سرنوشت کتبیه ۱۰ میلیون دلاری دزدیده شده مسجد جامع یزد به کجا رسید؟

«مسجد جامع کبیر یزد» یکی از بزرگترین میراث به جا مانده از دوران گذشته در شهر جهانی است که آوازه‌ی مناره‌های بلندش به گوش جهانیان رسیده است.

این مسجد در دوره ساسانیان پایه‌گذاری شده و بنای فعلی آن از لحاظ شیوه معماری متعلق به دو دوره موسوم به آذری است. بنای گنبد خانه آن متعلق به دوره ایلخانی و سر در رفیع مسجد به زمان شاهرخ و دوره تیموری نسبت داده شده است.

ساخت مسجد جامع از دوران پیش از اسلام و با کاربری آتشکده آغاز شده و پایان کار آن به دهه‌ی اخیر به عنوان مسجد برمی‌گردد.

مسجد جامع کبیر یکی از زیباترین مساجد دوره تیموری است که از نظر کاشی کاری، سَر دَر رفیع، مناره‌هایی با ارتفاع ۴۸ متر و کتیبه‌ی آن جز زیباترین شاهکارهای معماری قرن نهم هجری قمری است.

بنای کنونی مسجد با وسعتی حدود ۱۰ هزار مترمربع شامل سَر دَر ورودی و جلوخان، صحن وسیع، رواق‌های جانبی صحن، ایوان، گنبدخانه و شبستان‌های طرفین آن، شبستان بزرگ ستون‌دار، کتابخانه، تزئینات زیبا و کتیبه‌ها و سنگ نوشته‌های تاریخی و غیرتاریخی است.

گر چه ساختمان اصلی مسجد به قبل از دوره‌ی تیموری نسبت داده می‌شود اما ساختمان فعلی بر طبق کتیبه‌های موجود، در دوره‌ی تیموری بنا شده به طوری که در متن کتیبه سَر دَر مسجد نیز نام شاهرخ تیموری و سلطان جهانشاه و تاریخ ۸۶۱ هجری قمری حک شده است.

بدون شک، یکی از بزرگترین سرمایه‌های تاریخی هر بنای میراثی، کتیبه‌هایی است که به آن بنا هویت می‌بخشند و محافظت از آنها نیز همانند خود بنا، یک وظیفه ملی به شمار می‌رود اما کتیبه‌ی چهارده معصوم مسجد جامع یزد یک دهه پیش در سال ۲۰۱۱ میلادی به سرقت رفت که با توجه به ارزش ۱۰ میلیون دلاری آن به عنوان بزرگترین سرقت سال نیز نام گرفت.

البته این سرقت بزرگ نتوانست توجه مسئولان را به خشت خشت با ارزش بناهای تاریخی این شهر که اکنون بافت تاریخی‌اش برند جهانی نیز گرفته را جلب کند. بی‌توجهی به مسجد جامع کبیر یزد و بناهایی تاریخی که صاحب اشیا و کتیبه‌هایی بسیار با ارزش هستند، داستان یکی دو سال اخیر نیست و به‌رغم تلاش برخی مسئولان از خیلی وقت قبل تاکنون همچنان ادامه دارد.

مشکل تأمین امنیت اماکن تاریخی با مشارکت چندگانه

سید مصطفی فاطمی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یزد با اشاره به دزدی کتیبه مسجد جامع به عنوان اتفاقی تلخ برای یزد، اظهار می‌کند: حدود ۱۰ سال پیش این دزدی در یزد اتفاق افتاد و یکی از دزدی‌های بزرگ سال به حساب آمد به طوری که حتی پلیس بین‌الملل "اینترپل" نیز در جریان این موضوع قرار گرفت تا این میراث تاریخی در صورت خروج از کشور به محل اصلی خود بازگردانده شود.

وی به مشکل تأمین امنیت بناها و اماکن تاریخی با مشارکت چندگانه در استان اشاره و تصریح می‌کند: برخی از اماکن تاریخی مانند مسجد جامع که در اختیار اداره کل میراث فرهنگی و اداره کل اوقاف هستند یا بعضاً تحت مالکیت فردی یا هیأت امنا قرار دارند، به دلیل عدم ثبات مالکیت، قابل مدیریت کامل نیستند.

این مسئول با اشاره به این که در تأمین امنیت مسجد جامع یزد نیز هیأت امنا و اداره کل اوقاف، میراث فرهنگی، آستان قدس و جامعه محلی دخیل هستند، بیان می‌کند: علاوه بر امنیت این بنا، نظم و زیبایی آن نیز تحت نظارت این ارگان‌ها قرار دارد.

وی خاطرنشان می‌کند: البته میراث فرهنگی هر از گاهی در صورت مشاهده هر گونه مشکلی، به این دستگاه‌ها رعایت نظم و تأمین فضایی در شأن شهری جهانی را یادآور می‌شود.

متولیان مسجد مسئول برقراری نظم آن هستند

به سراغ حجت‌الاسلام و المسلمین «حسین زارع‌زاده» مدیر کل اداره اوقاف و امور خیریه استان به عنوان یکی از متولیان مسجد جامع یزد رفتیم تا نقش نظارتی این اداره کل بر این بنای تاریخی شاخص در استان را جویا شویم ولی این مسئول اظهار می‌کند که مسجد جامع کبیر یزد توسط متولی موقافات مسجد که شخصی به نام "مهندس دائمی" است به عنوان متولی مسجد جامع یزد و هیأت حامیان مسجد اداره می‌شود.

وی معتقد است که مسئولیت نظم و انضباط درونی این مسجد تاریخی نیز بر عهده متولیان این مسجد است.

خطر سرقت همچنان در کمین مسجد جامع کبیر

سراغ «محمد حسین انتظاری» عضو هیأت حامیان مسجد جامع کبیر یزد را می‌گیریم که در گفت‌وگو با ایسنا از عدم دخل و تصرف هیأت حامیان در تأمین امنیت این بنای تاریخی و ارزشمند می‌گوید و اظهار می‌کند: مسئولیت این بنا بر عهده میراث فرهنگی است و تأمین امنیت تمام کتیبه‌ها و حتی مسجد نیز بر عهده این ارگان است.

وی که معتقد است نیروی انتظامی نیز در تأمین امنیت این میراث ملی و جهانی درگیر است، تصریح می‌کند: کتیبه‌ای که در حقیقت شناسنامه مسجد جامع کبیر یزد بود، در حالی سرقت شد که این مسجد به سیستم دوربین مداربسته مجهز بود و مشخصات سارق نیز به وضوح در فیلم مشاهده می‌شد اما اقدام قابل قبولی برای ردیابی این مجرم انجام نشد.

انتظاری اضافه می‌کند: علاوه بر این کتیبه، عناصر دارای ارزشی تاریخی زیاد دیگری نیز در مسجد است که همچنان مورد غفلت قرار گرفته است و متأسفانه هیچ حفاظتی در طول شبانه‌روز از آنها نمی‌شود.

مدیر کتابخانه وزیری یزد در رابطه با لازمه‌ی حفاظت هر چه بیشتر از این بنای تاریخی، می‌گوید: در چوبی و با ارزش مسجد جامع نیز دارای آثاری از خدشه و سرقت بخش‌های هر چند کوچک درونی آن است که این بنا را مستلزم حفاظت بیشتر کرده است.

این مسئول با بیان اینکه اداره اوقاف نیز بخشی از شبستان مسجد را مورد تصرف خود قرار داده است، می‌گوید: این گلایه‌ها از سوی مردم و نمازگزاران نیز مطرح می‌شود ولی تاکنون در مورد آن‌ها رسیدگی نشده است.

سرنوشت فروش بلیط‌های مسجد جامع

عضو هیأت حامیان مسجد جامع کبیر یزد با بیان این که هیأت حامیان مسجد جامع تاکنون مخارج زیادی از موقوفات مسجد را صرف بازپیرایی و رسیدگی بیشتر به این بنای تاریخی کرده است، یادآور می‌شود: تعیین بلیط ورودی مسجد جامع در مدیریت‌های قبلی اداره کل میراث فرهنگی و با هدف تخصیص بخشی از این درآمد برای مسجد، انجام شد در حالی که هنوز چیزی از این درآمد به مسجد داده نشده است.

انتظاری، مدیریت کنونی اداره کل میراث فرهنگی را مسئولی شایسته عنوان می‌کند و می‌گوید: باید اداره کل میراث فرهنگی نسبت به حفاظت از این میراث جهانی بیش از پیش، اقدام کند.

یادآور می‌شود که سید مصطفی فاطمی، مدیر کل میراث فرهنگی استان، پیرامون درآمد حاصل از بلیط‌فروشی این بنای تاریخی اعلام می‌کند: درآمد حاصل به خزانه کشور واریز می‌شود و هزینه‌کرد آن نیز برعهده سیستم جامع خزانه است.

منبع: ایسنا

10