سال سیاه خرس‌ها تکرار می‌شود؟/ باید به دنبال تکثیر پیرطاهر‌ها باشیم
از میان هشت گونه خرس موجود در دنیا، دو گونه خرس قهوه ای و سیاه در ایران زندگی می کنند، اما تعداد جمعیت هردوگونه طی سال‌های اخیر انگشت شمار شده و هیچ آمار دقیقی از تعداد باقی مانده این گونه‌ها در دست نیست.
براساس آخرین گزارش ها تا دی ماه سال گذشته در ایران حدود ۱۱۳۱ گونه جانوری اعم از پستاندار، پرنده خزنده و دوزیستان در اکوسیستم های خشکی و آب‌های داخلی ایران زیست می‌کردند.
نکته قابل توجه اما مسئله خطر انقراض این گونه‌ها در ایران است، به گفته معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، در مدت نیم قرن گذشته حدود ۷۰ درصد از گونه‌های برجسته کشور مانند کل، بز، قوچ، میش، آهو، جبیر و گورخر از بین رفته‌اند.
به عنوان مثال عوامل مختلف به ویژه دخالت انسان در نظم طبیعت، از جمله شکار بی‌رویه و تجاوز به حریم طبیعی باعث شده ۲۶ گونه جانوری در همدان شامل ۱۷ گونه پرنده، چهار گونه پستاندار و پنج گونه خزنده در معرض خطر انقراض قرار بگیرند.
یکی از حیواناتی که در سال جاری چندین مورد خبر از بین رفتن آن مخابره و موجب نگرانی دوستداران محیط زیست شد، خرس است، از میان هشت گونه خرس موجود در دنیا، دو گونه خرس قهوه ای و سیاه در ایران زندگی می کنند، اما گویا تعداد جمعیت هر دوگونه طی سال‌های اخیر انگشت شمار شده و هیچ آمار دقیقی از تعداد باقی مانده این گونه‌ها در دست نیست.
طبق آمار رسمی در ۱۱ سال اخیر یعنی از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰، ۶۲ قلاده خرس در کشورمان تلف شده‌اند؛ اما فقط در ۳ ماه نخست سال جاری ۱۰ قلاده خرس در استان‌های مختلف کشته شده‌اند.
البته در سال‌های اخیر آمارهای عجیب و غریب دیگری نیز از تلفات خرس‌ها در کشور داشته‌ایم مثلا، سال ۱۳۹۳ به دلیل کشته شدن ۱۸ قلاده خرس قهوه‌ای و ۲ قلاده خرس سیاه، به عنوان سال سیاه خرس‌ها نامیده شد.
تلف شدن یک قلاده خرس قهوه‌ای در اردبیل
روز چهارم اردیبهشت ماه شاید روزی سیاهی برای حیات وحش ایران در سال و قرن جدید بود. تلف شدن یک پلنگ به دلیل ورودش به محیط شهری، قائمشهر با شلیک ماموران سازمان حفات محیط زیست باعث شوکه شدن دوستداران محیط زیست شد.
از سوی دیگر ساعاتی بعد خبر کشته شدن یک قلاده خرس قهوه‌ای از طریق زیرگرفتن با تراکتور در روستای کنازق از توابع شهرستان نمین استان اردبیل واکنش‌های زیادی را به همراه داشت و البته نشان داد که عموم مردم برای مواجهه با حیات وحش آموزش های لازم را ندیده‌اند.
شکار خرس در مازندران
ششم اردیبهشت ماه هم در استان مازندران یک قلاده خرس توسط شکارچیان کشته شد و پس از تخلیه محتویات شکمی، لاشه این حیوان در کنار یک تکه سنگ در ارتفاعات فیلبند رها کرده بوند که با واکنش های زیادی در شبکه های اجتماعی روبرو شد.
مرگ یک خرس دیگر در چهارمحال و بختیاری
در ۱۹ اریبهشت ماه یک گونه خرس قهوه ای در ارتفاعات شهرستان کوهرنگ از استان چهارمحال و بختیاری تلف شد.کارشناسان محیط زیستی کوهرنگ معتقد بودند دلیل اصلی تلف شدن این گونه خرس مشخص نیست و به طور کلی عواملی همچون تیراندازی، تصادف جاده‌ای و یا عامل طبیعی به دلیل وجود حیوانات درنده را می‌توان به عنوان عوامل احتمالی در نظر گرفت.
برخورد خرس با خودرو سواری در لردگان
در ۳۰ اردیبهشت ماه و باز هم در استان چهارمحال و بختیاری شاهد تلف شدن یک گونه خرس در تصادف با خودروی پژو در مسیر شهرستان لردگان بودیم که البته سرنشینان این خودرو هم مصدوم شدند.
۲ خرس قهوه‌ای، قربانی یک هفته اخیر در فارس
در روزهای ابتدایی خردادماه هم در طول یک هفته شاهد تلفات ۲ قلاده خرس بودیم. در روز اول خردادماه، لاشه یک قلاده خرس قهوه‌ای حدوداً ۱.۵ ساله در جاده شیراز- اصفهان و حوالی سیوند پیدا شد که در اثر برخورد با خودروها کشته شده بود در روز سوم خردادماه نیز گزارش مشاهده لاشه یک قلاده خرس نر بالغ در حوالی روستای بکان واقع در منطقه شکارممنوع کوه خرسی به اداره حفاظت محیط زیست اقلید داده شده بود.
کشتار دو قلاده خرس در تکاب
در سوم خرداد ماه هم شاهد تلف شدن دو قلاده خرس در محدوده معدن گوله گوله از توابع شهرستان تکاب از استان آذربایجان غربی بودیم که به دلیل اینکه لاشه حیوانات در محیط تجزیه شده بود، دلیل اصلی تلف شدن آنها مشخص نشد.
تلف شدن دو قلاده خرس قهوه‌ای دیگر در لرستان
در شانزدهم خرداد ماه در استان لرستان هم خبر اتلاف یک قلاده خرس قهوه‌ی به همراه توله خود در ارتفاعات قالی‌کوه الیگودرز رد فضای مجازی و شبکه های اجتماعی مخابره شد که البته محیط زیست شهرستان الیگودرز علت اصلی این اتلاف را نامشخص اعلام کرد.
تلاش برای حفظ جان خرس‌ها
البته دوستدارن محیط زیست نیز برای حفظ جان خرس‌ها از هیچ تلاشی فروگذار نیستند، روز ۱۴ خرداد ماه بود که با هوشیاری پلیس راهور استان در جاده محور نائین اصفهان، یک توله خرس سیاه از متخلفان زنده‌گیری وحوش کشف و ضبط شد. ماموران انتظامی سپس این توله خرس را به محیط‌بانان حفاظت محیط زیست استان اصفهان تحویل دادند تا مانع از بیشتر شدن آمار تلفات خرس‌ها شوند.
رفتار جالب یک محیط‌بان مازندرانی با یک خرس و فیلمی که از فاصله یک متری «پیرطاهر» با خرس در شبکههای اجتماعی منتشر شد نیز نمونه دیگری از دوستی با محیط زیست و حیوانات در گوشه و کنار کشورمان بود.
در ایران مثال های زیادی از این نگاه های بدون چالش و مواجه درست با حیات وحش داشته ایم، چند سال پیش نیز یک ویدیو از کشاورز و طبیعت دوستی به نام محمدباقر غفاری از مازندران در رسانه ها پخش شد، او گفته بود که سال هاست این خرس ها و حیوانات وحشی را از نزدیک می بینم و هیچ گاه از جانب آنها به من حمله نشده است و من هم بدون واکنش تند و سخت از کنارشان می گذرم و به آن ها کاری ندارم.
حمله خرس‌ها به انسان‌ها
از سوی دیگر ماجرای تقابل و درگیری انسان‌ها با خرس‌ها فقط منجر به کشته شدن خرس‌ها نشده است و گاه اخبار حمله خرس‌ها به انسان‌ها نیز در شبکههای اجتماعی و رسانه‌های رسمی منتشر می‌شود؛ باز هم در روز ۱۴ خرداد و این‌بار در استان چهارمحال یک قلاده خرس به یکی از عشایر شهرستان اردل حمله و او را زخمی کرد.
یا در نیمه دوم فروردین‌ماه امسال نیز ابن خبر از استان فارس مخابره شد که چند شبی است که خرس‌های گرسنه و وحشی شبانه به روستای حاجی‌آباد شهرستان مرودشت حمله می‌کنند و آسایش اهالی روستا را بر هم زده‌اند.
استان کهگیلویه نیز از این ماجرا مستثنی نبوده و در روز چهارم اردیبهشت یک قلاده خرس قهوه‌ای با حمله به یک قرقبان افتخاری در بخش چاروسا در شهرستان کهگیلویه وی را مصدوم کرد. مردم چاروسا اما با خرس مهاجم مهربانانه برخورد کردند و آسیبی به آن نرساندند.
گره کور زندگی حیات وحش با انسان‌ها
زندگی حیات وحش و انسان ها به نوعی به یک دیگر گره خورده است گاه پر چالش و خطرناک و گاهی هم آرام و بدون چالش.
اما در اکثر تلفاتی که از خرس‌ها در مکان های مختلف کشور گزارش شده می توان به وجود یک عامل انسانی اشاره کرد که گاه این حیوانات قربانی طمع شکارچیان می شوند و گاهی هم کشاورزان و انسان هایی که در مسیر این حیوانات قرار می گیرند برای حفظ جان خود به مقابله با این حیات وحش می پردازند.
البته در برخی از کشورهای جهان برای حفاظت از حیات وحش، با کمک سازمان های محیط زیستی و همکاری نهادهای آموزشی کمک شایانی به حیات وحش و محیط زیست شده است و همگی فعالیت های زیادی درخصوص عدم رفتارهای پرخطر و پرچالش با حیوانات انجام داده اند که شامل آموزش مردم و دانش آموزان در مقاطع مختلف می شود.
کارشناس محیط زیست: تمام نهادها در اقدامات خود باید پیوست و نگاه محیط زیستی داشته باشند
مهدی فتاحی کارشناس محیط زیست در خصوص این موضوع می‌گوید: امروز محیط زیست ایران با خیل عظیمی از شعارهای عملی نشده از مسئله دریاچه ارومیه تا کمربند محیط زیستی ایران و افزایش حقوق کارکنان محیط زیست، روبرو شده است و این موضوع که از ابتدای مدیریت جدید سازمان محیط زیست در دولت سیزدهم تعداد قابل توجهی به عنوان مثال خرس تلف شده اند، خود گواه این موضوع است که با یک محیط زیست و حیات وحش رها شده در گذشته که به مدیرت فعلی منتقل شده است روبرو هستیم.
مهدی فتاحی در خصوص راه کارها برای کاهش تلفات حیات وحش و به طور خاص خرس ها معتقد است: اگر نهادها و سازمان‌های مختلف در تمام فعالیت‌ها و اقدامات خود، پیوست و نگاه محیط زیستی داشته باشند قطعا ما با کاهش تلفات این حیوانات روبرو خواهیم شد. به طور مثال اگر قرار باشد راهی در مسیر حیات وحش احداث شود می توان گداری هم تعبیه کرد برای عبور خرس ها و دیگر حیات وحشی که در آن مسیرها وجود دارند.
آموزش و فرهنگ سازی و سیاستگذاری، لزوم حفاظت از محیط زیست
آنچه مسلم است این است که تنها نمی‌توان سازمان حفاظت از محیط زیست را منجی نجات حیات وحش دانست چرا که متاسفانه در سال‌های اخیر در کشور رویکرد فنی برای حل همه مسائل اجتماعی و محیط‌زیستی، غالب بوده و هست.
مضاف بر این که بودجه این نهاد مهم هم هیچ‌گاه متناسب این سازمان، عملکرد و خدماتش نبوده است. سهم بودجه محیط‌زیست در سال ۱۴۰۱ برابر با ۲ هزار و ۱۵۷ میلیارد توما
ن است. سازمان حفاظت از محیط زیست با این بودجه نه تنها باید حقوق کارمندان را بپردازد، بلکه حفاظت از جانوران، جنگل‌ها، تالاب‌ها،ریزگردها، مقابله با شکارچیان متخلف، بازسازی ناوگان حمل‌ونقل، تاسیسات و حتی آموزش نیروهای تخصصی و عموم جامعه را هم پرداخت کند.
به هر تقدیر عوامل زیادی در ایجاد یا جلوگیری از بروز مسایل محیط‌زیستی نقش دارند، که بودجه تنها بخشی از آن است. پیش از آن باید رویکرد کلی مدیران ارشد جامعه به محیط زیست تغییر یافته و می بایست در دیگر نهادها نیز به مسئله محیط زیست پرداخته شود و ای نهاد ها محیط زیست را در اولویت برنامه‌های خود قرار دهند.
در پایان می‌توان گفت برای حل این موضوعات اگر دولت به مسئله آموزش و فرهنگ سازی و سیاست گذاری درست در حوزه محیط زیستی که در گذشته به آن توجه خاصی نشده اهتمام بورزد شاهد کاهش تلفات حیات وحش و خرس‌ها و عدم تقابل پر چالش انسان ها با این حیوانات خواهیم بود.
