آیین‌های نوروز در مناطق کردنشین؛ مهاباد

به جز ایران عید نوروز، میان کرد‌های ساکن درکشور‌های همسایه غربی کشورمان، عیدی ایرانی ـ. کردی محسوب می‌شود و هر سال در شهر‌های کردنشین ترکیه، سوریه و عراق کرد‌ها، با آیین‌های خاص از جمله روشن کردن آتش و پایکوبی به دور آن این عید را جشن می‌گیرند هر چند که حکومت‌های این کشور‌ها به شیوه‌های مختلف (حتی با خشونت‌های سازمان یافته) از برگزاری مراسم جلوگیری می‌کنند.

برپایی آتش نوروز در مناطق کردنشین نمادی به یادگار مانده از دوران قدیم است

به پایان رسیدن فصل سرد زمستان و زنده شدن دوباره طبیعت بهانه خوبی برای شادی و خوشحالی مردم است هرچند که در باور‌های قدیم مردم مناطق کردنشین، نوروز تنها پایان یافتن فصل سرد و آغاز سال نو نیست، بلکه این شور و شادی مردم به مناسبت پیروزی کاوه آهنگر و برافراشته شدن درفش کاویانی در این سرزمین و نابودی ضحاک، پادشاه ظالم و ستمگر است.

حسن رحمانی یکی از شهروندان مهابادی می‌گوید: سفر‌های نوروزی که امروزه رایج است را می‌توان تغییر شکل یک واقعه دانست به نظر می‌رسد پس از پیروزی انقلاب کاویانی مردم بر سیستم حاکمیتی آن زمان، تماشای ثمره خیزش وانقلاب در نقاط مختلف برای مردم لذت بخش بوده به همین دلیل دسته دسته مردم به نقاط دیگر رفتند تا در شادی هموطنان خود شریک باشند وبا چشم خود فرو ریختن پایه‌های حاکمیت ظالم را ببینند.

وی ادامه داد:از آن زمان هرسال در ایام عید وبهار مردم به یاد انقلاب خود و کسب آزادی به نقاط دیگر سفر می‌کردند تا هم گذشته خود را به یاد آورند وهم در شادی وشعف چند روزی را سپری کنند. این سنت برجای ماند وتا زمان کنونی رسیده است.

برحی آیین‌های نوروزی باقی مانده در مناطق کرد نشین

برگزاری مراسم هه لاوه مه لاوه... از نسل دیروز به کودکان امروز/مهابادی‌ها با ایین هه لاوه مه لاوه به استقبال از نوروز می‌روند.

فرجاد دانش آموخته کارشناس باستان شناسی گفت: از آیین‌های مردم کرد که از قبل از عید شروع شده و تا روز عید هم ادامه دارد آیینی مرسوم به " هه لاوه مه لاوه"، است که در آن بچه‌ها به صورت فردی یا گروهی به خانه‌ها می‌روند و بدون آنکه در خانه‌ها را بزنند با صدای بلندی فریاد می‌زنند: هه لاوه مه لاوه، شتیک مان بو بخه نه بن تاوه، کوره که تان ببی به زاوا، یعنی (هدیه نوروزی را برایمان بیاورید و امیدواریم پسرتان داماد شود)، و به این شیوه شیرین از بزرگان طلب هدایای نوروزی می‌کنند.

در این میان خانواد‌ه ها که از قبل تدارک خاصی دیده اند، هدایا را که اغلب تخم مرغی رنگ شده با پوست پیاز و یا تنقلات و پول است بین بچه‌ها تقسیم می‌کنند.

وی افزود:در روستا‌ها جوانان و نوجوانان این کار را در شب هنگام انجام می‌دهند بطوریکه سطل‌های تزیین شده یا کمربند‌هایی را از محل نورگیر یا تنورک سقف بام خانه‌های روستایی که برای ورود نور و خارج شدن هوای نامطبوع تعبیه شده است آویزان می‌کنند و خانواده‌ها هدایای نوروزی را برایشان در داخل سطل گذاشته یا به کمربند می‌بندند و شخص آن را بالا می‌کشد، این آیین با همان شعار و به صورت فردی و دسته جمعی اجرا می‌شود.

مراسم کوسه به داس

یکی دیگر از آیین‌های نوروز که در شب عید برگزار می‌شود کوسه (کسی که مویی درصورت نداشته باشد) است.

نادری کارشناس تاریخ گفت:در این رسم قدیمی ویژه نوروز دسته‌ای از جوانان با هم جمع شده و با قید قرعه یکی را به نام کوسه انتخاب می‌کنند و لباس خاصی را به او می‌پوشانند و روی صورتش را نقاشی کرده و با زدن ساز‌های محلی به در خانه‌ها رفته و با اجرای حرکات نمایشی از صاحب خانه درخواست هدیه می‌کند، عیدی خود را گرفته و بعداً آن را تقسیم می‌کنند، البته هدایای این مراسم بهتر و ارزشمند‌تر از هدایای آیین هه لاوه و مه لاوه بچه هاست و اگر هدیه نوروزی تخم مرغ باشد، به تعداد افراد گروه باید تخم مرغ را به مسوول جمع آوری هدایا داد.

نادری ادامه داد:پس از برپایی این آیین ها، بیشتر مردم با پوشیدن لباس‌های نو برای تبریک سال تازه به دیدن اقوام و دوستان خود می‌روند و میزبان با شیرینی و شربت از آن‌ها پذیرایی می‌کند.

هیلکه شکینه (تخم مرغ شکستن)

یکی از هدایایی که درسال جدید می‌دهند تخم مرغ است. برای هدیه دادن آن ابتدا تخم مرغ را در پوست پیاز وآب می‌جوشانند تا تخم مرغ کاملا قرمز رنگ وپخته شود، آنگاه آن را هدیه می‌دهند.

لی لی کارشناس باستان شناسی گفت: در گذشته بچه‌ها تخم مرغ‌ها رابه عنوان هدیه می‌گرفتند از آن برای بازی استفاده می‌کردند و به آن بازی تخم مرغ شکستن می‌گفتند.

وی ادامه داد: این بازی به این صورت است که هریک از دونفر تخم مرغ هایشان رادردست گرفته و بروی هم می‌زنند، تخم مرغ هر کدام بشکند باید آن را به طرف دیگر که تخم مرغش سالم است بدهد. این بازی به صورت جمعی هم اجرا می‌شودبه این صورت که چند نفر درآن شرکت می‌کنند وتخم مرغ هایشان رابه هم می‌زنند وهر تخم مرغی که شکسته شود آن راکنار می‌گذارند.

این کار را تازمانی که تنها یک تخم مرغ نشکسته باقی بماند ادامه می‌دهند. در نهایت تمام تخم مرغ‌ها به کسی تعلق می‌گیرد که تخم مرغ او سالم مانده است.

میر میرن یا (امیر بهاری)

((میر میرن))مراسمی است که در ان فردی برای حکومت در روز نوروز از میان عامه مردم انتخاب می‌شود واگر کمترین خنده یا تبسمی از اودیده شود باخشونت تمام از مسند حکومت کنار می‌رود و ازسوی مردم تنبیه خواهد شد. این پاداش باید برای دربار خود افرادی را به عنوان خدمه حکومت انتخاب کند. این افراد عبارتنداز: (کونه وزیر) کهن وزیر که مشاور میر است و از میان پیرمردان نکته پرداز انتخاب می‌شود. وزیر دست راست که مامور اجرای اوامر عادی است. وزیر دست چپ که مامور اجرای دستور‌های غیر عادی وسخت است. میرزا که باسواد است و سمت منشی گری را برعهده دارد. مردی که تشریفات دربار را به جا می‌اورد.

ویشکه رین که لباسی از پوست حیوانات می‌پوشد. افرادی باسمت‌های خدمتگزاران وخنجر گزاران ونوازندگان و ارامشگران محلی در دستگاه امیر گرد هم می‌آیند. ویشکه رین که لباسی از پوست حیوانات پوشیده و لودگی می‌کندافرادی با سمت‌های خدمتگزاران و خنجر گزاران و نوازندگان و ارامشگران محلی، که در دستگاه امیر گرد هم می‌آیند. میر نوروزی همراه با خدم و حشم خود در محله‌های مختلف شهر یا روستا دور می‌زدند ودر هر جا فرمانی صادر می‌کردند. بیشتر این فرمان‌ها بخصوص در روستا‌ها به ازدواج جوانان مربوط می‌شود که در واقع بازگویی خواسته دل خودشان در قالب مراسم میر میرین است، یا برای کینه زدایی و برقراری صلح و صفا به طرفین دعوا دستور‌هایی می‌دهد و بخشی از فرمان‌ها نیز جنبه هزل و مطایبه دارد.

اگر دولت میر میرین در پناه چهره عبوس وی تا پایان نوروز ابقاء شود، در روز آخر مردم برای چیرگی لبخند بر آن چهره که در حکم مهر الغا بر کل مسند حکومت است، سنگ تمام گذارده و بسیج می‌شوند تا در میان خنده و ولوله همه دولت و دستگاه وی را بر هم زنند. بنابراین میر میرین در اولین فرصت گریخته و به خانه یکی از بزرگان یا قاضی پناه می‌برد و به این ترتیب نشان می‌دهد که بیش از پنج روزی نیست حکم میر نوروزی.

سیزده بدر

یکی دیگر از آیین‌هایی که می‌توان به معرفی بیشتر آن پرداخت آیین‌های روز سیزده نوروز است.

در این روز مردم به دامن طبیعت رفته و یک روزرا مهمان طبیعت می‌شود، از آیین‌های خاص مردم کرستان در سیزده بدر به اب انداختن سبزه‌هایی است که قبلا ان‌ها راکاشته بودند، که بعضی هابراین باورند با به اب انداختن این سبزه‌ها ارزوهایشان درسال جدید براورده خواهد شد وبرخی دیگر سیزده سنگ کوچک را برداشته وان‌ها را به سوی شی پرتاب نموده و به اصلاح سیزده را که در باور عامه عدد نحسی است از خود به در کنند.

در هر منطقه‌ای از مرز پرگهر آیین‌های نوروزی شکوه خاصی دارد و در بین زاگرس نشینان با شور و علاقه خاصی انجام می‌شود.

اقدامات میراث فرهنگی مهاباد برای معرفی بیشتر این آیین‌ها

شهابی رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مهاباد گفت: ایام نوروز فرصتی مناسب برای معرفی ظرفیت‌های استان است وباتوجه به ثبت اثار تاریخی نگرش گردشگران به صورت ویژه دیده میشود ودر جذب گردشگران نقش اساسی داشته است.

وی ادامه داد: به منظور زنده نگهداشتن آیین‌های بومی ومحلی، برگزاری تعدادی مراسم فرهنگی در دستور کار ستاد سفر در نوروز امسال (سال ۹۷) قرار دارد.

با توجه به اینکه مسافران وگردشگران همواره مبلغین بدون واسطه زیبایی‌ها وخوبی‌های هر منطقه هستند حضور آنان در شهرستان مهاباد بسیار اهمیت دارد به همین دلیل درصورت عملکرد صحیح ستاد خدمات سفر و همکاری ارگان‌های مربوطه و سازمان‌های مردم نهاد، مهمانان نوروزی به سفیران ومبلغین فرهنگ مهاباد بدل خواهند شد امری که سالیان زیادی است با مشارکت گسترده مردم مهمان نوازمهاباد جامه عمل به خود پوشیده و افزایش هرساله تعداد گردشگران موید این همدلی عمومی است.