کشوری که با کبریت گردشگر جذب کرد + تصاویر

ساخت کبریت در روسیه سابقه‌ای طولانی دارد. در قرن نوزدهم و در زمان حکومت امپراتوری خاندان رومانف، روسیه نیز به‌مانند دیگر کشور‌های اروپایی کبریت‌هایی با بدنه از جنس فلز تولید می‌کردند که چوب‌های مصرفی در داخل قوطی قرار گرفته و آتشزنه آن قسمتی از قوطی (معمولا زیر) بود که فلز آن‌را شیاردار و یا دندانه دار می‌ساختند.

در این رابطه شمس اللهی از پیشکسوتان و مجموعه داران کبریت ایران طی تحقیق و پژوهشی درباره آشنایی با صنعت کبریت سازی در شوروی یا همان روسیه سابق - مطالب ذیل را تدوین و جمع آوری کرده است.

ساخت کبریت‌های چوبی با لیبل کاغذی - که می‌شود از آن به‌عنوان نسل دوم نام برد در نیمه دوم قرن نوزدهم آغاز شد که به‌علت ارزانتر بودن برای اقشار بیشتری از مردم قابل استفاده بود، همچنین امکان ساخت سفارشی برای صادرات این محصول به کشور‌های خارجی از جمله ایران را فراهم می‌کرد. نوع فلز مصرفی بسته به توان مالی خریداران از جنس نقره، مس و یا برنج بود، همچنین طرح‌های قلمکاری شده بر روی فلز نیز بر قیمت آنان تاثیرگذار بود.

پس از وقوع انقلاب در روسیه در اوایل قرن بیستم میلادی (۱۹۱۷) نیز این روند ادامه داشته و ساخت کبریت‌های چوبی برای مصرف داخلی و سفارشات خارجی به‌شدت ادامه داشت. طراحی کبریت‌های داخلی اکثرا ساده و همراه با شعار‌های انقلابی بود. در هر کبریت ۵۲ چوب (اشتوک) وجود داشت. از کارخانه‌های تولید کننده می‌توان از بالابانوفسکایا فابریکا - پرولترسکایا زنامیا - اول ماه مه-ستاره سرخ - گیگانت - گلاوس-پچپروم-بوریسوف-بالتی یا-تورینسک و بلکا را نام برد.

اما شکوفایی صنعت فوق در اواخر دهه ۵۰ میلادی در شوروی آغاز شد. تولید پک‌های کلکسیونی با مضامین انقلابی، سالگرد جنگ جهانی اول، سالگرد جنگ جهانی دوم و ... از تولیدات این دوره بود. در اوایل دهه ۶۰ روس‌ها برای جلب توریست‌ها پک‌هایی با مضامین آثار باستانی و نقاط دیدنی را بر روی لیبل‌ها چاپ کرده و با نوشته: (Visit the soviet union - Visit the ussr) «از اتحاد شوروی دیدن کنید.» «از شوروی دیدن کنید.» تولید کردند.

این نمونه‌ها کاملا کلکسیونی و در عین حال بسیار متنوع بود. از این زمان مضامین پک‌ها تنوع شگفت آوری پیدا کردند و علاوه بر طرح‌های قبلی، مضامینی چون: _صنایع دستی در هر یک از ۱۵ جمهوری شوروی _نویسندگان _ مشاهیر، مجسمه سازان، ریاضیدانان _لباس‌های محلی اقوام مختلف _رقص‌ها و بالت در اقوام مختلف _ مباحث فضانوردی ازجمله ارسال سفینه‌های اسپوتنیک و یا اعزام فضانوردان به فضا _تصاویر قهرمانان شطرنج _داستان‌های اساطیری، افسانه‌های ملل، قصه‌های مشهور، و صد‌ها موضوع متنوع دیگر به‌صورت پک‌های کلکسیونی تولید شد تا پاسخگوی تقاضای روز افزون مجموعه داران داخل کشور و اروپای شرقی تحت حمایت روس‌ها باشد.
قیمت این پک‌ها نیز بسیار مناسب بود. قیمت کبریت تک مصرفی که بعد از انقلاب روسیه - ۳ کوپک بود و در زمان جنگ دوم به ۱/۵ کوپک رسیده بود. ۲۰ سال بعد پک کبریت ۱۷ عددی که شامل ۱۶ عدد کبریت کوچک و یک عدد سایز بزرگ (اشپزخانه ای) بود در پک کلکسیونی با قیمت نازل ۶۰ کوپک در سرتاسر کشور بفروش می‌رسید.

این قیمت تا اواخر دهه ۸۰ میلادی نیز بسته به تعداد کبریت‌های داخل پک بین ۶۰ کوپک الی ۱/۵ روبل در نوسان بود. در آن زمان هر روبل معادل ۲/۵ دلار بود.

تولید کبریت‌های تمام چوب که در طول دهه ۶۰ میلادی ادامه داشت با ورود به دهه ۷۰ (مقارن با دهه ۵۰ شمسی) دستخوش تغییراتی شد. تعدادی از کارخانه‌ها کماکان کبریت‌ها را با بدنه چوبی تولید کرده و روی آن لیبل کاغذی می‌چسباندند، ولی کشویی کبریت را از جنس مقوا تولید می‌کردند، و این روند را تا اواسط دهه ۸۰ میلادی ادامه دادند. تعدادی از کارخانه‌ها نیز اقدام به تولید کبریت‌های تمام مقوایی (بدنه و کشویی) کردند، اما کماکان بر روی بدنه مقوا لیبل کاغذی را با طرح‌های گوناگون می‌چسباندند.

این کبریت‌ها از نظر قیمت نسبت به مدل‌های چوبی ارزانتر بود و با قیمت یک کوپک (یکصدم روبل) به‌فروش می‌رسید.

کبریت سازی شوروی تاثیر بسیار زیاد و غالبی بر روی اروپای شرقی بعد از جنگ جهانی دوم داشت. بطوریکه به‌غیر از جمهوری چکسلواکی - الباقی کشور‌های شرق اروپا مانند مجارستان، لهستان و رومانی طراحی روی لیبل‌ها را با الهام از سوژه‌های روسی انتخاب می‌کردند، که بیشتر تبلیغات ایدئولوژیکی، آثار باستانی و یا مشاهیر بود.

در دهه ۸۰ میلادی سوای محصولاتی که معرفی شد که از کیفیت قابل قبولی برخوردار بودند، دو نوع محصول جدید نیز توسط کارخانجات شوروی تولید شد. کبریت‌های تمام مقوایی با کیفیت بسیار پایین که کاملا مصرفی و غیر کلکسیونی بود و بر روی آن‌ها انواع سوژه‌ها از تبلیغ فروش رادیو، ضبط، دوچرخه، موتور، روزنامه، تعویض روغن، سپرده بانکی گرفته تا المپیک و ورزش و ... شکل گرفته بود.

نوع دوم پک‌های تمام مقوایی بود با کیفیت بالای مقوا و چاپ خوب که کماکان کلکسیونی بود و تولید آن‌ها تا بعد از فروپاشی شوروی نیز ادامه داشت. سوژه‌های توریستی، ایدئولوژیک (تولیدات قبل از سال ۱۹۹۱)، امپراطوری روسیه، کاخ‌های سلطنتی و... بر روی کبریت‌ها نقش بسته بود.

منبع: باشگاه خبرنگاران

1980