مجوز آمریکا، فرانسه و بریتانیا برای استفاده اوکراین از موشک‌های ساخت آن‌ها به منظور حمله به عمق خاک روسیه نیز نتوانست تغییر محسوسی در شرایط جنگ ایجاد کند.

ایالات متحده مدعی است که نقشی در این عملیات نداشته و اوکراین پیش از اجرای آن آمریکا را آگاه نکرده بود. یک مقام آگاه آمریکایی در این خصوص به روزنامه نیویورک‌تایمز گفته است: «این اقدام می‌تواند غیرسازنده باشد چراکه واکنش شدید ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه را در پی خواهد داشت. دقیقاً به همین دلیل است که آمریکا با هر گونه عملیات خرابکارانه یا کشتار هدفمند در خاک روسیه مخالف است و آن را اشتباه می‌داند.»

برخی دیگر از مقام‌های آمریکایی به این روزنامه گفته‌اند که ژنرال کریلوف فرمانده مهمی نبود و نقش مهمی در جنگ بازی نمی‌کرد. یکی از آن‌ها پیش‌بینی کرده که روسیه یک مقام هم‌رده را در اوکراین ترور خواهد کرد اما این انتقام به تشدید قابل توجه درگیری‌ها منجر نخواهد شد.

مظنون ازبک

سرویس امنیت فدرال روسیه (FSB) روز چهارشنبه ۱۸ دسامبر اعلام کرد که در پی حادثه بمب‌گذاری و ترور ژنرال کریلوف، یک مظنون را بازداشت کرده است. بر اساس اعلام این نهاد، فرد مظنون اهل ازبکستان و متولد سال ۱۹۹۵ است. دو خبرگزاری تاس و ریانووستی او را احمد قربانوف معرفی کرده‌‌اند.

به گفته سرویس امنیت فدرال روسیه این فرد ازبک از سوی سرویس ویژه اوکراین استخدام شده بود. در بیانیه این سرویس آمده است که به بمب‌گذار وعده ۱۰۰ هزار دلار نقد و اعطای پناهندگی در یک کشور عضو اتحادیه اروپا داده شد تا او قانع شود با بمب‌گذاری ژنرال سرگئی کریلوف را ترور کند.

گزارش FSB می‌گوید مظنون پس از استخدام شدن توسط سرویس اوکراین به مسکو سفر کرده و یک بمب دست‌ساز در اختیار او قرار گرفته تا آن را روی یک اسکوتر برقی نصب و در مقابل ورودی ساختمانی که به او گفته شد، پارک کند. او همچنین یک ماشین اجاره و دوربینی روی آن ضبط کرده تا تصاویر به طور کامل ضبط و به صورت زنده برای مأموران اوکراینی مستقر در شهر دنیپرو پخش شوند. در صورت اثبات جرم در دادگاه، این مظنون به حبس ابد محکوم می‌شود.

بن‌بست صلح

همزمان با تحولات در میدان جنگ و همچنین اقداماتی که در پشت جبهه‌ها صورت می‌گیرد، اظهارات مقام‌های ارشد روسیه، اوکراین و کشورهای غربی نشان می‌دهد که صلح گزینه‌ای چندان در دسترس نیست. 

رئیس‌جمهور روسیه روز پنجشنبه در گفت‌وگوی پایان سال خود با خبرنگاران و شهروندان روسیه گفت که در گفت‌وگوهای احتمالی‌اش با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب ایالات متحده، آماده مصالحه درباره جنگ اوکراین است. پوتین در این جلسه که حدود چهار ساعت و نیم ادامه داشت بیش از یک بار اعلام کرد که درباره جنگ کشورش علیه اوکراین آماده مصالحه است.

با این حال پوتین شروط متعددی را برای مصالحه مطرح کرد و با تاکید بر لزوم خلع سلاح اوکراین و کسب تضمین‌های عمده امنیتی از سوی ناتو و غرب، گفت که ولودیمیر زلنسکی را همتای «مشروع» برای مذاکرات نمی‌داند. او همچنین با اشاره به اینکه بیش از چهار سال است که با دونالد ترامپ صحبت نکرده است، گفت: «اگر او بخواهد آماده خواهم بود... مطمئنم که چیزهای زیادی برای گفت‌وگو خواهیم داشت.»

دونالد ترامپ در کارزار انتخاباتی خود وعده داده بود که در صورت پیروزی در انتخابات به سرعت به جنگ اوکراین پایان دهد. با این حال او توضیحی درباره چگونگی این امر نداده است. رئیس‌جمهور روسیه در این جلسه همچنین اظهارات خبرنگار شبکه آمریکایی ان‌بی‌سی را رد کرد؛ این خبرنگار با اشاره به تلفات سنگین روسیه در اوکراین و همچنین سقوط حکومت بشار اسد در سوریه و دیگر شکست‌های مسکو گفت که ولادیمیر پوتین در مذاکرات با دونالد ترامپ موقعیت ضعیف‌تری خواهد داشت اما ولادیمیر پوتین مدعی شد که روسیه اکنون به نسبت سال ۲۰۲۲ که تهاجم ارتش کشورش علیه اوکراین آغاز شد، به مراتب قوی‌تر شده است.او اظهار داشت که نیروهای روسی در تمام جبهه‌های جنگ علیه اوکراین در حال پیشروی هستند و مسکو در حال «نزدیک شدن به اهداف اولیه» خود است.

رئیس‌جمهور روسیه سپس اضافه کرد: «ما همیشه گفته‌ایم که آماده مذاکره و مصالحه هستیم.» رویترز ماه گذشته گزارش داده بود که پوتین آماده گفت‌وگو با دونالد ترامپ درباره توافق آتش‌بس اوکراین است، اما رهبر روسیه حاضر نیست از متصرفات ارتش خود در اوکراین چشم‌پوشی کند و اصرار دارد که کی‌یف از خواسته خود برای پیوستن به ناتو کوتاه بیاید. او در اظهارات روز پنج‌شنبه خود نیز با اشاره به پیشروی‌های ارتش روسیه در اوکراین گفت که مسکو دلایل زیادی برای مصالحه ندارد و در هر مذاکره‌ای درباره صلح نیز از موضع قدرت وارد می‌شود.

از سوی دیگر در غرب، تحرکاتی در حال وقوع است که می‌تواند صلح را پیچیده‌تر کند. طبق گزارش شبکه خبری فرانس۲۴، ولودیمیر زلنسکی رئیس‌جمهور اوکراین با مارک روته، دبیرکل ناتو و دیگر رهبران کلیدی اتحادیه اروپا روز چهارشنبه در بروکسل دیدار کردند. این درحالی است که امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه و کی‌یر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا به دلیل آنچه «تداخل برنامه» خوانده شده، نتوانستند به بروکسل سفر کنند اما وزرای خارجه خود را به این نشست فرستادند.

۲۷ رهبر اتحادیه اروپا روز پنجشنبه در بروکسل برای یک نشست یک‌روزه با یک دستور کار بسیار شلوغ دور هم جمع شدند. این نشست با مسئله جنگ اوکراین و احتمال اعزام نیروهای غربی به کی‌یف آغاز خواهد شد و یکی از نگرانی‌های اصلی اروپا، شروع ریاست دونالد ترامپ خواهد بود؛ رئیس‌جمهور منتخبی که احتمال می‌رود کمک‌های واشنگتن به کی‌یف را با چالش‌هایی مواجه کند.

زلنسکی همزمان با ورود به بروکسل، پایتخت بلژیک بر مسئله موضع و جایگاهی قوی تاکید کرد و گفت: «اروپا به موضعی متحد و قوی برای اطمینان از صلحی بادوام نیاز دارد.»

اولاف شولتز، صدراعظم آلمان در رابطه با اعزام نیروهای غربی به اوکراین به خبرنگاران در بروکسل گفت: «رایزنی پیرامون مسئله اعزام نیروها به اوکراین بسیار زود است و در حال حاضر منطقی به نظر نمی‌رسد.» وی افزود: «اولویت ما اطمینان از حاکمیت اوکراین است و نباید مجبور به پذیرش صلح دیکته‌شده شود.»

این اظهارنظر صدراعظم آلمان درحالی عنوان شده که گزارش‌ها حاکی از آغاز گفت‌وگوها و رایزنی‌ها پیرامون احتمال استقرار نیروهای اروپایی در اوکراین است. درحالی‌که این مسئله در دیدار اخیر مکرون و دونالد توسک، نخست‌وزیر لهستان مطرح شده، دیپلمات‌ها می‌گویند بسیار زود است تا بخواهیم پیشنهادات ملموسی را در این خصوص ارائه دهیم.

دبیرکل ناتو در بروکسل خطاب به خبرنگاران گفت: «اگر اکنون شروع به بحث در میان خود کنیم که یک معامله چگونه می‌تواند باشد، آن را برای روس‌ها بسیار آسان خواهیم کرد. متحدان کی‌یف باید بر افزایش ارسال تسلیحات متمرکز شوند و از آنها بخواهند که درباره شروط احتمالی مذاکرات علنی گفت‌وگو نکنند.»

زلنسکی و مکرون که روز چهارشنبه با یکدیگر دیدار داشتند، ظاهراً با آموزش نیروهای اوکراینی در خاک فرانسه موافقت کرده‌اند. رئیس‌جمهور اوکراین در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «از مکرون به خاطر آماده کردن یک تیپ توسط فرانسه برای ارتش ما تشکر می‌کنم و ما موافقت کردیم که این همکاری را ادامه دهیم و یک تیپ دیگر آماده کنیم. امیدواریم سایر شرکا با کمک به تجهیز تیپ‌های اوکراینی اضافی به این تلاش بپیوندند.»

به‌رغم تصویب قانون جدیدی برای سربازگیری در ماه مه، ارتش اوکراین با اعزام نیروهای جایگزین مشکلات زیادی داشته است؛ مردان جوان تمایلی به نام‌نویسی برای خدمت سربازی ندارند زیرا مدت آن در بهترین حالت، نامحدود و در بدترین حالت، بازگشت‌ناپذیر است. رهبران شرکای غربی اوکراین از آن می‌خواهند حداقل سن سربازگیری را از ۲۵ سال نیز پایین‌تر بیاورند تا ظرفیت نیروهای ذخیره افزایش پیدا کند اما برخی حساسیت‌های سیاسی و نگرانی از بروز بحران جمعیتی، سد راه هرگونه تغییری در این زمینه شده است.

همچنین کمبود نیرو در ارتش اوکراین به قدری وخیم است که رئیس‌جمهور اوکراین لایحه‌ای را امضا کرد که به موجب آن زندانیان اوکراینی به ارتش می‌پیوندند تا در برابر روسیه جنگ کنند. جان هیلی، وزیر دفاع انگلیس در رابطه با مسئله اعزام نیروهای خارجی به اوکراین به روزنامه تایمز گفت: «بریتانیا باید در طول سفر به کی‌یف آموزش را برای آنچه اوکراینی‌ها نیاز دارند، مناسب‌تر کند. ما باید دسترسی اوکراینی‌ها را آسان‌تر کنیم و باید با اوکراینی‌ها کار کنیم تا نیروهای بیشتری را مستقر کنند.»

او ضمن تعهد نسبت به بسته حمایتی ۲۲۵ میلیون پوندی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا این موضوع به معنای گسترش آموزش نیروهای استخدام‌شده اوکراینی در داخل بریتانیاست؟ گفت: «ما هر کجا که بتوانیم برای پاسخ به آنچه اوکراینی‌ها می‌خواهند انجام خواهیم داد. آن‌ها هستند که می‌جنگند. بریتانیا باید به اوکراین در ایجاد انگیزه و انتقال نیروهای بیشتر کمک کند.»