واکسن ایرانی به صادرات رسید

ستاد ملی مقابله با کرونا و سازمان غذا و دارو با صادرات 20 درصد از واکسن‌های تولید داخلی کرونا موافقت کرده است. این خبری است که معاون بهداشت وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تایید می‌کند و به همشهری می گوید:« مشکلی برای تامین واکسن‌های ایرانی نداریم و به اندازه کافی در زنجیره سرد وزارت بهداشت واکسن تامین شده است. بر این  اساس، ستاد ملی کرونا موافقت کرده،  تولیدکنندگان ایرانی 20 درصد محصولاتشان که مازاد نیاز کشوری است را صادر کنند.» در همین زمینه بررسی‌های همشهری حاکی از آن است که 2 تولیدکننده ایرانی  مذاکراتشان را برای صادرات واکسن به برخی کشورهای آفریقایی و یکی از کشورهای همسایه آغاز کرده‌اند. بر اساس اعلام وزارت بهداشت، تاکنون ۱۵۰ میلیون و ۲ هزار و ۷۰۸ دوز واکسن خارجی از جمله بهارات، اسپوتنیک‌وی، آسترازنکا و سینوفارم هم در 84 محموله وارد کشور شده است. در این میان 5 واکسن ایرانی کرونا با تولید 30 میلیون دوز و تزریق 20 میلیون دوز، در سبد واکسیناسیون کشور سهم داشته‌اند؛ کووایران برکت (15 میلیون دوز)، پاستوکووک (6 میلیون و 300 هزار دوز)، کووپارس (5 میلیون دوز)، اسپایکوژن (6 میلیون دوز) و فخراوک (2 میلیون دوز آماده تحویل). ماجرای صادرات واکسن‌های ایرانی، در حالی مطرح می‌شود که هنوز هیچ یک از آنها موفق به دریافت مجوز مصرف اضطراری از سازمان بهداشت جهانی نشده‌اند و این مساله می‌تواند بازار بین‌المللی آنها در فروش واکسن‌هایشان را محدود کند. اما به گفته حسین وطن‌پور، مشاور وزیر بهداشت، مسیر دیگر، یعنی مذاکره مستقیم با کشورها هم وجود دارد و در صورت موافقت سازمان‌های غذا و دارو صادرات واکسن‌های ایرانی بدون دریافت مجوز جهانی امکانپذیر است. قیمت‌گذاری‌ واکسن‌ها هم از نکات مهم موفقیت در صادرات محصولات ایرانی مطرح می‌شود، چرا که هم اکنون واکسن آسترازنکا به عنوان یکی از واکسن‌های پرمصرف دنیا، با قیمت 4 دلار و سینوفارم 8 تا 9 دلار فروخته می‌شود. خبرهای رسیده به همشهری نشان می‌دهد، قیمت واکسن‌های داخلی 185 هزار تومان تعیین شده و آنها برای ورود به بازار بین‌المللی باید قیمتی برابر یعنی 6 دلار، یا حتی کمتر از آن را در نظر بگیرند.

 حسین وطن‌پور، مشاور وزیر بهداشت و عضو کمیته ملی واکسن کووید19 با اعلام اینکه مجوز سازمان غذا و دارو و ستاد ملی کرونا برای صادرات واکسن‌های کرونا نقطه عطف و امید برای تولیدکنندگان ایرانی خواهد بود، به همشهری می‌گوید: «با شروع پاندمی کرونا شرکت‌های زیادی برای تولید واکسن دست به‌کار و در پلتفرم‌های مختلف ازجمله ویروس غیرفعال و کشته‌شده، نوترکیب و mRNA موفق به تولید واکسن شدند. تعدادی از این شرکت‌ها توانستند از قوانین سختگیرانه سازمان غذا و دارو عبور و مجوز مصرف اضطراری را دریافت کنند؛ به‌طوری که در کنار واردات واکسن و کنترل بیماری اکنون در حوزه تولید واکسن هم در نقطه افتخارآفرینی قرار گرفته‌ایم.» وطن‌پور با بیان اینکه در ابتدا نگاه شفافی در ارتباط با پاندمی و همچنین تولید واکسن وجود نداشت، ادامه می‌دهد: «برای تولید واکسن چند مولفه باید مدنظر قرار بگیرد؛ اول اینکه با جهش‌های جدید ویروس مواجهیم و واکسن‌های داخلی باید در مقابل آنها مؤثر باشند. مولفه دوم، گروه‌های سنی است؛ به این معنی که تا چه میزان می‌توان برای واکسیناسیون در جامعه سن گروه‌ها را کاهش داد. مسئله دیگر هم بخش صادرات است چراکه سرمایه‌گذاری عظیمی در این‌باره انجام شده و نمی‌توان فقط به بازار داخلی  فکر کرد. البته تولید واکسن کرونا یک جنبه احتیاطی و ضروری هم برای کشور به‌شمار می‌رود چراکه همین حالا هم نمی‌دانیم که وضعیت این پاندمی در جهان به چه صورت خواهد بود و ممکن است به حجم بالایی از واکسن نیاز داشته باشیم تا  نیاز داخلی را تامین کنیم.» به‌گفته این مسئول در بحث صادرات چند مزیت وجود دارد؛ معرفی دانش و قدرت علمی کشور به دنیا، بازگشت سرمایه‌گذاری‌های انجام شده و توجیه‌پذیرترکردن طرح‌های واکسن‌سازی‌ در کشور و همچنین نقش مهم ایران در سلامت

جهان: «این پاندمی باید در تمام دنیا ریشه‌کن شود و ایران هم می‌تواند با صادرات واکسن‌هایش در این زمینه نقش تأثیرگذاری داشته باشد.» مشاور وزیر بهداشت، در پاسخ به این سؤال که بیشتر واکسیناسیون کشور با واکسن‌های خارجی انجام شده و واکسن‌های ایرانی هنوز فرصت این را نداشته‌اند که ایمنی‌زایی‌ها نقش قابل توجهی داشته باشند، توضیح می‌دهد:

«تمرکز ما روی پلتفرم‌هاست؛ قبلا   واکسیناسیون لازم و ضروری بود و باید در مدتی کوتاه در جامعه‌ای بزرگ انجام می‌شد. ما نمی‌توانستیم برای ایمن‌کردن جامعه منتظر تامین 150میلیون دوز   واکسن‌ داخلی باشیم. این درست است که ما بخش قابل توجهی از واکسیناسیون را با واکسن‌های خارجی انجام داده‌ایم اما همین حالا هم بیش از 20میلیون واکسن ایرانی تزریق شده و نکته مهم این است که برخی واکسن‌های ما همان پلتفرمی را دارند که واکسن‌های تزریق شده داشته‌اند مثل سینوفارم. از سوی دیگر سازمان غذا و داروی ایران یکی از سازمان‌های مورد تأیید در جهان است که قوانین بسیار سختگیرانه‌ای دارد؛ به‌طوری که وسواس‌های آنها برای صدور تأییدیه واکسن‌های ایرانی حتی با واکسن‌های خارجی هم قابل مقایسه نبود.» به‌گفته عضو کمیته ملی واکسن کووید19 دو ظرفیت برای صادرات واکسن‌های ایرانی وجود دارد؛ اول دریافت مجوز مصرف از سازمان بهداشت جهانی و دیگر مذاکره با سازمان‌های غذا و داروی دیگر کشورها: «برای ب خش صادرات دریافت مجوز از سازمان بهداشت جهانی اهمیت زیادی دارد. در این میان 2تولیدکننده داخلی هم در این‌باره اقداماتی انجام داده‌اند. لازم است با کارشناسان سازمان بهداشت جهانی مذاکره کنیم تا روند صدور این مجوزها تسهیل شود.»

 او ادامه می‌دهد: «از سوی دیگر در مذاکره با دیگر کشورها هم مسئولیت خرید واکسن‌ها برعهده سازمان غذا و داروی همان کشور است و می‌توان این ظرفیت را برای تولیدات ما به‌وجود آورد. مثل همان کاری که کشور خودمان انجام داد و برخی واکسن‌های خارجی را با مسئولیت خود سازمان وارد کردیم و اکنون همان واکسن‌ها مجوز جهانی گرفته‌اند. البته دریافت مجوز مصرف اضطراری از سازمان بهداشت جهانی اهمیت بیشتری دارد و کار تولیدکنندگان ایرانی را راحت‌تر خواهد کرد چراکه در برخی کشورها نظارت بر واردات داروها سختگیرانه‌تر است و صدور این مجوز برای واکسن‌های ایرانی ظرفیت بین‌المللی و بازار بسیار بزرگ برای آنها ایجاد خواهد کرد و دیگر نیاز نداریم که کشور به کشور به‌دنبال مشتری برای فروش واکسن‌هایمان باشیم.» مشاور وزیر بهداشت درباره اینکه کدام واکسن‌سازها شانس بیشتری برای دریافت مجوز مصرف جهانی را خواهند داشت هم می‌گوید: «در ماراتن این جریان، برکت از همه جلوتر است و احتمالا بتواند موفق به دریافت این مجوز شود. همچنین با توجه به اهمیت واکسن‌هایی با پلتفرم نوترکیب‌، اسپایکوژن و پاستوکووک هم شانس دریافت این مجوز را دارند. به‌ویژه اینکه انستیتوپاستور سابقه تامین واکسن را در گذشته هم داشته است.»

 خریداران احتمالی واکسن‌های ایرانی؛  آفریقایی‌ها و برخی کشورهای همسایه

واکسیناسیون علیه کرونا در وضعیت مناسبی قرار گرفته و 2پیک متوالی و سنگین چهارم و پنجم در کشور با واکسیناسیون گسترده سرانجام فروکش کرده است؛ هرچند که انتقاداتی نسبت به تأخیر در واردات واکسن مطرح است و در این میان برخی عنوان می‌کنند که تمرکز بر تولید واکسن‌های کرونای ایرانی باعث شد که فرصت خرید و صادرات واکسن‌ها از دست برود و بسیاری جان‌شان را از دست بدهند. اما همان زمان هم مسئولان نظام سلامت عنوان کردند که با توجه به کمبود تولید در جهان و نابرابری میزان تقاضا، فرصتی برای خرید به‌موقع واکسن وجود نداشته و معدود واکسن‌سازهای خارجی هم تمرکز و اولویت را بر واکسیناسیون کشور خودشان گذاشته بودند. در آن مقطع کیانوش جهانپور، سخنگوی وقت سازمان غذا و دارو بود و پیش‌بینی کرده بود که بعدها کشورهای دیگر خریدار واکسن‌های ایران می‌شوند. او حالا در پاسخ به همشهری درباره ظرفیت‌های صادراتی واکسن‌های کرونای ایرانی می‌گوید: «پیش از آغاز صادرات واکسن‌های ایرانی باید اقداماتی برای بازاریابی انجام شود و در خط تولید این واکسن‌ها برنامه‌ریزی صورت بگیرد. درباره واکسن‌های ایرانی قابلیت صادرات و افزایش ظرفیت وجود دارد و اگر بازار هدف را شناسایی و برنامه‌ریزی کنیم، این امکان به‌صورت بالقوه در صنعت واکسن‌سازی ایران وجود دارد.» او درباره چالش‌ واکسن‌های ایران در نبود مجوزهای بین‌المللی سازمان بهداشت جهانی هم می‌گوید: «با توجه به اینکه هیچ‌یک از واکسن‌‌های ایرانی مجوز جهانی ندارند، این مسئله می‌تواند از طریق مذاکرات دو‌جانبه با کشورها و سازمان غذا و داروی آنها امکان‌پذیر شود. این در حالی است که ما در حوزه صادرات دارو هم تجربه‌هایی داریم اما در حجم دلاری و ارزی، قابل توجه نیست. تحریم‌ در درجه اول و در درجه دوم ارز ترجیحی تعلق گرفته به داروها از چالش‌‌های مهم در حوزه صادرات تولیدات دارویی ما بوده است. داروهایی که قابلیت صادرات دارند نباید از ارز ترجیحی استفاده کرده باشند و تحریم هم به‌عنوان مهم‌ترین عامل منع توسعه صادرات دارو در کشور مطرح بوده و اجازه نداده که ما یک خط مستمر صادراتی در حوزه دارو داشته باشیم اما این به معنی این نیست که ما کلا صادرات دارو نداریم. حتی دیگر واکسن‌های ایرانی هم پیش از این به کشورهای همسایه، آسیای شرقی و آمریکای لاتین صادرات شده است.» البته به‌گفته جهانپور، چالش عمده درباره تمام واکسن‌ها در مرحله تولید، توسعه خطوط تولید و همچنین صادرات، ماجرای تحریم‌ها و مشکلات تبادلات مالی است، به‌ویژه اینکه این شرکت‌ها رقبای خارجی هم دارند که با چنین مشکلاتی مواجه نیستند. جهانپور در پاسخ به این پرسش که واکسن‌سازهای داخلی برای آغاز تولید، حدود 40میلیون دلار ارز ترجیحی دریافت کرده‌اند، آیا این مسئله نمی‌تواند مانعی برای صادرات محصولاتشان باشد؟ توضیح می‌دهد: «این ارز برای تامین برخی مواداولیه و جانبی مورد استفاده قرار گرفته و برای خط تولید نبوده است. اما در حوزه واکسن این موضوع با توجه به اینکه کمبودی در داخل کشور وجود ندارد، قابلیت نرخ‌گذاری و قابلیت صادرات دارد. درحالی‌که درباره دارو با توجه به تحریم‌ و کمبودها این مسئله صادق نبوده چرا‌که تامین نیاز داخل در اولویت است و از سوی دیگر استفاده از ارز ترجیحی کار را برای قیمت‌گذاری و جلوگیری از تخلفات احتمالی و قاچاق معکوس دشوار می‌کرد.» سخنگوی سابق سازمان غذا و دارو درباره قیمت احتمالی واکسن‌های ایرانی برای صادرات هم عنوان می‌کند: «درباره صادرات نقش بازاریابی بسیار مهم است و احتمالا نیازی به نرخ‌گذاری و تعیین قیمت مصوب از سوی سازمان غذا و دارو نیست. درباره واکسن‌های کرونا خریدار و فروشنده در مذاکرات اصلی به توافق برای قیمت‌گذاری خواهند رسید. اما نرخ‌گذاری در داخل به ریال و برای صادرات دلاری خواهد بود. این در حالی است که نرخ واکسن‌های خارجی در بازار بین‌المللی هم در تعیین قیمت‌ها مؤثر است و تأثیر عمده‌ای بر این مذاکرات خواهد داشت. مثلا درباره برکت که پلتفرم مشابه سینوفارم دارد و با نوع چینی آن 8 تا 9دلاری معامله می‌شود، اگر چنین قیمت‌گذاری صورت بگیرد، این مسئله مهم است که در سوی دیگر بازار، آسترازنکا با قیمت 4دلار فروخته می‌شود و تمام این شرایط باید در تعیین نرخ واکسن‌ها درنظر گرفته شود.»    او همچنین درباره کشورهای هدف صادرات واکسن هم می‌گوید: «با توجه به اینکه واکسیناسیون در کشورهای با اقتصاد متوسط به بالا با آمار قابل‌قبولی انجام شده، کشورهای کمتر واکسینه‌شده با توان اقتصادی کمتر می‌تواند بازار هدف بهتری برای ما باشد. برخی کشورهای اروپا، آسیای جنوب شرقی و شمال آمریکا هم در تولید برخی واکسن‌ها مشارکت دارند و گزینه مناسبی برای ما نیستند. به همین دلیل سرمایه‌گذاری و رقابت برای مذاکره در کشورهای آفریقایی و برخی کشورهای همسایه مسیر هموارتری را برای تولیدکنندگان ایرانی فراهم خواهد کرد.»