صدای پیری جمعیت را کسی می‌شنود؟/ ا فزایش جمعیت ناخوش احوال است

حالا دغدغه کاهش جمعیت و نیروی انسانی مولد جنبه عمومی گرفته و صاحب نظران و کارشناسان مختلف در این خصوص هشدارهای مستمری می‌دهند.حرکت شتابان جمعیت ایران به سمت سالمندی به شکلی شده که متوسط سن در کشور به 35 سال رسیده و نرخ سالمندی به 10.5 درصد رسیده است.

نرخ باروری کشور حدود ۱.۷ درصد است که از نظر صابر جباری، سرپرست اداره جوانی جمعیت وزارت بهداشت، این نرخ باید حدود ۲.۵ درصد افزایش پیدا کند. برای رسیدن به این هدف تنها هفت سال فرصت است. اگر برنامه‌های فرزندآوری اجرا نشود و نرخ باروری افزایش پیدا نکند جمعیت ایران به‌ شدت پیر می‌شود.

نرخ باروری در کشور چقدر است؟

نرخ باروری کل در ایران حدود ۱.۷درصد است. این نرخ رابطه مستقیمی با افزایش موالید دارد و اگر نرخ باروری افزایش پیدا کند، در سیاهچاله پیری جمعیت نمی‌افتیم.

متوسط نرخ باروری باید چقدر باشد که نگران پیری جمعیت نباشیم؟

برای این‌که خیالمان راحت باشد باید نرخ باروری در فاز اول، ۱.۲درصد شود. البته باید این نرخ را افزایش دهیم و به بالای ۲.۵درصد برسانیم. با نرخ باروری ۲.۵درصد نمایه جمعیتی کشور همیشه جوان است.

براساس آمار، اکنون به‌سرعت به سمت پیری می‌رویم و اگر با همین سرعت (که میزان نرخ باروری کل در حال کاهش است) پیش برویم تا ۲۰ سال آینده بیش از ۳۰درصد از جمعیت کشور پیر خواهند بود. با توجه به این‌که میزان باروری کل پایین است، فرصت جبران را تا ۱۰ سال دیگر نداریم.

7 سال فرصت کاهش دادن سرعت پیری را داریم

به گفته جباری،رئیس اداره جوانی جمعیت وزارت بهداشت پیش‌بینی ما این است که تنها هفت سال مفید وقت داریم تا سرعت پیری جمعیت را کاهش دهیم. در حال حاضر میزان زاد و ولد سالانه، حدود یک میلیون نفر است که باید ۲.۵درصد افزایش پیدا کند؛ یعنی باید سالانه حدود دو میلیون و ۵۰۰ هزار نوزاد در کشور متولد شوند.

صابر جباری با اشاره به این که بیش از 3 میلیون و 200 زوج نابارور در کشور حضور دارند، عنوان کرد: متاسفانه آمار ناباروری در کشور زیاد است.

وی تصریح کرد: ما برای پیشگیری از ناباروری باید موضوعات آموزشی مختلفی را به دخترانِ نوجوان یاد بدهیم و همین‌طور ضروری است که بیماری‌های مختلفِ مرتبط به ناباروری در سنین پایین‌تر تشخیص داده شوند.

رئیس اداره جوانی جمعیت وزارت بهداشت افزود: وزارت بهداشت مراکز درمان ناباروری سطح دو را برای کل کشور طراحی می‌کند.

وی ادامه داد: ما می‌توانیم در مسیر درمان ناباروری در کنار طب مدرن از روش‌های طب ایرانی هم بهره ببریم.

صابر جباری گفت: بخش عمده‌ای از کسانی که با مشکل ناباروری درگیر هستند برای درمان این موضوع به اقدامات گران‌قیمت نیاز ندارند.

وی با بیان این که مراکز خصوصی درمان ناباروری در کشور با سازمان‌های بیمه‌گر قرارداد ندارند، اظهار داشت: ارزان‌سازی خدمات درمان ناباروری برای حل این مشکل یک گام بسیار بزرگ است.

 اثر بخشی طب ایرانی در درمان ناباروری

رئیس اداره جوانی جمعیت وزارت بهداشت با اشاره به اینکه تا به امروز خدمات طب ایرانی برای درمان ناباروری در دسترس مردم نبوده است، توضیح داد: در حال حاضر در سراسر دنیا به اثبات رسیده که طب ایرانی می‌تواند میزان موفقیت درمان‌های ناباروری را افزایش دهد.

44 درصد سقط‌ها خود بخودی است

پروفسور محمد اسماعیل اکبری، رئیس کمیته جمعیت و سلامت اجتماعی مجمع تشخیص مصلحت نظام به فارس گفت:‌ سقط خود بخودی که 44 درصد سقط‌ها را تشکیل می‌دهد  که این خیلی رقم بالاتری از استاندارد دنیاست؛ یعنی حداقل 2 برابر است

10.5 درصد جمعیت ایران سالمندان هستند

وی ادامه داد:‌ از نظر ساختار جمعیتی افراد سالمند بالای 60 سال در چند سال گذشته از 6 درصد به 8 درصد و الان به  10.5 درصد رسیده است و میانگین سن از 26 سال الان 34 است و داریم سالمند می‌شویم.

به گفته اکبری به هم خوردن نسبت جمعیتی در ساختار جمعیت یکی از آفت‌های بسیار بد هر مملکتی است و ما برای این‌ها برنامه مدون علمی طراحی نکرده‌ایم.

وی معتقد است:‌مشکلات اقتصادی قطعا موثر است. بنده مشکلات اقتصادی را به عنوان مشوق خیلی می‌پذیرم؛ یعنی اگر شما مشکلات اقتصادی را حل کنید، تشویقی برای فرد جوان است تا زودتر ازدواج کرده و باردار شود.

افراد ثروتمند کم‌تر ازدواج کرده و فرزند می‌آورند

اکبری ابراز کرد: اکنون می‌بینید افرادی که دستشان به دهانشان می‌رسد و وضع مالی بهتری دارند دیرتر و کمتر ازدواج کرده و بچه می‌آورند و افراد فقیر تر بیشتر بچه می‌آورند.

اینکه این موضوع را به اقتصاد گره بزنیم، یک گره ناجوری است و گره ذهنی است که تبدیل به گره اجتماعی می‌شود؛ اما اینکه از اقتصاد بِبُریم نیز اشتباه است.

ادراک جمعیتی در کشور وجود ندارد

وی تاکید کرد: ادراک جمعیتی در این کشور بسیار بد است و اگر دلسوزی نداشته باشیم و منتظر باشیم همه چی آماده شود آیا دیگر جمعیتی خواهیم داشت؟ 

در فرزندآوری هر دقیقه را گذراندن، تاخیر است

این استاد دانشگاه متذکر شد:‌اما بنده می‌گویم اگر دروازه جمعیتی هم بسته شود 8 سال که هیچ، بلکه 10 سال هم باشد همین الان شما خلاف می‌کنید که در خصوص فرزند آوری تاخیر بیفتد.

حالا منتظر بمانیم تا خانه و ماشین بخریم، این طور نیست، بلکه در فرزندآوری هر دقیقه را گذراندن، تاخیر است و اگر به جای 8 سال 10 سال دیگر هم فرصت باشد، باید همین امروز کاری کنید تا موفق باشید.

امتیاز خاص برای والدین خارجی چیست؟

وی افزود: مهمترین مولفه‌ای که کشورهای دیگر دارند این است که در فرزندآوری کار کردند. تقریباً در فرانسه، آلمان و کانادا اگر کسی 4 فرزند داشته باشد، دیگر هیچ مسئولیت اجتماعی ندارد؛ فقط این فرد وظیفه دارد فرزندانش را بزرگ کند و حقوق، خانه و ... را داراست.

اکبری اضافه کرد: هیچ مسئولیت اجتماعی بر دوش این فرد نبوده و این فرد دیگر نگران معیشت نیست و از دوشش برداشته می‌شود و وظیفه‌اش فقط تربیت فرزندان است.

کاهش شدید سرعت افزایش جمعیت در ایران

این استاد دانشگاه تصریح کرد: سرعت کاهش رشد جمعیت در ایران خیلی زیاد شده و نگرانی ایجاد کردند و هم این چیزی که الان می گویند که سرعت کاهش جمعیت متوقف شده، هردو غیرکارشناسانه است.

شهلا کاظمی پور، جمعیت شناس درباره وضعیت جمعیتی ایران بیان داشت: از نظر منِ جمعیت شناس، سیر رشد جمعیت در ایران کاهشی است اما نه به آن شدت که دو سال قبل می‌گفتند که «از رشد ۱.۲۴ درصد به رشد هفت دهم درصد رسیده‌ایم.» رشد جمعیت در ایران سیر کاهنده خود را خواهد داشت اما به صورت کاهنده و بطیء (کُند).

23 درصد جمعیت ایران زیر 15 سال هستند

‌شهلا کاظمی پور، استاد جمعیت شناسی دانشگاه تهران گفت: در دهه‌های قبل تغییرات جمعیتی کشور حاکی از این بود که ۴۶ درصد جمعیت زیر ۱۵ سال بودند، اما اکنون تنها ۲۳ درصد جمعیت زیر ۱۵ سال هستند؛ لذا با این روند در سال ۱۴۲۵ جمعیت ایران هرم معکوسی را شکل می‌دهد.

جمعیت 117 میلیون نفری ایران در 1430

کاظمی پور با بیان اینکه یکی از چالش‌ها بحث کاهش باروری است،گفت: در خوشبینانه‌ترین حالت نرخ رشد سالانه جمعیت در سال ۱۴۳۰ به ۰.۸۸ خواهد رسید و با خوشبینانه‌ترین حالت جمعیت ایران به ۱۱۷ میلیون نفر خواهد رسید و جمعیت فعال ما نیز از ۷۰ درصد به ۶۰ درصد در سال ۱۴۳۰ خواهد رسید.

وی ادامه داد: ما سالمندی را در پیش داریم؛ لذا باید سیاست‌هایی در راستای پاسخگویی به نیاز‌های سالمندان داشته باشیم.

کاظمی پور گفت: جمعیت ۱۵ تا ۲۹ ساله ما نسبت به گذشته افزایش یافته، اما نسبت آن به کل جمعیت کاهشی بوده است. در سال ۱۴۴۰ در خوشبینانه‌ترین حالت ورودی‌های ما یعنی موالید نسبت ۱۱۴ درصدی نسبت به خروجی‌ها و متوفیان خواهند داشت.

این پژوهشگر جمعیت تصریح کرد: نسبت خانوارهای یک‌نفره به کل هم از ٥.٢‌درصد به ٨‌درصد رسیده است. مرد سرپرست‌ها از ١.٩ به ٣‌درصد افزایش پیدا کرده‌اند و زن سرپرست‌ها از ٣.٦‌درصد رسیده‌اند به ٤ درصد.

دوسوم خانوارهای تک‌نفره در ایران، زن هستند

کاظمی پور تصریح کرد: آمارها نشان می‌دهد که دوسوم خانوارهای تک‌نفره در ایران زن هستند که ٧٥‌درصد زنان ٧٥‌سال به بالا، به تنهایی زندگی می‌کنند.

وی نسبت خانوارهای تک‌نفره به کل را هم در پژوهشی که انجام داده، در نظر گرفته و اعلام کرد: «نسبت خانوارهای یک‌نفره به کل هم از ٥.٢‌درصد به ٨‌درصد رسیده است.مرد سرپرست‌ها از ١.٩ به ٣‌درصد افزایش پیدا کرده‌اند و زن سرپرست‌ها از ٣.٦‌درصد  به ٤درصد رسیده‌اند. البته از نظر تعدادی، کم هستند، به این صورت که از میان کل خانوارهای تک‌نفره، ٩٠درصدشان مرد هستند و تنها ١٠درصدشان را زنان تشکیل می‌دهند.

وجود ٥‌میلیون و ٨٠٠‌هزار مرد و ٥‌میلیون و ٤٠٠‌هزار زن ازدواج نکرده است.

براساس اعلام این پژوهشگر آخرین سرشماری نشان می‌دهد آمار افراد هرگز ازدواج‌نکرده مرد، ٥‌میلیون و ٨٠٠‌هزار نفر و هرگز ازدواج‌ نکرده زن، ٥‌میلیون و ٤٠٠‌هزار نفر است که این عدد در مقایسه با آمار سال‌های قبل، کاهش پیدا کرده است.

کاظمی پور معتقد است: بعضی از مسئولان می‌گویند که باید سالانه یک‌میلیون ازدواج ثبت شود؛ در حالی ‌که با سالی ٥٠٠‌هزار ازدواج هم روند طبیعی طی می‌شود.

وی گفت: اوایل انقلاب سن ازدواج زنان ١٩.٧ و برای مردان ٢٤‌سال بود، اکنون سن ازدواج زنان به ٢٤.٧ و برای مردان به ٢٨‌ سال رسیده است.

٩٦‌درصد زنان و ٩٨‌درصد مردان بالای ٤٥‌ سال ازدواج کرده‌اند

این جمعیت شناس به میزان تاهل زنان ٤٥‌سال به بالا اشاره کرد و گفت: میزان تاهل در این گروه سنی، ٩٦‌درصد و برای مردان ٩٨ درصد است.

رشد جمعیتی ایران تا 30 سال آینده به صفر می‌رسد

کاظمی پور ادامه داد: نکته این است که اگر سیاستی در راستای افزایش میزان باروری در کشور اتخاذ نشود، یا سیاست‌های فعلیِ اتخاذشده آن طور که باید جواب ندهد، طی ۲۵ تا ۳۰ سال آینده ممکن است جمعیت کشورمان به رشد صفر برسد.

15 تا 64 ساله‌ها بیشترین گروه جمعیتی

این استاد جمعیت شناسی خاطرنشان کرد:‌الان بیشترین سهم جمعیتی ایران در گروه سنی ۱۵ تا ۶۴ ساله است؛ یعنی هنوز در پنجره جمعیتی قرار داریم.

هم تعداد افراد زیر ۱۵ سال مان کم است؛ حدود ۲۲ درصد، و هم تعداد سالمندان کشورمان پایین است؛ حدود ۸ درصد جمعیت سالمند داریم. اما اگر این پنجره بسته شود، آن وقت انبوه مشکلات را خواهیم داشت. 

حدود ۹ درصد از کل خانوارهای ایران، «تک نفره» هستند

این جمعیت شناس با بیان اینکه در حال حاضر حدود ۲۷ میلیون خانوار در ایران وجود دارد، درباره تعداد خانوارهای تک نفره، گفت: حدود ۹ درصد از کل خانوارهای ایران، «تک نفره» هستند و می‌توان گفت طی سال‌های اخیر تعداد خانوارهای تک نفره به دلیل افزایش مهاجرت، افزایش طلاق و گرایش جوانان به تجرد زیستی بیشتر شده است.

 وجود ۲۷ میلیون خانوار در ایران

کاظمی‌پور اظهار کرد: جمعیت ایران در حال حاضر بیش از ۸۵ میلیون نفر است و نزدیک به ۲۷ میلیون خانوار در ایران وجود دارد که میانگین بُعد این خانوارها نیز ۳.۱۵ است.

کاهش بُعد خانوارهای ایرانی، ۸۵ درصد کمتر از ۴ نفر  

کاظمی پور با بیان اینکه بعد خانوار در ایران بسیار کم شده و حداکثر خانوارها چهار نفره هستند، این را هم گفت که ۸۵ درصد از خانوارهای ایرانی کمتر از چهار نفر و ۱۵ درصد بالای چهار نفر  و نیز اغلب پنج و شش نفره هستند و خانوار هفت و هشت نفره بسیار کم است.

اگر پنجره جمعیتی بسته شود، چه اتفاقی می‌افتد؟

پنجره جمعیتی از طریق سه زیرساختِ افزایش عرضه نیروی کار، پس انداز و سرمایه انسانی که هرسه روی هم اثر مستقیم دارند، توسعه اقتصادی را تحت تأثیر خود قرار می دهد.

در این میان اگر از تعداد افرادِ در سن کار کم شود، آمار سالمندان افزایش می‌یابد و به تدریج جامعه به سن «پیری جمعیت» می‌رود و این یعنی دور شدن از رشد اقتصادی؛ چراکه سالمندی جمعیت یعنی کاهش نیروی کار و در نتیجه کاهش تولید ناخالص ملی.

هرچقدر تعداد جمعیت سالمند (بالای ۶۴ سال) بیشتر باشد، بار هزینه نگهداری، مراقبت‌های بهداشتی و هزینه‌های صندوق‌های بیمه نیز بیشتر می‌شود و کشور از مسیر اصلی خود که توسعه است، دور می ماند.

 ۱۱.۶ میلیون مجرد در سن ازدواج داریم

مسعود عالمی،رئیس موسسه تحقیقات جمعیت کشور بیان داشت: در بحث تجرد طبق آخرین آمار ۱۱.۶ میلیون مجرد در سن ازدواج داریم. این عدد بسیار بزرگ است و همین بازه سنی انباشت عدم ازدواج هایی است که در سال های گذشته اتفاق افتاده است.

۸۸ درصد جوانان در سن ازدواج، تمایل به ازدواج دارند

وی اضافه کرد:۸۸ درصد جوانان در سن ازدواج، تمایل به ازدواج دارند و با مسأله عدم تمایل به ازدواج مواجه نیستیم. یک سری موانع اقتصادی مثل شغل و مسکن داریم که ناشی از سوء مدیریت است.

3.5 میلیون زوج نابارور در ایران 

رئیس موسسه تحقیقات جمعیت کشور ادامه داد: در بحث ناباروری بر اساس تخمین‌ها بین ۳ تا ۳.۵ میلیون زوج نابارور داریم که هر سال حدود ۲۰ درصد ازدواج ها را شامل می‌شود. در این سال‌ها با فقدان امکانات درمان ناباروری مواجه بوده‌ایم. ۸۰ مرکز درمان ناباروری داریم که اگر این تعداد بخواهند به این مراکز مراجعه کنند ۶ سال باید منتظر بمانند.

سالی 88 هزار زوج نابارور جدید در کشور

عالمی گفت: سالانه ۸۸ هزار زوج نابارور به این میزان اضافه می‌شوند که ۹۲۴۰۰ سیکل نیازمند هستند که الان فقط ۳۳هزار سیکل در کشور انجام می‌شود.

رئیس موسسه تحقیقات جمعیت کشور افزود: در بحث سقط جنین، تخمین وزارت بهداشت این است که ۲۲۰هزار سقط قانونی و غیر قانونی داریم که به طور کلی ۱۹ درصد سقط جنین صورت می‌گیرد.

14 درصد خانواده‌های ایرانی بی فرزند هستند!/۲۱ درصد هم یک فرزند دارند

عالمی تاکید کرد: وضعیت فرزند آوری نیز نامطلوب است؛ به طوری که ۱۴ درصد خانواده‌ها فرزند ندارند و ۲۱ درصد هم یک فرزند دارند.

مسکن، علت عدم ازدواج و فرزند آوری

وی ادامه داد: شرایط جمعیتی ایران بیشتر به سوء مدیریت باز می‌گردد و مثل دیگر کشورها نیستیم که عدم ازدواج و یا عدم فرزند آوری دلایل عمیق فرهنگی داشته باشد؛ مثلا یکی از عوامل عدم فرزندآوری در ایران موضوع مسکن است.

رئیس موسسه تحقیقات جمعیت کشور متذکر شد:‌مسکن سهم بالایی در سبد هزینه خانواده دارد. عرضه زمین ما محدود است ولی تقاضا مرتب زیاد می‌شودو قیمت زمین و مسکن افزایش پیدا می‌کند.

سالمندی در انتظار آینده ایران

کمال حیدری،معاون بهداشت وزارت بهداشت گفت: متأسفانه ایران با توجه به کاهش نرخ باروری دچار خدشه شده و ما نگران این هستیم که در آینده با سالمندی جمعیت، بحران‌های آتی از جمله بحران‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی را در پیش رو داشته باشیم که البته غیرقابل جبران است.

ابلاغ قانون جوانی جمعیت به همه دستگاه‌های کشور

حیدری با اشاره به فرمان مقام معظم رهبری و دغدغه و تاکید ایشان برای بالندگی و پویایی جمعیت، افزود: دولت در این زمینه، قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده را به دستگاه‌ها از جمله وزارت بهداشت ابلاغ کرده است. 

تشکیل قرارگاه جمعیت در وزارت بهداشت

وی اضافه کرد: به همین دلیل قرارگاهی به نام جوانی جمعیت و فرزندآوری با دستور وزیر بهداشت و همراهی معاونان و دست اندرکاران این حوزه تشکیل شد تا بتوانیم وظایف و دستورات خود را متحدانه انجام دهیم.

حیدری افزود: در دل قانون «جوانی جمعیت و حمایت از خانواده» تسهیلات حمایتی بسیار مناسبی برای فرزندآوری فراهم شده است که از جمله آنها می‌توان به تسهیلات معیشتی، آموزشی و یا مواردی که مربوط به زندگی است اشاره کرد.

معاون بهداشت وزیر بهداشت ابراز کرد: در کنار این تسهیلات قانونی، وزارت بهداشت هم خدمات مشاوره‌ای (برای مردم و دانشجویان)، آموزشی و همچنین خدمات درمان ناباوری اقداماتی را انجام داده است که همه این موارد ذیل قرارگاه جوانی جمعیت، شکل گرفته است.

دقت کنیم! صدای حرکت شتابان پیر شدن جمعیت به خوبی به گوش می‌رسد و متولیان و مسؤولان مربوطه باید ضرباهنگ اجرای برنامه‌های افزایش جمعیت و کاهش موانع ازدواج جوانان و فرزند آوری را تند تر کنند تا با سونامی هولناک جمعیت که در تعقیب کشورمان است برخورد نکنیم.