تئاتر فیزیکال چیست؟/ احساسات با استفاده از تكنيك، يك نمایشگر را به حرکت در می آورد/ تئاتر فیزیکال کلمات را با استفاده از بدن زندگی و زنده می کند

برای اولین بار که با این سبک از تئاتر آشنا شدم این سئوال برای من مطرح شد که تئاتر فیزیکال چیست؟ در این نوع از تئاتر چه می کنند؟ چه تفاوتی با تئاتر امروزی و تعریفی که ما از تئاتر داریم، دارد؟ با یک جستجوی ساده در می یابیم که تئاتر فیزیکال گونه‌ای تازه از جهان تئاتر نیست، یک اتفاق تازه نیست. یك طراح حركت و کارگردان این سبک از تئاتر می گوید: در تئاتر حرکتی، با استفاده از بدن و حرکات به ابراز کلماتی که به هر دليلي از بيانش سر باز ميزنيم می پردازیم. تئاتر حرکتی پدیده ای عجیب و خارق العاده و خاص است که ریشه در جنبش بدن انسان دارد.

با یک طراح حركت و کارگردان حرفه ای تئاتر فیزیکال و یا همان تئاتر حرکتی به صحبت نشستیم. نام او عاطفه تهران ی است. او در سال 1375 به عنوان بازیگر فيزيكال تئاتر فعالیت حرفه ای در عرصه فرهنگی کشور و خصوصا در سبک تئاتر حرکتی را در گروه نرگس سياه به سرپرستي حامد محمد طاهري آغاز كرد و با منحل شدن اين گروه با تاسيس " گروه تئاتر بخوان" فعاليت خود را در خصوص طراحي حركت و كارگرداني ادامه داد. او که پس از ٥ سال دوری به صحنه تئاتر بازگشته، خاطرات تلخ آن دوران را کنار گذاشته و حالا بیش از پیش به بکارگیری تکنیکهای بدن برای فریاد کلماتی که نمی تواند بیان کند در تلاش است. او می گوید من با كليشه و تكرار مخالفم و باید تکنیک با ذهن و بدن خلاق به خلق اثری پر از احساس منجر شود. او می گوید تئاتر حرکتی پدیده ای است عجیب ، خارق العاده و خاص که ریشه در جنبش بدن انسان دارد. انسان از لحاظ ذهنی و بدنی سرشار از حرکت است و این جنب و جوش ها ، بالا و پایین ها و حرکاتی که حس های مختلفی در آن است را یک طراح حرکت با آگاهی تمام آنها را شکل می دهد و این چنین است که حرکت بوجود می آید. طراحی حرکت، از قواعد خاصی پیروی می کند. در طراحي حرکت تکنیک بسیار مهم است و جزئی جدا نشدنی از تئاتر فیزیکال به شمار می آید اما نکته مهم در حرکت حسی است که یک نمایشگر را به حرکت در می آورد. در حقیقت براي يك نمایشگر نبايد مهم باشد كه با چه تكنيكي حركت ميكند، براي او اين بايد مهم باشد كه چه حسي او را به حركت در مي آورد. اطراف ما پر است از صدا ها، انسان ها ، فیزیک ها، شکل های حرکتی متفاوت در بدن، آواز ها، خصوصیات اخلاقی و تفاوت های مختلف و البته این تفاوت هاست که مهم است.

حرکت از زندگی خصوصی و شخصی انسان ها می آید وقتی که کاری در تئاتر حرکتی شروع می شود مهم این است که از زندگی روزمره ما حال و روز امروزی آدم ها بوجود آید.

زمانی است كه حرفی می خواهید بزنید که امکان و يا توان به زبان آوردنش را ندارید و یا آن حرف در قالب کلمات گنجانده نمی شود و این درحالی است که اگر این حرف ها را در درون خود نیز نگه دارید باعث بروز مشکلاتی از لحاظ بدنی و روانی در بدن می شود اینجاست که حرکت بهترین وسیله برای بازگو کردن آن کلمات است و تو می تواني کلمات را زندگي و زنده كني.

حرکت نسبت به کلمات بسیار حقیقی تر است. انسان با کلمات ادعای چیزی را می کند ولی در عمل آن ادعا را نمی بینیم. ولی او می تواند از آن کلمات استفاده نکند و حرفی نزند ولی با حرکت و عملش آن حرف را نشان دهد.

تاریخچه ای از تئاتر فیزیکال

عاطفه تهرانی درباره تاریخچه تئاتر فیزیکال گفت: قبل از انقلاب چیزی به نام تئاتر فیزیکال وجود نداشته و فقط تئاتر تجربی بوده است که با ورود پیتر گروک به ایران در آن زمان ، این نوع تئاتر در ایران آغاز می شود. صدر الدین زاهد، پرویز پور حسینی ، فهیمه راستکار ، هوشنگ قبانلو و داریوش فرهنگ اولین تئاتر تجربی را در آن زمان انجام می دهند. بعد از انقلاب با حامد محمد طاهری و گروه نرگس سیاه این سبک تئاتر شروع می شود. تاسیس این گروه در سال 1375 بوده که در آن دوران سه الی چهار کار انجام شد و با رفتن حامد محمد طاهری این گروه نیز منحل می شود.

چه جوامعی به تئاتر فیزیکال توجه دارند

این بازیگر تئاتر افزود: در خارج از ایران امروزه بشدت به این نوع تئاتر می پردازند. حتی در کشورها مختلف دانشکده های مخصوص حركت معاصر وجود دارد اما در ایران این گونه دانشکده ها وجود ندارد.

علت های پیشرفت در تئاتر حرکتی در دنیا چیست

این کارگردان با سابقه تئاتر در خصوص علت های پیشرفت در تئاتر فیزیکال در جهان اظهار کرد: آکادمیک بودن باعث پیشرفت تئاتر فیزیکال و حرکتی در دنیا است. قطعا آکادمیک بودن تئاتر فیزیكال و حركت معاصر خیلی مهم است در ایران شما نميتوانيد دانشجوي فيزيكال تئاتر به شكل آكادميك باشيد. نهايت يك واحد مگر بگذرانيد. مگر در كارگاه هاي آموزشي دوره اي شركت كنيد.

فراز و فرودهای فراوان در سبک تئاتر حرکتی چه بود؟

تهرانی با اشاره به فراز و فرود های سبک تئاتر حرکتی گفت: اولین مسئله این است که استاد این سبک کار را در ایران نداریم. همیشه کارهایمان دچار ضعف است و وقتی در خارج از کشور به اجرای کار دعوت می شویم متوجه قدرت فيزيكال تئاتر ويا حركت معاصر در ديگر كشورها مي شويم. مسئله بعدی که باعث ایجاد محدودیت و ضعف در ايران است نبود منش حرفه اي است در عين حال از بيرون كاملاً كمدي و خنده دار است و در عين حال تراژيك.در ميان محدوديت تكنيك، ضعف بزرگ ديگر وجود مدعی هاييست كه ادعاي بهترين بودن دارند. این مشکل بزرگ كه نشانه ي ضعف و اين حفره ي بزرگ كه هر كسي سعي مي كند آن را با فحش و ناسزا و كوبيدن ديگري پر كند به نظر من خيلي حرفه اي تر و جالب تر و زيباتر ميتونه با كمك به همديگر ميتونيم اين ضعف و فقدان رو تا حدالامكان بهبود ببخشيم.

نبود آموزش آکادمیک

اين كارگردان افزود: به دلیل وجود محدوديت تکنیک من تلاش کردم از سبک خاصی پیروی نکنیم یعنی از فیزیکال تئاتر ، تکنیک های معاصر، و از هر آنچه که از گارگاهي هاي خارج از ايران آموزش ديدم کمک بگیرم و مهم این است که بتوانم آنچه که در ذهن و احساس درونم وجود دارد را به نمایش بگذارم.

این کارگردان تئاتر در پاسخ به این سئوال که آیا سبک جدیدی را بوجود آورده است؟ گفت: (اين سبك تبديل به هر چیزی كه شده در هر صورت مورد قبول واقع شده است) می توان گفت که در ایران این سبکی جدید است اما در خارج از ایران طبيعتاً سبک جدیدی محسوب نميشود و صرفاً نمايش متفاوتيست. آنچه که مهم است این است که با هر آنچه که یاد گرفتم و اندوخته داشتم كاري را مي بندم،اجرا ميكنم و زماني كه برای جشنواره های خارجی ارسال مي كنم آنقدر از استاندارد معقولي برخوردار هست كه مورد قبول واقع شود و در کنار کارهای حرفه ای ديگر به نمایش گذاشته شود.

این طراح و كارگران با پیشنهاد به ایجاد سیستم آکادمیک برای بهتر شدن این سبک از تئاتر تصریح کرد: برای حرفه ای تر شدن تئاتر، استادانی از خارج از کشور برای برگزاری کلاس هایی به صورت کوتاه مدت برای علاقه مندان دعوت می شوند این درحالی است که خیلی خوب می شد رشته ای در دانشگاه داشته باشیم و سازماندهی تر و حرفه ای تر به این سبک از تئاتر توجه می شد و هرچه علم در این کار بیشتر و بالا تر رود ضعف ها ، کمبود ها برطرف می شود.

این بازیگر حرفه ای تئاتر با اشاره به حرفه ای تر شدن علاقه مندان از لحاظ تکنیکی افزود: در ایران انجمن حرکت در ایران وجود دارد و دوستان در این انجمن ها در تلاش هستند تا این فعالیت شناخته تر شود.

وی در پاسخ به این سوال که نگاه مردم و درک از این سبک کار چیست؟ افزود: نگاه مردم به دو بخش تقسیم می شود اول نگاه جوانان و دانشجویان است که بشدت علاقه مند به این سبک از تئاتر هستند و دسته دوم قدیمی ترها هستند که شناختی نسبت به این سبک از تئاتر ندارند.

تهرانی در خصوص راهکارهای لازم برای علاقه مند کردن و شناختن این سبک از تئاتر به مردم گفت: باید برای جذب مردم این کارها بیشتر اجرا و دیده شود تا مردم هم با این سبک کار آشنا می شود.

وضعیت امروز تئاتر حرکتی

وی همچنین در پاسخ به این سئوال که چه تعداد کار در این سبک کار تعریف و اجرا می شود گفت: دوستانی هستند که ورک شاپ های حرکت می گذارند اما به صورت رسمی فكر ميكنم فقط گروه ما اجرا کند و اگر غير از اين باشد متاسفانه من سعادت نداشتم نمايششان را ببينم.

عاطفه تهرانی درباره سختی های فعالیت و اجرای تئاتر حرکتی می گوید: کلا این سبک کار بسیار سخت است برای اینکه کاری به اجرا برسد باید سختی های زیادی را به تن خرید و چه خوب مي شد اگر گروه هاي ديگري هم كه در حوزه ي فيزيكال تئاتر يا حركت نو فعاليت مي كنند،تلاش کنند کارشان اجرا شود تا کارهایشان دیده شود.

وی در خصوص جبهه گیری ها در خصوص این نوع از سبک تئاتر تصریح کرد: معمولا در مقابل سبک و شیوه ای که به نظر دیگران جدید است و شناخته شده نيست همانند همین حركت معاصر و فیزیکال تئاتر گارد و جبهه گرفته می شود و چون سبک کار ما جدید است مقابل آن هم گارد گرفته می شود. ولی ما سعی کرده ایم که کار طبق قواعد و چارچوب های عرف موجود باشد و این و حتی پذیرش برخی محدودیت ها در کار باعث ایجاد خلاقیت هایی در کار می شود. برخی هم که کارشان دیده نمی شود و اجرا نمی برند نمی خواهند این محدودیت هاي در حال حاظر را بپذیرند و ترجیح می دهند که زیر زمینی کارشان را اجرا کنند. ولی من ترجیح می دهم کاری که می شود به شکل عمومی دیده شود را با رعایت یکسری موارد برای عموم اجرا کنم. چون به نظرم چيزي كه مهم است اين است كه اين سبك جديدتر ديده شود.

آینده تئاتر حرکتی

این بازیگر تئاتر در خصوص آینده تئاتر حرکتی گفت: آینده تئاتر فیزیکال در جهان به قدری سريع درحال درخشش است که قابل توصیف نیست و در ایران نیز در حال شکل گیری و پا گرفتن است چرا که دانشجویان زیادی در این زمینه داریم و علاقه مندان درحال پیگیری این سبک کار هستند و جذب این کار شده اند و این نشان از خوب پا گرفتن این کار دارد هرچند حرکت کند است و ما در ابتدای راه هستیم اما با این حال بسيار خوب به سمت جلو حركت مي كنيم.

تهرانی تصریح کرد: سعی می کنم در کارهایم تماشاگران عام را هم جذب کنم و نگاه آنها را به این سبک آشنا کنم . البته خوشبختانه درصد زيادي از تماشاگران در طي اين سالها از کارهای من راضی بودند.

وی در پاسخ به این که چه راه کاری برای درک بهتر این سبک تئاتر برای مخاطبان دارید گفت: تمام تلاش خود را می کنم که تمام قشر ها کار ما را درک کنند اما نه آنقدر که کار فدای درک مخاطبان شود ولی تلاش خودم را برای درک کار توسط مخاطبان می کنم.

این بازیگر تئاتر در پاسخ به این سئوال که در چند سال اخیر برای ساده سازی تئاتر حرکتی و انتقال مفهوم چه اقداماتی صورت گرفته است گفت: به هر حال اين شكل كار و منشاء حركات ما از زندگي روزمره ي ما مي آيد و خوب طبيعتا من هم مثل هر طراح حركت ديگري سعي ميكنم از حرکاتی استفاده کنم که از زندگی روزمره آدم ها می آید که فکر می کنم همین موضوع به درک بهتر این اجرا ها توسط تماشگران کمک می کند.كلا عنصر روزمرگی درك بهتري در اجرا ها دارد.

این کارگردان در مورد اینکه چقدر سنت و فرهنگ ایرانی در این سبک تئاتر تاثیرگذار است تصریح کرد: برای من خیلی جذاب است که از سنت و فرهنگ خودمان در کارهایمان استفاده کنم و در تلاشم در کار بعدی از محتوای ایرانی اما معاصر استفاده کنم.

تهرانی با اشاره به بهترین آرزویش گفت: اینکه بتوانم حركات سنتی ایرانی را با حركات و تكنيك هاي معاصر اجرا کنم یکی از آرزو های من است. اما به نظرم اصلا كار راحتي نيست و باید تحقیق زیادی برای چنین اجرایی انجام شود.

سختی های کار در تئاتر حرکتی

وی در خصوص سختی های کار در تئاتر حرکتی گفت: در این سبک از تئاتر نمی توانم از بازیگر حرفه ای استفاده کنم چرا که از تکنیک ها اطلاعی ندارند و فقط باید از دانشجوهای خودم که در حال یادگیری تکنیک هستند استفاده کنم. در اینجا دچار سه مشکل می شویم یک اینکه وقت زیادی باید برای آموزش دانشجو صرف کنیم تا بتوانیم کاری را با آن ها اجرا کنیم و دوم اینکه انها را بايد حرفه ای كنيم و تعداد كمي آنها داراي اخلاق و تكنيك حرفه اي به طور همزمان مي شوند و سوم اینکه دانشجویی که نهایتا 23 سال دارد چقدر می تواند روحیه و احساس جا افتاده ای داشته باشد که بتواند خیلی از حس ها را درک و به اجرا بگذارد.

او در پاسخ به این که فاکتور های پیش نیاز در تئاتر حرکتی برای انتخاب دانشجویان چیست؟ گفت: در دانشجویان من افراد مختلفی از قد بلند یا کوتاه قد یا لاغر و پُر هستند تنها چیزی که در دانشجویان مهم است این است که چقدر می تواند تکنیک را بفهمد و تمرین های مرتب داشته باشد و اینکه چقدر وقت برای اینکار می گذارند. در خصوص تکنیک هم این توضیح را باید داد که تکنیک یعنی ابزار، زمانی که بخواهید رانندگی کنید نیاز به فراگرفتن تکنیک رانندگی داريد در تئاتر حرکتی نیز این موضوع خیلی مهم است. حرکت هم تکنیک های مخصوص به خود را دارد. تئاتر فیزیکال اصلا به سن و سال ربطی ندارد.

تهرانی در مورد توصیه به علاقه مندان برای دیدن این سبک کار گفت: من به علاقه مندان توصیه می کنم که تا می توانند نگاه گسترده تر و بازتری به سبك و تجربيات جديد داشته باشند شاید باعث تغییر مثبتی شوند.

این بازیگر تئاتر و نویسنده و کارگردان افزود: توصیه ام به دانشجویان برای این سبک تئاتر این است که با پشتکار فراوان ، حضور فعال و تمرين زیاد می توانند در این سبک تئاتر موفق شوند.

وضعیت فعلی در تئاتر ایران

وی همچنین با انتقاد از وضعیت فعلی در تئاتر ایران گفت: هر چیزی که قدیمی است و تاثیر خود را گذاشته.تمام شده و باید محرک انرژي جدیدی باشد براي اتفاقي جديدتر.ولي متاسفانه هنوز ٩٠٪؜ تئاتريها در تکنیک شديداً به شكل ابتدايي و كلاسيك ساکن مانده اند . تئاتر رئال در حال درجا زدن است و يا در نهايت از یک سری تئاتر غربی كه اتفاقاً در چشم بعضي جستجوگر بسيار آشناست تقليد کند .امروز یک طراحی صحنه و لباس خوب می بینیم ولي متوجه بازی تکراری ميشويم و بعد متوجه نامتعادلي صحنه و بازيها و به اين نتيجه ميرسيم كه يك چيزي منطقي نيست و در نهایت با یک جستجوی ساده می بینیم که تمام این اتفاق تقليد بوده است. چرا ما جهان بيني و تفكر وتعقل شخصي نداريم؟چرا خلاقيت ما نبايد از درون خودمان زاده شود كه تئاتر ایران را جلوتر ببریم؟

من تئاتر خارجي آنهم در سبك هاي مختلف خيلي ميبينم.چون وظيفه خودم مي دانم كه بدانم در تئاتر كشورهاي مختلف چه اتفاقي در حال وقوع هست،شايد حتي تصوير ايده اي در من بيدار كند اما در نهايت ذهن و خلاقيت و تفكر من باعث خلق یک اجرا ميشود.

من تئاتری را می بینیم و تحسين ميكنم که حرف و چیز جدیدی برای گفتن داشته باشد.

در پایان تهرانی با اشاره به وضعیت تئاتر ایران و تکراری که گریبان تئاتر کشور را گرفته است گفت: برای من سخت است که یک وضع تکراری و بيهوده اي که در تئاتر ایران رواج دارد را ببینم و يا تئاتر تقليد شده اي را ببينم كه صرفا نشستن و ديدن آن توهين به تماشاگر محسوب شود.برای همین کمتر به سالن تئاتر ميروم.

محمد افصحی/ خبر فوری

15