فک خزری چیست؟

فک خزری به‌طور میانگین ۱٫۵ متر طول و ۶۸ کیلوگرم وزن دارد و یکی از کوچک‌ترین انواع فک به شمار می‌رود.

ساحل‌نشینان شمال به آن سگ آبی می‌گویند. فک‌ها در میان هزار نوع جاندار خزر تنها پستاندار این دریا محسوب می‌شوند.

فک‌ها جانورانی با ارزش‌اند که حتی با مدفوع خود یک منبع غذایی در دریای خزر به وجود می‌آورند و نابودی آن‌ها اکوسیستم خزر را به خطر می‌اندازد. فک‌ها در تابستان، بهار و پاییز بیشتر در آب‌های ایران زندگی می‌کنند و برای زایمان به مناطق یخی در شمال دریای خزر مهاجرت می‌کنند.

شناگران ماهر

فک پستانداری است که در آب زندگی می‌کند و تنها برای زادآوری، و گاهی برای استراحت به ساحل می‌آید. در خشکی بسیار کم‌تحرک ولی در آب بسیار فعال است و با کمک پاهای خود به سرعت شنا می‌کند. فک‌ها از دست‌هایشان برای حفظ تعادل استفاده می‌کنند.

بدن این پستاندار برای زندگی در آب تغییراتی کرده ‌است. میان انگشتان دست و پای آن پرده‌ای وجود دارد که باعث می‌شود دست‌ها و پاها شبیه باله‌ای برای شنا شود. پاها در انتهای بدن و در امتداد دم قرار گرفته‌اند. به‌همین ‌دلیل فک‌ها نمی‌توانند به‌راحتی روی زمین راه ‌بروند.

مهاجرت سالانه

فک‌های دریای خزر مهاجرت سالانهٔ منظمی دارند. آن‌ها به دمای آب بسیار وابسته‌اند. وقتی دمای آب افزایش می‌یابد، آن‌ها به بخش‌هایی که آب عمیق‌تر و قاعدتاً سردتر است، مهاجرت می‌کنند.

خطرات محیطی

شیر فک‌ها ۱۲ درصد چربی دارد. در زمان‌های گذشته، تعداد زیادی از فک‌ها برای استفاده از پوست و گوشتشان شکار می‌شدند. در حال حاضر هم هر سال تعداد زیادی از آن‌ها در تورهای ماهی‌گیران گرفتار می‌شوند. برخی ماهی‌گیران می‌پندارند که فک‌ها از ماهیان تجاری، که منبع ارزشمندی برای آنان هستند، تغذیه می‌کنند. به همین سبب، به محض مشاهدهٔ فک‌ها، آن‌ها را می‌کشند. گرم شدن زمین، باعث ذوب یخ‌های بخش شمالی دریای خزر و در نتیجه نابودی زیستگاه‌های فک‌ها شده‌ است. از عوامل دیگر کاهش شدید جمعیت فک‌های دریای خزر، آلودگی‌های محیطی و نوعی بیماری است که از سگ‌سانان به این گونه منتقل و در سال‌های گذشته موجب تلفات زیادی شده‌ است. همچنین تورهای صیادی و کاهش ماهیان کلیکا از جمله عواملی هستند که نابودی فک‌ها را سبب شده است.

شانه‌دار دریایی مهاجم

یکی از عوامل اصلی نابودی فک‌ها تکثیر نوعی شانه‌دار ژله‌ای مهاجم به نام "نمیوپسیس" (شانه‌دار دریایی مهاجم) است که از طریق کانال ولگا- دن وارد خزر شده و ظرف سال‌های گذشته ضربه سنگینی بر اکوسیستم دریای خزر وارد کرده است. تکثیر این آبزی باعث به هم خوردن زنجیره غذایی آبزیان و کاهش ۱۰ برابری فک خزری شده است.

شانه‌دارهای مهاجم نمیوپسیس در دریای خزر از پلانکتون‌ها تغدیه می‌کنند، پلانکتون‌های موجود در دریای خزر تا ۹۰ درصد کاهش یافته است. از آن جایی که پلانکتون‌ها غذای اصلی ماهی‌های کوچک کیلکا است، شمار کیلکاها در این دریا کاهش چشم‌گیری داشته است. ماهی کیلکا نیز به نوبه خود منبع تغذیه بسیاری از آبزیان این دریا از جمله ماهیان خاویاری و فک دریای خزر است. در نتیجه اختلال در زنجیره غذایی آبزیان دریای خزر شمار انواع ماهی‌ها و فک‌ها تا ۱۰ برابر کاهش یافته است.

نقش فک در طبیعت

فک‌ها با خوردن آبزیان بیمار و ایجاد تعادل در جمعیت آن‌ها، در اکوسیستم دریای خزر نقش مؤثری دارند.

سرشماری

پیش از فروپاشی شوروی سابق، تعداد فک خزری نزدیک به یک میلیون قطعه بود اما در سرشماری سال ۲۰۰۸ معلوم شد که این تعداد به یک صد هزار قطعه کاهش یافته است.