حواشی جشنواره تئاتر فجر: از غش‌کردن بازیگر تا مخاطبانی که با بلیت پشت در ماندند
سومین تا پنجمین روز جشنواره بین المللی تئاتر فجر در ایستگاه سی و هفتم برخلاف دو روز نخست این رویداد پر بود از حاشیه هایی پر رنگ تر از متن جشنواره که در این گزارش به آنها پرداخته ایم.
اصلی غیرقابل انکار است که برگزاری جشنواره‌های هنری در بهمن ماه و همزمان با ایام پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، جلوه‌ای خاص به فعالیت‌های فرهنگی - هنری در جامعه می‌بخشد.
در حقیقت می‌توان برگزاری رخداد‌هایی مانند جشنواره فیلم فجر، جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، جشنواره هنر‌های تجسمی و جشنواره بین‌المللی موسیقی را بهار هنر‌های مختلف کشور در زمستان بدانیم؛ چرا که شروع حرکت کاروان فعالیت‌های فرهنگی - هنری به عنوان آغاز سال هنر‌های مختلف همواره از تاریخ برگزاری جشنواره‌های فجر برای بازه زمانی یک ساله پیش رو رقم می‌خورد.
هر چند متن اتفاقات و رویداد‌های جشنواره محور فجر در حوزه فرهنگ و هنر در مواجهه مخاطبان با آثار ارائه شده در این رخداد‌ها گره خورده است و همین امر مهمترین بار بخش اخبار و اطلاعات را شامل می‌شود، اما گاه برخی از حاشیه‌ها دامنه فعالیت جشنواره‌های هنری را متاثر می‌کند، حتی می‌بینیم که به دلیل پررنگ بودن این حاشیه‌ها، گاهی حواشی، پر رنگ‌تر از متن اتفاقات جشنواره‌های هنری فجر خود را نشان می‌دهد.
سی و هفتمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر روز‌های اول و دوم خود را (دوشنبه و سه شنبه ۲۲ و ۲۳ بهمن ماه) با کمترین حاشیه‌ها پشت سرگذاشت و همین مساله نوید دهنده روز‌های آرام و کم حاشیه‌ای در خلال برگزاری این رویداد بود، اما طی روز‌های سوم تا پنجم (چهارشنبه تا جمعه؛ ۲۴ تا ۲۶ بهمن ماه) حاشیه‌هایی متعددی را تجربه کرد که گاه در مواردی پررنگ‌تر از متن برگزاری این رویداد خود را نشان می‌داد.
آنچه در ادامه از خاطر شما می‌گذرد نگاهی بر حاشیه‌های روز‌های سوم تا پنجم (چهارشنبه تا جمعه؛ ۲۴ تا ۲۶ بهمن ماه) سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر است.
** بخش بین الملل با طعم فارسی
یکی از مهمترین بخش‌های جشنواره تئاتر فجر برگزاری بخش بین الملل این رخ داد است که وزن کیفی آثار هنرمندان ایرانی حاضر در این بخش و همچنین سنجش محتوایی آثار بخش بین الملل هنرمندان خارجی را پیشاروی مخاطبان نشان می‌دهد.
آنچنانکه در اساسنامه حضور گروه‌های تئاتری در بخش بین الملل بر آن تأکید شده است: گروه‌های نمایش ایرانی که در این بخش اثر خود را به روی صحنه می‌برند موظف به ارائه زیرنویس یا بالانویس برای اثر نمایشی خود جهت روایت آن برای مخاطبان غیرایرانی و همچنین داوران خارجی بخش بین الملل هستند و همچنین نمایش‌هایی که از کشور‌های دیگر به عنوان میهمان در بخش بین‌الملل جشنواره تئاتر فجر حضور دارند نیز موظف هستند تا نمایش خود را به شکل زیرنویس یا بالا نویس فارسی در اختیار مخاطبان قرار دهند که در درک زبان آن اثر مشکلی پیش نیاید.
اما آنچه که در طی پنج روز از جشنواره بین المللی تئاتر فجر مشخص است آن است که آثار حاضر در بخش بین الملل این رویداد به جر نمایش «نامبرده» به کارگردانی علی اصغر دشتی بدون ارائه بالانویس یا زیرنویس در اختیار مخاطبان قرار گرفته است.
هرچند مخاطبان فارسی‌زبان در مواجهه با آثار هنرمندان ایرانی حاضر در بخش بین الملل مشکلی در درک این آثار از نظر زبانی نداشتند؛ اما برخی از چهره‌های گروه‌های بین الملل که به عنوان مخاطب به دیدن این آثار آمده بودند در درک مفهوم روایت و داستان این نمایش‌ها با مشکل مواجه می‌شدند.
همچنین نمایش «خورشید از حلب طلوع می‌کند» به کارگردانی کوروش زارعی که به زبان عربی اجرا می‌شد نیز دارای زیرنویس برای مخاطبانی که با این زبان آشنایی چندانی نداشتند نبود؛ زارعی بر این مسئله تأکید کرد که با توجه به آنکه مخاطبان با مضمون این نمایش (مروبط به داستان اسرای کربلا و جنایات داعش در سوریه و عراق) آشنا هستند، نیازی به زیرنویس یا بالانویس برای مخاطبان ایرانی نبود.
گروه‌های ایرانی حاضر در بخش بین الملل نیز در پاسخ به پی‌جویی دلایل عدم زیرنویس انگلیسی متن آثارشان مساله مالی و هزینه بالای ترجمه آثار را بهانه نداشتن زیرنویس یا بالانویس عنوان می‌کردند.
اینکه این دسته از توضیحات آیا می‌تواند برای جشنواره‌ای با قدمت ۳۷ سال با پیشوند بین‌المللی از یک سو به کیفیت این جشنواره در نگاه استاندار در قیاس با جشنواره‌های بین المللی و از سوی دیگر مورد قضاوت قرار گرفتن توسط داوران خارجی بخش بین‌الملل، کافی باشد را برعهده مخاطبان می‌گذاریم.
** حضور خوشایند مدیران تئاتربین
حضور نادر برهانی مرند به عنوان دبیر سی و هفتمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر و همچنین شهرام کرمی به عنوان مدیر کل اداره هنر‌های نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سالن‌های نمایشی به عنوان مخاطبان این دسته از آثار می‌تواند بدیهی به شمار آید؛ اما با گذشت پنج روز از جشنواره تئاتر فجر در ایستگاه سی و هفتم، شاهد حضور دیگر مدیران فعال در کشورمان بودیم که شاید یکی از مهمترین آنها حضور سید مجتبی حسینی معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود که در پنج روز به تماشای سه نمایش نشست.
نمایش خیابانی «شدن» که نمایش افتتاح کننده جشنواره بین المللی تئاتر فجر به شمار می‌رفت در روز بیست و دوم بهمن ماه، همچنین نمایش «چکامه‌هایی که حباب می‌شود» به کارگردانی کمیل جعفری در دومین روز از جشنواره و همچنین نمایش «پدران» به کارگردانی مهدی فرشیدی سپهر در چهارمین روز از جشنواره، آثاری بودند که سیدمجتبی حسینی به تماشای آنها نشست.
حضور معاون امور هنری در چهار روز نخست جشنواره تئاتر فجر در سه نمایش می‌تواند نوید دهنده تعلق خاطر او به حوزه تئاتر و تلاش‌های او برای ارتقای این هنر در طول روز‌ها و ماه‌های آینده در کشورمان باشد.
همچنین حضور سعید اوحدی رئیس سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران در یکی دیگر از نمایش‌های بخش تئاتر خیابانی از دیگر اتفاقات جالب توجه در طی پنج روز نخست جشنواره بین المللی تئاتر فجر بود. اوحدی که به دیدن نمایش خیابانی «نامیرا» به کارگردانی امیرحسین شفیعی نشست و بعد از این نمایش علاوه بر گفتگو با کارگردان این اثر با تعدادی از بازیگران و همچنین برخی از مخاطبان این اثر نمایشی به گفتگو پرداخت.
** بازیگری که از هوش رفت
در سومین شب جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر (چهارشنبه ۲۴ بهمن ماه) علی شادمان بازیگر نمایش «طناب» به کارگردانی نصیر ملکی‌جو پیش از آغاز اجرای دوم این اثر نمایشی به دلیل فشار کاری بیش از حد دچار افت فشار شد!
وی که بعد از اجرای نخست نمایش طناب در ساعت ۱۸ در تالار استاد سمندریان تماشاخانه ایرانشهر برای ایفای نقش در «زهرماری» باید به سالن دیگری می‌رفت؛ به محض اتمام «زهرماری» برای اجرای سانس دوم به تماشاخانه ایرانشهر برگشت. همین رفت و برگشت و فشار بازی در دو نمایش یاد شده باعث شد تا شادمان دچار افت فشار شود و به همین ترتیب اجرای سانس دوم نمایش طناب با تاخیر ۵۰ دقیقه‌ای به جای ساعت ۲۰ و ۴۵ دقیقه در حوالی ساعت ۲۱ و ۳۵ دقیقه به صحنه رفت.
** افرادی از جنس نظارت و ارزشیابی
از دیگر اتفاقاتی که طی جشنواره بین المللی تئاتر فجر پچپچه‌های فراوانی را در میان اهالی هنر، فعالان رسانه‌ای و البته برخی از مخاطبان آثار نمایشی با خود به همراه داشت به حضور افرادی در سالن‌های نمایشی باز می‌گشت که به شکل ایستاده در گوشه‌ای مشخص حواس و چشم و گوش خود را به اجرای آثار نمایشی داده بودند.
بعد از پرس‌وجو‌ها مشخص شد که این افراد نمایندگانی از طرف شورای نظارت و ارزشیابی و بخش‌های نظارتی جشنواره برای تماشای آثار هستند که اگر در اجرای آثار اتفاقاتی صورت گیرد و یا دیالوگ‌هایی رد و بدل شود که با قوانین حاضر در بخش نظارت و ارزشیابی در تعارض باشد این موارد را به کارگردان و عوامل گروه انتقال دهند.
** پروژکتور ترکید؟؛ نه فکر نمی‌کنم!
یکی از پرمخاطب‌ترین و موفق‌ترین آثار اجرا شده در طی پنج روز نخست جشنواره بین المللی تئاتر فجر به نمایش «زندگی در تئاتر» به کارگردانی محمد برهمنی بازمی‌گردد. نخستین اجرای این اثر در جشنواره بین المللی تئاتر فجر در سالن چهارسو مجموعه تئاتر شهر که در ساعت ۱۸ و ۳۰ دقیقه بیست و سوم بهمن ماه به صحنه رفت با ترکیدن یکی از پروژکتور‌های سالن چهارسو در حین اجرا مواجه شد.
این اتفاق که در بین برخی از تماشاگران با ترس و جیغ‌های کوتاهی همراه بود بدون توجه توسط بازیگران این نمایش به گونه‌ای به عنوان یکی از اتفاقات اثر نمایشی جلوه داده شد و بازیگران به شکل بداهه چند دیالوگ درباره این مساله بازگو کردند که شاید مهمترین آن این بود که: «پروژکتور ترکید؟ - نه فکر نمی‌کنم!» این اقدام خلاقانه و توام با شوخ طبعی بازیگران باعث شد تا تماشاگران در میانه اجرا آنها را تشویق کنند و بعد از مدتی بار دیگر با آرامش به دیدن نمایش بپردازند.
** به یکی باید شک کرد؛ حرف مدیران یا چشم خودمان
در حالی خبرنگار ما در نخستین گزارش به حاشیه‌های موجود در جشنواره بین المللی تئاتر فجر در ایستگاه ۳۷ به حضور دستفروشان در محیط پیرامون مجموعه تئاترشهر اشاره کرده بود که به گفته دست اندرکاران برگزاری این رخداد، قرار بر ساماندهی آنها و دور کردن افراد از مجموعه تئاترشهر به عنوان محیطی فرهنگی و میزبان جشنواره‌ای به وسعتِ تئاتر فجر بود، اما هنوز دستفروشان در پیاده رو‌های این مجموعه حضور پررنگ و چشم گیری داشتند.
روز‌های سوم و چهارم بار دیگر از زبان مسئولان و دست‌اندرکاران این رخداد به ویژه سعید اسدی مدیر مجموعه تئاترشهر در گفتگو با رسانه‌ها عنوان شد که تمامی دستفروشان حاضر در اطراف تئاترشهر ساماندهی و در جای دیگری مستقر شدند و دیگر مخاطبان شاهد حضور این افراد در روز‌های برگزاری جشنواره تئاتر فجر نخواهند بود.
اما تا لحظات پایانی پنجمین روز از جشنواره بین المللی تئاتر فجر یعنی ساعات پایانی جمعه (۲۶ بهمن ماه) تعداد این دستفروشان کم نشده بود که حتی آنها در گذرگاه‌های طراحی شده به عنوان گذر انقلاب در پیاده‌رو‌های اطراف تئاترشهر بساط خود را زیر نور‌ها و پروژکتور‌های متعدد شان روی مخاطبان و عابران گسترانیده بودند. پس با این حساب باید به یکی از این دو مورد شک کرد یا حرف‌های مدیران و یا چشم‌های خودمان....
** تقدیر از پیشکسوت تئاتر ایلام
یکی دیگر از اتفاقات حاشیه‌ای جشنواره بین‌المللی تئاترفجر در ایستگاه سی و هفتم به چهارمین روز جشنواره بازمی‌گردد. جایی که در شامگاه پنجشنبه (۲۵ بهمن ماه) در تماشاخانه سنگلج نمایش «رسم عاشقی آب‌ها» به کارگردانی محمداسماعیل بیگی به عنوان نماینده شهرستان ایلام در این دوره از جشنواره به صحنه رفت.
به محض پایان این نمایش، نادر برهانی مرند دبیر جشنواره تئاتر فجر، سعید اسدی مدیر بخش بین‌الملل جشنواره، پریسا مقتدی رئیس تماشاخانه سنگلج و عمران خودآموز مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی ایلام با حضور بر صحنه تماشاخانه سنگلج از علی باسره هنرمند و بازیگر پیشکسوت تئاتر ایلام و یکی از چهره‌های تاثیرگذار تئاتر دفاع مقدس این استان تقدیر کردند.
علی باسره یکی از نام‌های شناخته شده در حوزه تئاتر و سینمای کشورمان است که سال‌ها حضور مستمر در تولید آثار تئاتری داشته که همین مساله دست‌اندرکاران برگزاری جشنواره بین المللی سی و هفتم تئاتر فجر را بر آن داشت تا به محض پایان اجرای این نمایش با حضور بر صحنه تماشاخانه سنگلج از یک عمر دستاورد هنری این هنرمند پیشکسوت تقدیر کنند.
این رخداد یکی از اتفاقات زیبای جشنواره سی و هفتم را در بحث جاشیه‌های داغ آن با خود به همراه داشت.
** درگیری‌هایی که در شأن جشنواره نیست!
شاید یکی از مهمترین حاشیه‌های جشنواره بین المللی تئاتر فجر که طی روز‌های اول و دوم برگزاری این رخداد شاهد آن نبودیم و در گزارش خبرگار ما نسبت به اجرای منظم نمایش‌ها در راس ساعت مقرر و نحوه پذیرایی از مخاطبان در این جشنواره جهت حضور در سالن‌ها به تعریف و تمجید آن پرداختیم؛ آرام آرام با ورود جشنواره به روز‌های سوم تا پنجم به خصوص روز‌های پنجشنبه و جمعه به عنوان روز‌های پر ترافیک جشنواره به دلیل تعطیلات پایان هفته، این اتفاق در شکل معکوس بیش از پیش خود را به عنوان یک حاشیه مطرح کرد!
ماجرا از آنجا آغاز شد که تعدادی از مخاطبانی که بلیت نمایش را تهیه کرده بودند و بلیت‌های شان از نوع بلیت‌های دارای جایگاه صندلی و ردیف بود به دلیل ازدحام جمعیت در مقابل سالن‌ها اجازه حضور در سالن را پیدا نکردند! افرادی که با وجود صرف هزینه و داشتن بلیت نتوانستند به دیدن نمایش موردنظر خود بنشینند.
هرچند این اتفاق در روز سوم در سالن قشقایی مجموعه تئاتر شهر برای نخستین بار اتفاق افتاد، اما تماشاخانه ایرانشهر به ویژه در روز چهارم خود (۲۵ بهمن ماه) هنگامی که میزبان نمایش «نامبرده» به کارگردانی علی اصغر دشتی در تالار استاد سمندریان بود در متن حاشیه قرار گرفت. این نمایش با چنان حجم مخاطبانی مواجه شد که مسئولان سالن صرفاً برای خلوت کردن ازدحام درِ سالن را به روی جمعیت باز کردند و افراد داخل سالن را به تالار فرستادند، با تکمیل ظرفیت سالن و بستن در‌ها بسیاری از افرادی که بلیت در دست داشتند در بیرون سالن ماندند که همین امر باعث ایجاد درگیری‌ها و تنش‌هایی شد. درگیری‌هایی که با برخورد‌های فیزیکی برخی از مخاطبان با یکدیگر همراه شد.
این اتفاق زمانی شکل غم انگیزی به خود می‌گیرد که در مقام پرسشگری تعدادی از مخاطبان صاحب بلیت از مسئولان سالن به دلیل پشت در ماندن آنها با پاسخ عجیبی مواجه می‌شوند. پاسخ مسئولان سالن این است: «جشنواره است دیگر!»
آنها خود را با یک جمله راحت می‌کردند که جشنواره است دیگر؛ گویا قرار نیست که این جشنواره چه در شکل برگزاری و چه در نوع همراهی مسئولان از مهمترین ویژگی یک فستیوال بین المللی یعنی «نظم در برگزاری» تبعیت کند.
از سوی دیگر برخی از دیده‌ها و شنیده‌ها و پچپچه‌های پشت خط روز‌های برگزاری جشنواره تئاتر فجر از برخی از نگاه‌های توام با رفاقت و دوستی و یا رانت‌های تعدادی از چهره‌ها با مسئولان سالن‌های نمایشی حکایت می‌کرد. افرادی که بدون توجه به در دست داشتن بلیط تعدادی از مخاطبان را با نگاهی دوستانه و رفاقتی وارد سالن می‌کردند که این باعث برخی از اعتراض‌ها شده بود.
نکته حائز اهمیت درباره به وجود آمدن چنین حاشیه‌ای به این مساله باز می‌گردد که تمامی سالن‌های میزبان جشنواره سی و هفتم، تعداد صندلی‌های شان کاملا مشخص است و در زمینه فروش بلیت‌های صاحب صندلی از یک سو و در سوی دیگر فروش بیش از ظرفیت برای مخاطبان و دوستداران هنر نمایش که همواره بخشی از جلوه‌های شکوه همراهی مخاطبان با جشنواره را با خود حمل کند نیز باید دارای قانون و ظرفیت مخصوصی باشد؛ و این اصل بدیهی را نباید فراموش کرد که در میزبانی سالن‌ها از مخاطبان، اولویت افرادی هستند که دارای بلیت در هر دو نوع دارای صندلی و بدون صندلی هستند که برای دیدن آن نمایش هزینه‌ای را علاوه بر بحث مالی به شکل زمانی صرف کردند و بیرون ماندن این افراد در پشت در سالن‌ها و موفق نشدن آنها به تماشای آثار نمی‌تواند خاطره شیرینی در ذهن آنها از بزرگترین رویداد تئاتری کشور یعنی جشنواره بین المللی تئاتر فجر ثبت و ضبط کند.
سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر با سکان‌داری نادر برهانی مرند در ۱۱ بخش مسابقه‌ای و جنبی که از بیست و دوم بهمن ماه آغاز شده تا چهارم اسفندماه در تهران ادامه خواهد داشت.
منبع: سینما خبر
1981
