دریای خزر در تله چند هزار تُن نمک/ چرا پتروشیمی میانکاله متوقف نشد؟

سرمایه گذاران پتروشیمی امیرآباد از ابتدا نیز بدون گرفتن مجوز از سوی محیط زیست و بر خلاف قوانین ساخت مجتمع را آغاز کرده بودند.

پس از تصویب طرح در هیات وزیران، با اتکا بر موافقت ضمنی سازمان محیط زیست، ساخت مجتمع در ۲۰ کیلومتری میانکاله آغاز شد و این درحالی بود که شرط لازم برای ساخت این پتروشیمی اخذ مجوز رسمی از بخش های مربوطه بود.

مجریان پتروشیمی امیرآباد علی رغم محدودیت منابع آبی توانسته بودند در تابستان ۱۴۰۰ مجوز شروع به کار را از شرکت منابع آب دریافت کنند ولی با وجود مکاتبات صورت گرفته، محیط زیست زیر بار صدور مجوز نرفته بود.

شرکت منابع آب نیز با توجه به محدودیت های آبی فراوان در منطقه با شروطی مجوز مورد نظر را صادر کرده بود اما شروط شرکت منابع آب نیز به عقیده کارشناسان محیط زیست، حیات دریای خزر را به خطر می اندازد.

دشت میانکاله یکی از بحرانی ترین دشت های کشور است و آب سطحی بسیار اندکی دارد. به گونه ای که آب های سطحی موجود در منطقه نیاز تالاب را هم نمی تواند پاسخ گوید و عمده نیاز تالاب از دریا گرفته می شود.

بنابراین پروژه پتروشیمی امیرآباد نمی تواند از آب سطحی استفاده کند. به همین دلیل شرکت منابع آب کشور مجوز برداشت ۴۵ میلیون متر مکعب آب در سال را از دریای خزر داده است.

نیاز سالانه پتروشیمی ۱۳ میلیون مترمکعب در سال محاسبه شده است که برای تامین این میزان آب شیرین لازم است سالانه ۴۵ میلیون مترمکعب آب از دریا وارد آب شیرین کن ها شود. بعد از استحصال ۱۳ میلیون مترمکعب آب شیرین، ۳۲ میلیون مترمکعب آب که شوری آن دو برابر آب دریاست، به خزر ریخته می شود.

به گفته فعالان محیط زیست بازگشت این میزان آب شور به دریا به معنی ورود ۳۰۰ هزار تن در سال نمک مازاد به دریاچه کاسپین است که می‌تواند پیامدهای زیست‌محیطی بسیار ناگواری را در اکوسیستم و محدوده تخلیه پساب داشته باشد.

شرکت منابع آب تیرماه سال گذشته مجوز برداشت آب از دریای خزر را برای پتروشیمی امیرآباد صادر می کند و مسئولان آب منطقه ای مازندران نیز می گویند برداشت آب مورد نیاز پتروشیمی و بازگشت آب شور آب شیرین کن ها به دریا، مخاطره ای ایجاد نمی کند چرا که در عمق های مختلف دریا وارد می شود.

اما کنشگران محیط زیست نظر دیگری دارند. حنیف رضا گلزار کنشگر محیط‌زیست معتقد است: تولید ۱۳ میلیون مترمکعب آب شیرین نیازمند حدود ۵۰ میلیون مترمکعب آب‌ دریاست که شورآبه تولیدی دو برابر آب دریا املاح و شوری دارد یعنی حدود ۳۰۰ هزار تن در سال نمک مازاد را وارد دریاچه کاسپین می‌کنیم که می‌تواند پیامدهای زیست‌محیطی بسیار ناگواری را در اکوسیستم و محدوده تخلیه پساب داشته باشد.

او با اشاره به طرح احداث اَبَر آب‌شیرین‌کن با گنجایش شیرین سازی ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب و انتقال به فلات مرکزی ایران گفت: این طرح در فاصله چند کیلومتری آب‌شیرین‌کن قرار دارد و بر اساس محاسبات سالانه ۲.۶ میلیون تن نمک مازاد تولید و در دریاچه رهاسازی می‌شود. مجموعه نمک تولیدی این دو کارخانه در یک محدوده شکننده دریاچه نزدیک سه میلیون تن در سال است که اگر عملیاتی شود قطعاً آینده زیست‌بوم کاسپین را در این ناحیه متلاشی می‌کند.

جزئیات مجوز برداشت آب دریا برای پتروشیمی میانکاله

بر خلاف فعالان محیط زیست، مسئولان منابع آب معتقدند بازگشت این آب شور خطری به همراه ندارد. قاسم اسلامی معاون برنامه ریزی آب منطقه ای مازندران با بیان اینکه مجوز استفاده از آب دریا را در تاریخ ۱۵ تیرماه ۱۴۰۰ برای پتروشیمی امیرآباد صادر کرده است گفت: بعد از صدور مجوز،بهسازمانمحیط زیست اعلام شده است.

او با اشاره به اینکه سازمان محیط زیست در حال بررسی و ارزیابی زیست محیطی است خاطرنشان کرد: دغدغه ای که همکاران محیط زیست دارند این است که فکر می کنند پتروشیمی در محدوده تالاب بنا می شود این در حالیست که خود سایت با تالاب بیش از ۵ کیلومتر فاصله داشته و آب شیرین کن نیز درساحلدریا احداث می شود.

او در پاسخ به اینکه گمان نمی کنید۵ کیلومتر برای ایجاد آسیب های زیست محیطی فاصله زیادی نباشد گفت: این مباحث کارشناسی زیست محیطی است و آن ها هم معیارهایی برای فاصله دارند و نظر سازمان محیط زیست در این خصوص صائب است.

اسلامی عنوان کرد: منطقه منابع آب سطحی ندارد و منابع آب زیرزمینی هم ندارد. بنابراین راهی جز تخصیص از آب دریا به این پتروشیمی نبوده است. نیاز سالانه آب در پتروشیمی امیرآباد نیز ۱۳ میلیون مترمکعب برآورد شده است. بخشی از آن مربوط به شرب است و بخشی مربوط به صنعت است.

طرح پتروشیمی امیرآباد نیز در مرحله موافقت اولیه بوده و موافقت زیست محیطی دریافت نکرده است. در صورتی که سازمان محیط زیست به این طرح مجوز ندهد، موافقت اولیه نیز باطل خواهد شد

او با تاکید بر آنکه قرار نیست از آب شیرین منطقه هیچ برداشتی صورت گیرد و صحبت هایی که در خصوص برداشت از سد می شود اشتباه است. یکی از بحث هایی که مطرح شده است پساب آب شیرین کن است که با هماهنگی هایی که با محیط زیست استان شده است با نظر آن ها برداشت و تخلیه پساب به دریا مناسب سازی شده است. ایشان متذکر شد: بر اساس این طرح پتروشیمی امیرآباد آب بیشتری را از دریا تقریباسه برابر نیازسالانهبرداشت خواهد کرد تا با پساب‌ اختلاط و دوباره با غلظت کمتری به دریا بازگردد.تخلیه پساب هم در عمق حدود ۱۷۰۰ متری از ساحل با یک خط انتقال صورت می گیرد تا حداقل آنومالی راازنظرشوری ایجاد کند.

اسلامی ادامه داد: بازگشت این میزان آب نیز در چند نقطه مختلف صورت می گیرد و در عمق های مختلف ریخته می شود که مباحث زیست محیطی نیز رعایت شده باشد. در حال حاضر آب شیرین کن های دیگری نیز در سواحل دریا به خصوص جنوب داریم که به همین شیوه از آب دریا استفاده می شود. آنچه که مهم است این است که در تامین آب دریا و شیرین سازی و تخلیه به دریا با طرح اشاره شده حداقل اثر زیست محیطی را خواهد داشت و در اینطرح پتروشیمی نیز باید هزینه بیشتری کند تا سازگاری با محیط زیست حاصل شود.

بار اضافی پتروشیمی، شبکه گاز را درگیر بحران می کند

طرح پتروشیمی امیرآباد تبعات متعددی دارد. این طرح نه تنها زیست بوم را ممکن است دچار مخاطراتی کند بلکه برای شبکه گاز کشور نیز تهدید محسوب می شود.

هرچند تامین گاز کشور به صورت سراسری و از طریق شبکه گاز انجام می شود اما شهرهای شمالی به دلیل آنکه انتهای شبکه هستند با افت فشار و گاها کمبود گاز مواجه می شوند.

نزدیک ترین میدان گازی به منطقه امیرآباد میدان گازی خانگیران سرخس است که ۹۰۰ کیلومتر با این منطقه فاصله دارد. میدان خانگیران در نیمه دوم عمر خود قرار دارد و حدود ۶۰ درصد از ذخایر گازی قابل استحصال آن برداشت شده است. بنابراین هر چه پیش می رویم تولید گاز از این میدان کاهش می یابد.

در صورت ورود یکباره پتروشیمی به شبکه گاز، قادر به سرویس دهی نخواهیم بود

محمدرضا جولایی مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز گفت: تامین گاز در کشور به صورت شبکه ای انجام می شود و به این صورت نیست که هر میدان گازی یک منطقه را ساپورت کند. گاز مناطق شمالی کشور نیز از طریق شبکه تامین می شود ولی بخشی از نیاز منطقه از طریق میدان خانگیران صورت می گیرد.

او در خصوص کمبود گاز در مناطق شمالی که گاها ایجاد می شود اظهار کرد: در مناطق شمالی به دلیل آنکه نزدیک انتهای شبکه هستند گاه مواردی مانند افت فشار و کمبود حادث می شود.

به گفته جولایی ۸۰ درصد از گاز استحصالی در جنوب کشور تولید می شود ولی ۸۰ درصد مصرف در شمال کشور صورت می گیرد. لذا نیاز کل کشور از طریق شبکه ایجاد شده تامین می شود.

مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز تاکید کرد: اگر قرار باشد طرح پتروشیمی میانکاله به شبکه اضافه شود و تامین گاز آن از سوی دولت مصوب شود باید راهکارهای پاسخگویی به این نیاز جدید سنجیده و اجرا شود. اما امروز اگر به ناگهان این پروژه وارد شبکه شود؛ نمی توانیم به این نیاز جدید پاسخ دهیم.

جولایی افزود: لازم است بخش برنامه ریزی، تدابیر خود برای چگونگی سرویس دهی به این نیاز را تشریح کند و پروژه های تقویت شبکه نیز بررسی شود.

چه فکری برای پلی پروپیلن تولید شده، کردید؟

پروژه پتروشیمی میانکاله یک طرح جی تی پی پی است. برگرفته شده از عبارت Gas To Polypropylene. در این طرح گاز طبیعی به محصولی به اسم پلی پروپیلن تبدیل می شود. گاز طبیعی به عنوان خوراک به پتروشیمی وارد می شود و بعد از سه پروسه مختلف به محصول نهایی یا پلی پروپیلن تبدیل می شود. ابتدا گاز طبیعی به متانول، سپس به پروپیلن و نهایتا به پلی پروپیلن بدل خواهد شد.

پلی پروپلین یک محصول بسیار آلاینده است که در صورت فراهم نبودن بازار مصرف، خطرات زیادی را به همراه خواهد داشت. ظرفیت پیش بینی شده برای پتروشیمی میانکاله ۴۰۰ هزار تن پلی پروپیلن در سال است. این میزان تولید از ظرفیت مصرفی استان مازندران و استان های همجوار بیشتر است. برای انتقال این محصول به مرکز و جنوب کشور نیز احتیاج به احداث خطوط انتقال محصول دارد که در حال حاضر فاقد این خطوط انتقال هستیم. با این وجود و باعلم بر روی دست ماندن محصول تولیدی در شرایط حاضر، پیش از اقدام به سرمایه گذاری در خطوط انتقال، شرکت سهامی خاص پتروشیمی تشکیل شده و کلنگ آن به زمین می خورد.

در چه صورتی طرح پتروشیمی میانکاله باطل می شود؟

با این همه یک منبع مطلع در پروژه پتروشیمی امیرآباد در پاسخ به ابهامات موجود در طرح مزبور به توضیحی کوتاه بسنده می کند. او با بیان اینکه در میانکاله طرحی برای ایجاد پتروشیمی مصوب نشده است گفت: در سال ۱۳۹۹ موافقت اولیه با طرح پتروشیمی در امیرآباد مازندران صورت گرفته است. وقتی موافقت اولیه با یک طرح صورت می گیرد شروطی برای اجرا گذاشته می شود از جمله این شروط اخذ مجوز آب، زمین و مجوز زیست محیطی است.

او افزود: طرح پتروشیمی امیرآباد نیز در مرحله موافقت اولیه بوده و موافقت زیست محیطی دریافت نکرده است. در صورتی که سازمان محیط زیست به این طرح مجوز ندهد، موافقت اولیه نیز باطل خواهد شد.

او در پاسخ به اینکه چرا در امیرآباد با وجود فاصله ۹۰۰ کیلومتری با نزدیک ترین میدان گازی، تصمیم به ایجاد پتروشیمی گرفته شده گفت: نزدیک بودن میدان گازی ملاک صحیحی نیست. به طور مثال گاز پتروشیمی پتروپردیس و خارمالا آذربایجان از عسلویه تامین می شود. در واقع گاز این طرح ها رینگ سراسری است، لاین ها کشیده شده و از همان لاین های ایجاد شده بهره برداری صورت گرفته و نسبت به احداث مجتمع اقدام می شود.

او البته مشکل کمبود گاز را چالش اصلی طرح دانست و متذکر شد: مشکلی طرح مزبور، فشار گاز است. در صورتی که پتروشیمی امیرآباد از میدان گازی منطقه بهره برداری کند؛ فشار گاز شهرهای شمالی کاهش می یابد و با کمبود گاز بیشتری مواجه می شوند.

کلنگ زنی بر مبنای موافقت ضمنی

همانطور که این منبع مطلع اشاره می کند، پتروشیمی میانکاله طرحی است مربوط به دوره وزارت زنگنه. در سال ۱۳۹۶، این طرح از سوی وزارت نفت به تصویب می رسد و اجرای آن منوط به اخذ مجوز از سازمان های ذیربط می شود.

با وجود اینکه هیچ مجوز رسمی برای احداث پتروشیمی امیرآباد صادر نشد اما در تابستان ۱۳۹۹ با بیان اینکه سازمان محیط زیست موافقت ضمنی کرده، شرکت سهامی خاص این پتروشیمی با عنوان شرکت صنایع پتروشیمی امیرآباد مازندران تشکیل می شود.

در اسفند همان سال هم هیات وزیران آغاز به کار احداث این مجتمع را به تصویب می رساند تا با جذب سرمایه گذار خصوصی، کار آماده‌سازی زمین، احداث مخازن و تأسیسات تولید پلی پروپیلن و احداث خطوط انتقال انجام شود.

دولت دوازدهم به پایان رسید اما کار احداث پتروشیمی امیرآباد در دولت سیزدهم دنبال شد و در اسفند سال ۱۴۰۰ کلنگ مجتمع در زمینی نزدیک به میانکاله معروف به زمین بانک، زده شد. همه این اقدامات در حالی انجام شد که محیط زیست هیچ مجوز رسمی صادر نکرده و پتروشیمی بر اساس گفته ها و شنیده های غیررسمی و مبتنی بر موافقت ضمنی کلنگ زنی شده است.