افزایش دیابتی ها میراث کرونا

کرونا هنوز خاموش نشده با این حال آتش‌بس ویروس ادامه دارد و آمار بیماران و مرگ‌های کرونایی روند کاهشی دارد. این وضعیت که حاصل بالا رفتن سطح ایمنی حاصل از واکسیناسیون است سطحی از امیدواری را در جامعه ایجاد کرده که اپیدمی در حال اتمام یا خاموشی است، اما هنوز هیچ شواهد علمی و قطعی درباره آن نیست و طبق گفته متخصصان ایپدمیولوژی احتمال بحران بیماری در صورت جهش‌های قوی‌تر ویروس همچنان وجود دارد. در چنین شرایطی زمزمه‌ها از افزایش ابتلا به دو بیماری مهم دیابت و مشکلات روانشناختی که در دوران پسا کرونا گریبان بهبودیافتگان کرونا را خواهد گرفت، بیشتر شنیده می‌شود.

چندی پیش معاون درمان وزارت بهداشت نیز افزایش ابتلا به دیابت و اختلال روان را میراث به جای مانده از شیوع کرونا خواند. در شرایط فعلی یکی از مهم‌ترین نگرانی های مقامات بهداشتی کشورها درباره بیماری‌هایی است که افراد پس از بهبودی از کرونا با آن مواجه می‌شوند. تحقیقات جدید جهانی هم نشان می‌دهد که ۳۰ درصد از افراد مبتلا به کووید۱۹، دچار عوارض حاد بعد از بیماری می‌شوند که از آن به‌عنوان «سندروم کووید طولانی مدت» نام برده می‌شود. آنطور که دکتر حمید سوری مسئول کمیته کشوری کرونا به «ایران» می‌گوید: «احتمال افزایش ابتلا به دو بیماری دیابت و اختلالات روحی و روانی در دوران پسا کرونا مطرح است، بنابراین لازم است با عبور از بحران فعلی بیماری و پیک‌های مکرر روی این بیماری‌ها تمرکز کنیم. در همین حال خبرهای رسیده از معاونت درمان وزارت بهداشت به ما نشان می‌دهد که در این زمینه در کمیته‌های علمی کرونا جلساتی برگزار شده و همزمان کارگروه‌هایی در حال برگزاری است که با کنترل دقیق‌تر، از عوارض این بیماری‌ها که عمده آنها با مشاوره امکان پذیر است، پیشگیری کنند.

افزایش 5 درصدی ابتلا به دیابت در طول پاندمی کرونا

تحقیقات نشان می‌دهد که بیماران بهبود یافته از کرونا 40 درصد بیشتر از کسانی که کرونا نگرفته‌اند در معرض ابتلا به دیابت قرار دارند. از طرفی سالانه جمعیت افرادی که بر اثر دیابت جان خود را از دست می‌دهند از کل مرگ‌های  کووید۱۹ بیشتر است اما کسی به این موضوع حساس نیست. علیرضا مهدوی، مدیر برنامه کشوری پیگیری و کنترل دیابت وزارت بهداشت نیز در گفت‌و‌گو با «ایران» از صعودی شدن تعداد مبتلایان به دیابت در طول پاندمی کووید19 خبر می‌دهد. او می‌گوید که از سال 90 تا 95 در روند نزولی ابتلا به دیابت قرار داشتیم و در پاندمی شیب ابتلا به دیابت صعودی شده است اما اینکه بگوییم چند درصد ابتلا به دیابت ناشی از عوارض سندروم کووید طولانی مدت است هنوز شواهد و تحقیقات علمی نداریم اما شیوع دیابت در دو سال اخیر نسبت به قبل زیاد شده است.

تعداد مبتلایان به دیابت در کشور، سال ۹۵، ۱۱ درصد بود و سال گذشته به ۱۴.۵ درصد رسید. مدیر برنامه کشوری پیگیری و کنترل دیابت وزارت بهداشت می‌گوید: در کشور هر 5 سال یک بار مطالعات پیمایش ملی درباره دیابت داریم. طبق این پیمایش سال 95، 8/10 درصد جمعیت بالای 25 سال مبتلا به دیابت بودند. در پیمایش سال 1400 متوجه شدیم که 5/14 درصد جمعیت بالای 25 سال دیابت گرفته‌اند این یعنی شیوع دیابت در جمعیت بالای 25 سال در تازه‌ترین پیمایش وزارت بهداشت و در طول سال‌های درگیر با پاندمی 4 تا 5 درصد نسبت به آمار قبلی افزایش داشته است.

دکتر مهدوی در پاسخ به اینکه آیا می‌توان افزایش ابتلا به دیابت را در طول پاندمی کووید19 به عوارض سندروم کووید طولانی مدت ربط داد؟ عنوان می‌کند: نمی‌توان به‌طور قطعی ابتلا به کرونا را تنها عامل افزایش دیابت بدانیم چرا که این افزایش علل مختلفی دارد. افزایش سن جمعیت و سالمندی مهم‌ترین عامل است از طرفی با افزایش سن دهه شصتی‌ها احتمال ابتلا به دیابت نیز زیاد می‌شود. از طرفی قرنطینه‌های خانگی و کاهش تحرک مردم در طول پاندمی نیز می‌تواند منجربه افزایش بیماری‌ها در کشور شود.

او البته معتقد است که نمی‌توان چنین افزایش چشمگیری را بر اثر سندروم کووید طولانی مدت تلقی کرد و چنین موضوعی نیازمند تحقیقات علمی گسترده‌ای است اما تحقیقات علمی ما حکایت از این دارد که ما در روند نزولی ابتلا به دیابت بودیم و نرخ بروز ابتلا به دیابت در فاصله سال‌های 90 تا 95 کاهشی بود و با شروع پاندمی نرخ ابتلا به این بیماری زمینه‌ای پرهزینه، صعودی شده است.

خطر ابتلا به دیابت پس از درگیر شدن با کرونا، موضوعی است که در پژوهش‌های جهانی هم ثابت شده و همین شواهد نیز موجب شده تا متخصصان از مبتلایان بهبود یافته کرونا بخواهند پس از بهبود، وضعیت قندخونشان را بررسی کنند. در همین زمینه مدیر برنامه کشوری پیگیری و کنترل دیابت وزارت بهداشت درباره مداخلات وزارت بهداشت در زمینه غربالگری و شناسایی زودهنگام مبتلایان به پره دیابت (پیش دیابت) توضیح می‌دهد: مداخلات در زمینه شناسایی دو بیماری مهم دیابت و فشار خون به منظور پیشگیری از سکته‌های قلبی سال‌ها است که جزو برنامه‌های مراکز بهداشتی، پایگاه‌های سلامت و خانه‌های بهداشت است که افراد بالای 30 سال از نظر احتمال ابتلا به این بیماری‌ها پایش می‌شوند. این برنامه در مناطق روستایی فعال است و بهورزها طبق پرونده الکترونیک سلامت جمعیت تحت پوشش‌شان این خدمات را ارائه می‌دهند و افراد پرخطر بعد از شناسایی سه ماه یک بار مراقبت می‌شوند. پس از شیوع پاندمی کرونا تقریباً سیستم سلامت دچار بی‌نظمی‌هایی شد و مردم پایبندی‌شان به پیشگیری و سلامت‌شان را از دست دادند. با کاهش بیماری، برنامه‌ها و سطح مراقبت‌های پیشگیری از دیابت افزایش خواهد یافت اما در این میان نمی‌توان این مسأله مهم را نادیده گرفت که مبتلایان به دیابت که کرونا می‌گیرند دچار عوارض شدید بیماری می‌شوند و با توجه به اینکه پیش‌بینی می‌شود پاییز و زمستان شیوع بیماری کووید19 روند افزایشی خواهد داشت دیابتی‌ها نیر در معرض خطر بیشتری قرار دارند.

مهدوی البته معتقد است: افرادی که علائم بارز دیابت دارند مسلم است که باید به مراکز درمانی مراجعه کنند اما مسأله مهم‌تر درباره مبتلایان به دیابت نوع دو است که شایع‌ترین علامت آن بی‌علامتی است. با توجه به اینکه تقریباً اغلب جمعیت به کرونا مبتلا شده‌اند بنابراین غربالگری دیابت اثر بخش نیست اما تأکید می‌کنیم مبتلایان بهبود یافته کرونا که چاق هستند، اضافه وزن دارند، سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت، بیماری‌های قلبی و عروقی و فشار خون و چربی خون دارند، زنان بارداری که بدون دلیل سقط مکرر داشته‌اند، مرده زایی دارند، نوزاد با وزن بالای 4 کیلوگرم به‌دنیا آورده اند در معرض خطر دیابت هستند. این گروه افراد بر اساس میزان خطر هر سال یا هر سه سال یک بار باید قند خون شان ارزیابی شود.

این مقام مسئول در وزارت بهداشت در ادامه به گروه دیگری از افراد بهبود یافته از کرونا که در معرض ابتلا به دیابت هستند، اشاره می‌کند و می‌گوید: گروهی از افراد بهبود یافته از کرونا که مشکوک به پره دیابت یا پیش دیابت هستند باید نسبت به اندازه‌گیری قندخون شان حساسیت بیشتری داشته باشند. اندازه قند خون افراد پیش دیابت معمولاً بین 100 تا 120 است، این افراد دیابتی نیستند ولی در آینده احتمال ابتلا به دیابت شان زیاد است. این گروه باید هر سال قند خون شان را اندازه‌گیری کنند و مسأله مهم‌تر که قبل از کووید ۱۹ هم مطرح بود و قطعاً در آینده هم وجود خواهد داشت، سبک زندگی افراد است. این افراد باید 5 تا 7 درصد وزن شان را کم کنند، حتماً در طول هفته در 3 تا 5 نوبت و جمعا 150 دقیقه فعالیت منظم بدنی داشته باشند و مصرف نمک و چربی اشباع را کاهش دهند.

لزوم تدوین بسته‌های مراقبتی عوارض ناشی از کووید دراز مدت

حمید سوری استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان اینکه افزایش قند خون یکی از عوارض کووید طولانی مدت است، به «ایران» می‌گوید: مطالعات انجام شده در برخی کشورها نشان می‌دهد یک چهارم موارد کووید19 ممکن است به عوارض کووید طولانی مدت دچار شوند. این عوارض از زکام مستمر، کاهش شنوایی تا افزایش قند خون متغیر است.

به گفته دکتر سوری، عوارض کووید طولانی در کسانی که سابقه دیابت دارند افزایش معنی‌داری دارد به این معنا که ابتلا به کرونا احتمال تزریق انسولین را در مبتلایان به دیابت افزایش می‌دهد با این حال هنوز مشخص نیست، این افزایش ابتلا به دیابت مربوط به بخش‌هایی از ویروس یا داروها و روش‌های درمانی و حتی واکسیناسیون است یا خیر؟

او در ادامه می‌افزاید: با توجه به اینکه ریسک فاکتور ابتلا به دیابت در جامعه همچنان وجود دارد و از طرفی افراد در دوران اپیدمی از پیگیری برخی بیماری‌های شان غفلت کردند در مجلات معتبر بین‌المللی، افزایش دیابت و حتی عوارض روانی کووید طولانی هم گزارش شده است. در روزهای اخیر مجله روانشناسی انجمن پزشکی امریکا طبق مطالعه وسیعی اعلام کرد کسانی که اخیراً به بیماری‌های عصبی مبتلا شده‌اند به طور قابل توجهی دچار عفونت شدید کووید بوده‌اند. همچنین مطالعه‌ای در دانشگاه آکسفورد نشان داد که عوارض عصبی در عفونت‌های شدید کووید بالا است. برآیند این بحث‌ها این است که با وجود آنکه کرونا بیماری حاد است و دوره‌های کوتاهی دارد ولی عوارض ناشی از بیماری و اپیدمی همچنان ناشناخته بوده و نیاز به مطالعه بیشتری دارد.

این استاد دانشگاه می‌گوید: مطالعه‌ای که در تهران بزرگ انجام دادیم 3/49 درصد از ترخیص شدگان کرونا از بیمارستان از نوعی عارضه روانی شکایت داشتند.

او معتقد است که وزارت بهداشت باید بسته کامل خدماتی تهیه کند و سناریوهای احتمالی متفاوتی را برای شرایط شکننده پیش‌بینی کند. واقع بینانه‌ترین سناریو این است آتش بس یک طرفه ویروس برگردد، بنابراین یکی از اقدامات ضروری تدوین بسته کامل مراقبتی و خدماتی عوارض ناشی از کووید دراز مدت است.