حسادت در کودکان را پس از تولد نوزاد چگونه کنترل کنیم؟

حسادت در کودکان یکی از مشکلاتی است که خانواده‌ها اغلب با آن درگیرند مخصوصا زمانی که کودک جدیدی در خانه متولد می‌شود. فرزند بزرگتر اغلب به دلیل توجه زیاد والدین به نوزاد متولد شده حس منفی حسادت را تجربه می‌کند و اگر برخورد مناسبی با کودک نشود ممکن است روابط کودک با والدین و خواهر و برادرش را از حالت عادی خارج ‌کند. در این نوشته به رفتارهای مناسب در برخورد با حسادت کودکان اشاره می‌کنیم.

تعریف حسادت در کودکان

درباره حسادت کودکان تعاریف متعددی ارایه شده است که به دو مورد آن اشاره می‌شود؛ 1- واکنش کودک نسبت به از دست دادن محبت واقعی یا ذهنی والدین و نزدیکان که به صورت رفتارهای مزاحم بروز می‌کند. 2- نوعی خشم یا ترس که از احساس حقارت و محرومیت یا اضطراب حاصل می‌شود.

گاهی اوقات کودکان حسادت خود را به صورت تغییر رفتار خود نشان می‌دهند. مثلا رختخواب خود را تر می‌کنند یا از غذا خوردن خودداری می‌کنند. هدف بچه‌ها از این گونه اعمال، جلب توجه مادر و منحصر نمودن علاقه و محبت او نسبت به خویشتن است. در حقیقت آنها از این وسیله دفاعی برای برخورد با موقعیت نامطلوب استفاده می‌کنند.

برخورد با حسادت در کودکان در سنین مختلف

ورود نوزاد دوم به خانواده برای کودک اول، بحران بزرگی را به وجود می‌آورد. از یک طرف دوست دارد به او بپیوندد و از طرفی احساس می‌کند جایگاه خود را از دست داده است و به او حسادت می‌ورزد. نوع و میزان و شدت حسادت، به زمان و مکان و سن و جنس کودک بستگی دارد.

کودک دو ساله:

کودکان دو ساله یا کوچکتر زیاد با واژه حسادت آشنایی ندارند و با خوشحالی حضور یک نوزاد نو رسیده را می‌پذیرند و برای رفتار با نوزاد سعی می‌کنند از حرکات شما تقلید کنند. آنها گاهی یک عروسک برمی‌دارند و مهارت‌های بچه‌داری را با شما تمرین می‌کنند و گاهی از شما می‌خواهند که اجازه دهید نوزاد را در آغوش بگیرند. اینجاست که رفتار صحیح شما می‌تواند حس حسادت را در کودک بزرگتر مهار کند.

در این هنگام شما نباید به‌صورت آنی عکس‌العمل نشان داده و او را از این کار منع کنید، بخصوص در جلوی افراد غریبه یا نا آشنا برای کودک، بلکه می‌توانید به آرامی به او بفهمانید که او به تنهایی قادر به اینکار نیست ولی زیر نظر و کنترل شما می‌تواند اینکار را انجام دهد. به او اجازه دهید که جغجغه نوزاد را برایش تکان داده و خلاصه به روش خودش او را سرگرم کند.

کودک سه ساله:

حسادت در کودکان در سال‌های سوم و چهارم زندگی بیش از سایر اوقات است. بچه‌های سه ساله به راحتی می‌توانند نوزاد را بغل کنند و چنانچه مایل به این کار نیستند، شما آنها را تشویق کنید. در این سن، کودک تفاوت میان عروسک و نوزاد را به خوبی درک می‌کند. از او بخواهید هنگام خواب نوزاد، همراه شما برای نوزاد شعر و لالایی بخواند و حتی او را تشویق کنید که در حمام کردن نوزاد به شما کمک نماید.

کودک 4 ساله:

بچه‌های چهار ساله حس همکاری را به مرور یاد می‌گیرند و همدردی و دلسوزی را درک می‌کنند. آنها توانایی نگهداری و سرگرم کردن نوزاد را دارند و می‌توانند کمک زیادی به پدر و مادر بکنند. در این برهه والدین باید با رفتار مناسب تمامی ابهامات آزار دهنده را در ذهن کودک بزرگتر از بین ببرند و آنها را در نگهداری نوزاد سهیم نمایند.

کودک پنج ساله و بزرگتر:

حسادت در کودکان پنج ساله و بزرگتر قوی‌تر است. شما نباید فکر کنید کودکتان بزرگ شده و دیگر حسادت نمی‌کند. بنابراین راهکارهای ذکر شده را بکار برده و به به او بگویید که بدون کمک او نمی توانید از عهده تمام کارهای نوزادتان برآیید و مهمتر این که این مسئله را به دفعات جلوی دوستان و آشنایان مطرح کنید. از فرزند بزرگتر بخواهید کتابهایش را برای برادر یا خواهر کوچکترش بخواند یا عکسهایش را به او نشان دهد. حتی می‌توانید به او یاد دهید زیر نظر شما لباس‌های نوزاد را عوض کند

این که کودک 5 ساله به نوزاد حسادت کند امری طبیعی است. او مجبور است شرایط جدیدی را تحمل کند. از این پس در هر آنچه داشته، باید با دیگری شریک شود. احساس او را درک کنید. اوقاتی را به او اختصاص دهید. حتی زمانی خیلی کوتاه او را در آغوش بگیرید. اگر عادت داشته روی زانوی شما بنشیند باز هم این امکان را در اختیارش قرار دهید. او را با مسئولیت نگهداری نوزاد درگیر کنید. از او بخواهید پوشک نوزاد را برایتان بیاورد. وقتی شما در اتاق نیستید او را سرگرم کند. هنگامی که نوزاد گریه می‌کند آرام به پشت نوزاد بزند و او را ساکت کند، اگر اصرار دارد نوزاد را در آغوش بگیرد با رعایت نکات ایمنی این اجازه را به او بدهید.

راهکارهای کلی در برخورد با حسادت در کودکان

زمانی را در طول روز به کودک اختصاص دهید و حتی سعی کنید چند دقیقه با او تنها باشید. احساس خود را به کودک نشان دهید و به او بگویید که دوستش دارید تا او نیز احساسات خود را برای شما بیان کند. اهمیت دادن به کودک و نظرخواهی از او این احساس را در کودک به وجود می‌آورد که هنوز برای خانواده‌اش عزیز و محترم است و احساس بزرگی می‌کند. کودک را در فعالیت‌های مربوط به شیرخوار شرکت دهید تا احساس طرد شدن نکند در عین حال کودک بایستی بفهمد که آسیب رساندن به نوزاد پذیرفتنی نیست و با انضباط خاصی با او برخورد خواهد شد. رفتارهای مناسب کودک را تشویق کنید؛ مثلا بگویید از این که در عوض کردن لباس کوچولو به من کمک کردی متشکرم. واکنش‌های نوزاد را برایش توصیف کنید، مثلا بگویید: او دوست دارد تو به آرامی با او رفتار کنی. این توضیحات موجب بهتر شدن روابط بین آنان و لذت بردن از وجود یکدیگر خواهد شد. زمانی که خانواده و بستگان شما فرزند جدید را ملاقات می‌کنند به آنها یادآوری کنید که به کودک بزرگتر نیز توجه کنند. گذشت را به او بیاموزید و بگذارید هدیه بدهد. اینکه بداند برخی همسالان او همین چیزهایی که کودک تان در اختیار دارد را هم ندارند به کاهش حس حسادت در کودکان کمک می‌کند. اگر برای یکی از فرزندانتان چیزی می‌خرید برای فرزند دیگرتان نیز چیزی هر چند کوچک و ارزان بخرید. اما تا می‌توانید سعی کنید بریگانه بودن آنها در نوع خود تاکید کنید. مثلا اگر یکی از آنها فوتبالیست خوبی است و دیگری خوب نقاشی می‌کشد می‌توانید برای یکی توپ فوتبال و برای دیگری مداد رنگی تهیه کنید و علت این تفاوت را هم گوشزد کنید. الگو باشید و به او نشان دهید که چگونه با دیگر کودکان رفتار کند. او از رفتار شما یاد خواهد گرفت که با کوچکترها چگونه برخورد کند. وقتی کودک به خواهر و برادر کوچکش نزدیک می‌شود و سعی می‌کند با او بازی کند مدام او را تهدید نکنید ونترسانید. بلکه از این زمان برای یاد دادن رفتار با کودک بهره ببرید. والدین می‌توانند از رفتار کودکشان درک کنند که چه عواملی موجب بروز حسادت در کودکان می‌شود. خوب است وقتی را برای صحبت با کودکمان اختصاص دهیم و درباره اینگونه مسایل با او به صحبت بنشینیم. توصیه‌ای که به والدین می‌شود، این است که قبل از تولد فرزند دوم تمام مسائل را برای بچه‌ اول توضیح دهند و اثرات مثبت برادر و خواهر داشتن و اثرات منفی تنهایی را برایش بیان کنند. والدین باید بعد از تولد فرزند دوم این مساله را رعایت کنند که تمام حواس‌ها و ذهن‌ها عطف به بچه دوم نشود و در تمام کارها از بچه اول کمک گرفته و آن را در بزرگ کردن بچه دخیل کنند.

در صورتی که با رعایت نکات گفته شده، همچنان با حسادت در کودکان خود درباره فرزند جدید مشکل دارید، بهتر است از روان‌شناس کودک بهره بگیرید.