از جولان پزشکان هندی تا ایستادن بر قله پزشکی دنیا
معاون وزیر بهداشت گفت: قرار گرفتن در بین ۵ کشور برتر دنیا در حوزه سلول‌های بنیادی، دومین کشور دنیا در پیوند مغز استخوان و پیشرفته‌ترین کشور جهان در پیوند از جمله دستاوردهای ۴۰ ساله انقلاب است.
«در بخش‌های مختلف پزشکی پیشرفت کرده‌ایم، روزی بود که از تهران یا شهرهای بزرگ که خارج می‌شدیم پزشک ایرانی کم بود، بنده در شهرهای زاهدان و ایرانشهر که حضور داشتم پزشکان هندی و خارجی کار درمانی را انجام می‌دادند. در اوایل انقلاب برای بیماری‌هایی قلبی نوبت هشت ساله و ده ساله می‌دادند امروز در شهرهای دور دست عمل‌های قلب پیشرفته انجام می‌شود، عده‌ای به دنبال مأیوس کردن جوانان هستند، این پیشرفت‌ها پیشرفت‌های واقعی است و باید آن را توسعه داد».
اینها بخشی از فرمایشات رهبر انقلاب در دیدار با پزشکان است، مرور این سخنان و دستاوردهای چهل ساله انقلاب در شرایطی که دشمنان با تمام قوا به دنبال تضعیف روحیه جوانان و نخبگان کشور انشار یاس و ناامیدی در جامعه هستند، می‌تواند بارقه‌های امید را در بین جوانان این مرز و بوم افزایش دهد.
در آستانه چهل سالگی پیروزی انقلاب اسلامی، رضا ملک‌زاده، معاون علمی و تحقیقات وزارت بهداشتپیشرفت‌های بهداشتی و درمانی کشور را برایمان تشریح کرد.
ملک‌زاده برایمان از دوران تحصیلش در یکی از مکتب‌خانه‌‌های روستاهای کازرون می‌گوید، پس از طی کردن دوران راهنمایی و دبیرستان تحصیلات دانشگاهی را در دانشگاه علوم پزشکی شیراز طی می‌کند، معاونت آموزشی دانشگاه شیراز، ریاست دانشگاه شیراز، معاونت وزارت بهداشت و دبیر شورای پزشکی تخصصی این وزارتخانه و تصدی وزارت بهداشت در سال‌های ۶۹ تا ۷۲ از جمله سوابق اجرایی وی به شمار می‌رود. ملک‌زاده در گفت‌وگویی تفصیلی با خبرگزاری فارس به تشریح دستاوردهای کشور پس از انقلاب اسلامی پرداخته است که در ادامه متن این گفت‌وگو را می‌خوانید:
آقای دکتر از حضور پزشکان خارجی در کشور برایمان بگویید؟ طی این سالها وضعیت پزشکی کشور چه میزان پیشرفت داشته است؟
قبل از وقع انقلاب اسلامی تنها ۳ دانشگاه پزشکی در کشور داشتیم که اوایل سال ۱۳۵۷ تعداد آنها به ۷ دانشگاه رسید و همین موضوع باعث شد تا تعداد پذیرش دانشجویان پزشکی در هر دوره به سیصد نفر برسد و با توجه به رشد جمعیت در ده سال قبل از انقلاب اسلامی این تعداد پزشک نیاز بهداشت و درمان کشور را برطرف نمی‌کرد. همین موضوع زمینه حضور پزشکان پاکستانی، هندی و بنگلادشی را در برخی از شهرها فراهم کرد.
پس از گذشت چند سال از انقلاب اسلامی، تعداد دانشگاه‌ها از ۷ به ۶۰ دانشگاه رسید و تعداد دانشجویان پزشکی که در دوران قبل از انقلاب ۱۰۰۰ نفر بود افزایش چشمگیری داشته است. در حال حاضر، معادل ۳۰ هزار نفر دانشجو در رشته دکتری پزشکی عمومی در حال تحصیل هستند و پیش‌بینی می‌شود حدود ۴ هزار نفر سالانه به جمعیت پزشکان عمومی اضافه شود. از سوی دیگر، حدود ۱۰ هزار نفر از جمعیت پزشکان عمومی کشور در حال گذران تحصیلات تکمیلی در رشته‌های تخصصی به سر می‌برند که این آمار در مقایسه با قبل از انقلاب، افزایشی ۱۵ برابری داشته و تعداد متخصصان از ۵هزار نفر به ۳۰هزار نفر رسیده است.
معادل ۳۰ هزار نفر دانشجو در رشته دکتری پزشکی عمومی در حال تحصیل هستند و پیش‌بینی می‌شود حدود ۴ هزار نفر سالانه به جمعیت پزشکان عمومی اضافه شود. حدود ۱۰ هزار نفر از جمعیت پزشکان عمومی کشور در حال گذران تحصیلات تکمیلی در رشته‌های تخصصی هستند
از مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی این بود که توانستیم نیروی انسانی متخصص را در همه رده‌ها تربیت کنیم، در سال ۱۳۶۸ وقتی معاون وزارت بهداشت بودم در استان ایلام، تنها یک متخصص هندی که جراح عمومی و متخصص زنان حضور داشت اما در سال گذشته که به این استان مراجعه کردم شاهد حضور ۱۵۰ متخصص در استان بودم.
در دوران وزارت سفری به استان سیستان و بلوچستان داشتم که دیدم در تمام استان یک متخصص مغز و اعصاب وجود نداشت و اگر کسی دچار حادثه مغزی می‌شد باید برای درمان به استان کرمان مراجعه می‌کرد اما اکنون ۱۷ جراح مغز در این استان در حال فعالیت هستند و تمام شهرها شاهد حضور متخصصان هستند.
وضعیت دسترسی مردم جامعه به خدمات سلامت در دوران قبل از انقلاب به چه صورتی بود؟
در حوزه پزشکی به قدری دچار عقب‌ماندگی بودیم که مردم به دلیل «آپاندیس» که بیماری ساده شایع است جان خود را از دست می‌دادند اما امروز مرگ به دلیل «آپاندیسیت» در ایران از بین رفته است؛ واکسیناسیون همگانی «هپاتیت» از جمله اقداماتی بود که تلاش زیادی برای تحقق آن صورت گرفت تا این خدمت به همه نوزادان ارائه شود، پس از انقلاب این بیماری تا حد بسیار زیادی در نوزادان و کودکان کنترل شد و پیش بینی می‌شود در کشور طی سال‌های آینده شاهد ریشه‌کن شدن آن باشیم.
از بزرگترین مشکلات قبل از انقلاب مرگ‌ومیر کودکان بود که به دلیل بهداشت پایین و نبود آب آشامیدنی سالم دچار مرگ‌ومیر می‌شدند. اما امروز مرگ و میر کودکان زیر یک سال به شدت کاهش پیدا کرده است. قبل از انقلاب اسلامی در سال با صدهزار مورد ابتلا به مالاریا مواجه بودیم اما با تلاش‌های صورت گرفته این بیماری ریشه‌کن شده و در سال قبل تنها ۱۴ مورد از این بیماری مشاهده شده که این بیماران نیز خارجی بودند. افزایش قابل ملاحظه تخت‌های بیمارستانی، ریشه‌کنی فلج اطفال و مالاریا از جمله دستاوردهای مهم انقلاب به شمار می‌روند.
قرار گرفتن در بین ۵ کشور برتر دنیا در حوزه سلول‌های بنیادی، دومین کشور دنیا در پیوند مغز استخوان، پیشرفته‌ترین کشور جهان در پیوند اعضا کلیه قرنیه و کبد، قرار گرفتن در بین ۱۰ کشور برتر در فناوری نانو و قرار گرفتن بین ۵ کشور برتر دنیا در موضوع درمان ناباروری از جمله پیشرفت‌های انقلاب اسلامی است
وضعیت دسترسی داشنجویان به مقالات علمی و تولیدات علمی کشور قبل از انقلاب چگونه بود؟ در این زمینه چقدر پیشرفت داشته‌ایم؟
به یاد دارم در دوران دانشجویی برای پیداکردن یک مقاله باید نصف روز وقت سپری می‌کردیم، پیش از انقلاب اسلامی، فقط یک کتابخانه علوم پزشکی کشور به شبکه علمی و آن هم کتابخانه ملی پزشکی آمریکا متصل بود و دسترسی محدود به منابع علمی داشت. اکنون بیش از ۷۰ دانشگاه و دانشکده علوم پزشکی کشور به بیش از ۱۲۰۰۰ مجله، ۵۰۰۰ عنوان کتاب و ده‌ها بانک اطلاعاتی علمی دسترسی مستقیم دارند.
ایران تنها در سال ۲۰۱۶ نسبت به سال ۲۰۱۵ در زمینه نوآوری براساس داده‌های Global Innovation Index سی و یک رتبه ارتقاء داشته است، یعنی از رتبه ۱۰۶ در سال ۲۰۱۵ به رتبه ۷۵ در سال ۲۰۱۷ رسیده است. سهم دانشگاه‌های علوم پزشکی از فروش محصولات دانش بنیان، ۲۵% کل فروش شرکت‌های دانش‌بنیان کشور است.
پیش از انقلاب اسلامی، تعداد پروانه ثبت شده اختراع بین‌المللی کشور به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسید اکنون در بیش از ۳۳۰۰ پروانه ثبت شده اختراع در دنیا، از مقالات منتشر شده ایرانی استفاده شده است.
پیشرفت‌های علمی در حوزه پزشکی به نسبت سال‌های قبل از انقلاب را شرح دهید؟
قرار گرفتن در بین ۵ کشور برتر دنیا در سلول‌های بنیادی از جمله دستاوردهای مهم کشور به شمار می‌رود، در حال حاضر ما دومین کشور دنیا در پیوند مغز استخوان و جزو پیشرفته‌ترین کشور جهان در پیوند اعضا کلیه قرنیه و کبد هستیم. قرار گرفتن در بین ۱۰ کشور برتر در فناوری نانو از جمله پیشرفت‌های دیگری است که می‌توان به آن اشاره کرد همچنین قرار گرفتن در بین ۱۰ کشور برتر دنیا در حوزه زیست فناوری و قرار گرفتن بین ۵ کشور برتر دنیا در موضوع درمان ناباروری نشان‌دهنده تلاش دانشمندان ایرانی پس از انقلاب اسلامی است.
چه تعداد از بیماران در دوران قبل از انقلاب اسلامی به خارج اعزام می‌شدند؟ شما به عنوان رییس پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران مشغول خدمت هستید وضعیت پیوند کبد در ایران چگونه است؟
قبل از انقلاب تعداد زیادی از بیماران برای درمان به خارج از کشور فرستاده می‌شدند، اما در حال حاضر نیاز نیست هیچ بیماری را به خارج بفرستیم، در حال حاضر هزینه‌های درمان در کشورمان از تمام دنیا کمتر است، زمانی آرزوی من راه‌اندازی پیوند کبد بود. در همین راستا شورای پیوند کبد در کشور راه‌اندازی شد و اولین تیم جراحی برای آموزش به خارج از کشور اعزام شدند، پس از سه ماه اولین جراحی پیوند کبد در کشور صورت گرفت و در عرض این سالها توانستیم ۶هزار عمل پیوند کبد را در کشور انجام دهیم این عمل یکی از سخت‌ترین و پیچیده‌ترین عمل‌های جراحی است که به ۱۳ ساعت زمان نیاز دارد. علاوه بر شیراز در ۹ استان کشور عمل جراحی پیوند کبد داریم و علاوه بر ایران برای کشورهای هم‌جوار مثل لبنان سوریه پاکستان و تاجیکستان نیرو تربیت کرده‌ایم و ۶هزار نیروی دانشجوی خارجی در کشور در حال تحصیل هستند.
بزرگترین اقدامی که در دوره وزارت خود انجام دادید چه بود؟
پس از انقلاب اسلامی به دنبال ایجاد بیمه همگانی بودیم و این قانون تدوین و در دولت تصویب شد، امروز قریب به اتفاق ایرانیان بیمه هستند، یکی دیگر از اقدامات تکمیل کردن شبکه بهداشت و درمان در مناطق محروم بود، آرزو داشتم در تمام روستاها خانه‌های بهداشت بسازیم تا مردم با مراجعه به آنها لذت ببرند؛ در این راستا مرحوم نوربخش کمک زیاد به ما کرد و توانستیم از بانک جهانی وام بگیریم و در آن دوران ۷۰۰ خانه بهداشتی را تاسیس کنیم، خوشبختانه تعداد کثیری از این مراکز دارای کارشناس ماما هستند که در مرگ و میر مادران باردار نقش زیادی را ایفا می‌کنند. در حال حاضر ۲۰هزار خانه بهداشت داریم و در محروم‌ترین نقاط کشور دسترسی مردم به خدمات سلامت فراهم شده است.
وضعیت ثبت اختراع و انتشار کتاب پس از انقلاب اسلامی چگونه است؟
پیش از انقلاب اسلامی، تعداد پروانه ثبت شده اختراع بین‌المللی کشور (Patent) به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسید. اکنون در بیش از ۳۳۰۰ پروانه ثبت شده اختراع در دنیا، از مقالات منتشر شده دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی استفاده شده است.
پیش از انقلاب اسلامی، کشور فقط ۱۸۲ عنوان کتاب آکادمیک پزشکی در کشور ترجمه و یا منتشر شده بود. طی ۴۰ سال پس از انقلاب، بیش از ۱۲۰۰۰ عنوان کتاب علمی پزشکی در کشور توسط دانشگاه‌ها و یا ناشرین خصوصی منتشر شده است.
مهم‌ترین اتفاق در حوزه پزشکی پس از انقلاب اسلامی را چه اقدامی می‌دانید؟
ملک زاده: افزایش امید به زندگی از ۵۷ سال به ۷۷ سال از اقدامات مهم نظام سلامت است که این اقدام نتیجه راه‌اندازی و استقرار نظام خدمات بهداشتی از طریق خانه‌ها و شبکه‌های بهداشت در کشور، بهبود تمامی شاخص‌های بهداشتی، کاهش مرگ و میر بیماری‌های واگیر و تأمین نیازهای درمانی در داخل و گسترش توریسم درمانی در ایران است.
به خاطر دارم، وقتی محققین آمریکایی را به گنبد کاووس بردم گفتند که در کشورهای اروپایی بیمارستان‌هایی به این تمیزی یافت نمی‌شود و در زمانی چندتن از محققان اروپایی را به یکی از مدارس مرزی بردم که از نظم و انضباط دانش آموزان تحت تاثیر قرار گرفت و وقتی پس از مدتی برای ملاقات وی مراجعه کردم دیدم تصویر آن مدسه روی میز است. ۶۰درصد دانشجویان ما خانم‌ها هستند.
منبع: فارس
1981
